§ 28. Stosunki pracy

175

Przy ustalaniu miejsca zamieszkania osoby fizycznej lub siedziby osoby prawnej należy postępować według wskazówek już wyżej podanych. To samo dotyczy sposobu rozumienia siedziby przedsiębiorstwa pracodawcy, będącego osobą fizyczną lub osobą prawną.

Warto tutaj zwrócić uwagę na subokreślnik temporalny normy z art. 33 § 1 p.p.m. W tej roli występuje „chwila powstania stosunku pracy". Późniejsza zmiana powiązania rozstrzygającego o właściwości prawa, np. przeniesienie się pracodawcy będącego osobą fizyczną i pracownika do innego (lecz dla obu stron tego samego) państwa z tym skutkiem, iż obie strony uzyskały tam domicyl, nie wywrze wpływu na właściwość prawa. Zachodzi tu zatem przypadek petryfikacji statutu stosunku pracy.

Zgodnie z art. 33 § 1 zd. 2 p.p.m., jeżeli praca jest, była lub miała być wykonywana w przedsiębiorstwie pracodawcy (będącego osobą prawną lub fizyczną), zamiast jego siedziby lub miejsca zamieszkania bierze się pod uwagę siedzibę przedsiębiorstwa. Do zastosowania normy z art. 33 § 1 p.p.m. wystarczy więc, iż pracownik ma miejsce zamieszkania w państwie, w którym znajduje się siedziba przedsiębiorstwa pracodawcy, a chodzi o pracę wykonywaną w owym przedsiębiorstwie. Ma to praktyczne znaczenie, gdy na obszarze jednego państwa znajduje się siedziba osoby prawnej (lub miejsce zamieszkania osoby fizycznej), a w innych państwach znajdują się należące do niej przedsiębiorstwa.

Nasuwa się pytanie, kiedy praca może być uważana za „wykonywaną w przedsiębiorstwie pracodawcy". Chodzi tu — jak się wydaje — o wykonywanie pracy w ramach zatrudnienia w przedsiębiorstwie. Samo więc delegowanie pracownika za granicę do wykonywania tam określonych czynności w ramach zatrudnienia u pracodawcy krajowego nie stoi na przeszkodzie zastosowaniu omawianej normy.

Siedziba przedsiębiorstwa pracodawcy jest brana pod uwagę zamiast siedziby osoby prawnej (lub miejsca zamieszkania osoby fizycznej) tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwo należy do pracodawcy. Jeśli więc pracownik osoby prawnej mającej siedzibę w Polsce zostaje delegowany za granicę do wykonywania pracy w przedsiębiorstwie należącym do zagranicznej osoby prawnej (lub osoby fizycznej mającej miejsce zamieszkania za granicą) i pozostaje w dalszym ciągu pracownikiem osoby prawnej delegującej, to jego stosunek pracy podlega prawu państwa, w którym osoba prawna, będąca pracodawcą, ma siedzibę, jeśli w państwie tym ów pracownik miał miejsce zamieszkania w chwili powstania stosunku pracy.

4. Stosownie do art. 33 § 2 p.p.m., jeżeli strony nie mają miejsca zamieszkania albo siedziby w tym samym państwie i nie dokonały wyboru prawa, stosuje się prawo państwa, w którym praca jest lub miała być wykonywana

(lex loci laboriś). Choć to wyraźnie nie wynika z powyższego przepisu, należy

176

VI. Zobowiązania

przyjąć, iż przepis ten obejmuje sytuacje, gdy strony nie mają miejsca zamieszkania lub siedziby w tym samym państwie w chwili powstania stosunku pracy.

Łącznik miejsca wykonywania pracy oznacza miejsce rzeczywistego, faktycznego wykonywania pracy lub gdy praca dopiero miała być wykonywana w przyszłości, miejsce, gdzie miało nastąpić jej rzeczywiste wykonywanie.

5. Nie da się wykluczyć w rozważanym tutaj zakresie zastosowania prawa polskiego na podstawie art. 7 p.p.m., np. gdy nie dokonano wyboru prawa i brak przesłanek do zastosowania normy z art. 33 § 1 p.p.m., a ustalenie miejsca, gdzie praca była, jest lub miała być wykonywana, okazuje się niemożliwe lub gdy praca była wykonywana w różnych państwach, a z żadnym z wchodzących w grę państw nie była związana w jakiś szczególny sposób (w związku z czym nieprzydatna staje się też zasada najsilniejszego związku).

6. Omawianie wyjątków od prawideł ustanowionych w ustawie z 1965 r. wypada rozpocząć od przepisów kodeksu pracy.

A. Według art. 6 § 1 k.p. stosunek pracy między obywatelem polskim a polskim przedstawicielstwem, misją lub inną placówką za granicą podlega przepisom kodeksu (ściślej rzecz biorąc — prawu polskiemu). Stosownie do art. 6 § 2 k.p. stosunek pracy między obywatelem polskim a przedstawicielstwem, misją albo inną placówką państwa obcego lub instytucji międzynarodowej, działającymi na obszarze Polski, podlega przepisom kodeksu (prawu polskiemu), jeżeli umowy, układy lub porozumienia międzynarodowe nie stanowią inaczej. Artykuł 6 k.p. ustanawia zatem dwie normy kolizyjne jednostronne, przewidujące właściwość prawa polskiego dla sytuacji opisanych w hipotezach tych norm.

B. W myśl art. 2 ustawy z 23 maja 1991 r. o pracy na morskich statkach handlowych (Dz.U. Nr 61, poz. 258 z późn. zm.), stosunek pracy na statku podlega prawu państwa bandery statku, chyba że strony poddały ten stosunek innemu prawu. Ustawa — odmiennie niż art. 32 p.p.m. — dopuszcza nieograniczony wybór prawa.

Zakres zastosowania ustawy określa jej art. 1. Zgodnie z art. 1 ust. 1, reguluje ona stosunki pracy na morskich statkach handlowych o polskiej przynależności, z wyłączeniem statków uprawiających żeglugę w odległości nieprzekraczającej 12 mil morskich od linii brzegu morskiego RP.

C. Jednakowe unormowanie właściwości prawa dla stosunków pracy znalazło się w konwencjach podpisanych przez Polskę z b. Czechosłowacją (art. 45), Rosją (art. 44), Rumunią (art. 49), Litwą (art. 45), Łotwą (art. 47) i Ukrainą (art. 42). Konwencje te przewidują, iż strony stosunku pracy mogą poddać ten stosunek wybranemu przez siebie prawu. Jeżeli nie dokonano wyboru prawa, to powstanie, zmiana, rozwiązanie i wygaśnięcie stosunku pracy oraz roszczenia