§ 16. Osoby fizyczne

Literatura: B. Hełczyński: Kupiec i czynności handlowe w świetle polskiego prawa międzynarodowego prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Fryderyka Zoila („Czasopismo Prawnicze i Ekonomiczne"), Kraków 1935; Ł. A. Łunc: Zdolność prawna cudzoziemców i stosowanie obcego prawa według „Podstawowych zasad ustawodawstwa cywilnego ZSRR i republik związkowych ", PiP 1963, z. 1; K. Przy-byłowski 1964; K. Przybyłowski 1966; M. Pazdan: Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, Kraków 1967; H. Trammer: Z problematyki wzajemnego wpływu przepisów k.p.c. o uznaniu orzeczeń sądów zagranicznych i przepisów ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym, NP 1967, nr 6; tenże: Polska jurysdykcja krajowa w sprawach o uznanie za zmarłego i prawo właściwe dla tych spraw, NP 1969, nr 6; K. Przybyłowski: Dobra wiara w prawie prywatnym międzynarodowym w ramach art. 10 ustawy z dnia 12 listopada 1965 roku, SP 1970, z. 26-27; E. Wierzbowski 1971, § 47-49; M. Pazdan: La competence de la lex loci actus dans le cadre de la capadte selon l'art. 10 de la loi polonaise sur le droit international prive, SIS 1976, t. I, s. 168-180; T. Pusylewitsch: Die Rechtsstellung des Ausldnders in Polen, Baden-Baden 1976; M. Pazdan: Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu w polskim prawie prywatnym międzynarodowym, SIS 1978, t. 3; A. Mączyński: Ustanie małżeństwa z przyczyn innych niż rozwód w prawie prywatnym międzynarodowym, KSP 1980 (R. XIII); M. Pazdan: Fyzicke osoby w polskim mezinarodnim prdvu soukromem, „Pravnik" 1987, nr 6; K. Pietrzykowski: Nowe prawo o aktach stanu cywilnego a prawo międzynarodowe prywatne, NP 1987, nr 5; W. Ludwiczak 1990, s. 114 i n.; M. Sośniak 1991, s. 97 i n.; J. Białocerkiewicz: Status prawny cudzoziemca w świetle standardów międzynarodowych, Toruń 1999; tenże: Cudzoziemcy w Rzeczypospolitej Polskiej, Toruń 2001; G. Bieniek: Podejmowanie przez przedsiębiorców zagranicznych działalności gospodarczej w Polsce (wybrane zagadnienia), „Rejent" 2001, nr 7-8, s. 13-25; M. Pazdan: Cudzoziemiec klientem polskiego notariusza, „Rejent" 2001, nr 7-8, s. 172-189. .. , .-.,-••

I. Prawo właściwe

1. Według stanowiska przyjętego przez większość prawodawstw kolizyjnych na świecie przy ustalaniu statutu personalnego osoby fizycznej decydującą rolę odgrywa łącznik obywatelstwa. Mniej liczne są prawodawstwa posługujące się w tym zakresie łącznikiem zamieszkania (np. prawo obowiązujące w Argentynie, Brazylii, Izraelu, Urugwaju). Są też systemy prawne, które legi domicilii poddają jedynie ocenę zdolności cudzoziemców, natomiast dla zdolności obywa-

88

IV. Osoby fizyczne i prawne

teli własnych przewidują właściwość legis patriae (np. prawo obowiązujące w Chile, Kolumbii, Meksyku, Peru, Wenezueli). Spotkać można jednak również inne rozwiązania.

2. W myśl art. 9 § 1 p.p.m.: „zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlega jej prawu ojczystemu" (a więc prawu wskazanemu za pośrednictwem łącznika obywatelstwa). Jeżeli jednak nie można ustalić obywatelstwa danej osoby albo osoba, o której zdolność chodzi, nie ma obywatelstwa żadnego państwa (jest bezpaństwowcem, apatrydą) — na podstawie art. 3 p.p.m. — zamiast prawa ojczystego stosuje się prawo miejsca zamieszkania. Wreszcie, jeśli ustalenie miejsca zamieszkania apatrydy jest niemożliwe lub gdy nie ma on miejsca zamieszkania w żadnym państwie — na mocy art. 7 p.p.m. — jego zdolność ocenia się według prawa polskiego. W wypadku wielorakiego obywatelstwa osoby, o którą chodzi, postępować należy zgodnie ze wskazówkami zamieszczonymi w art. 2 p.p.m.

3. Istnieje wiele wyjątków od zasady wyrażonej w art. 9 § 1 p.p.m.

Odstępstwa od powyższej zasady wprowadza sama ustawa z 1965 r. (art. 9 § 3, art. 10); odrębnie i częściowo inaczej reguluje uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu (art. 11 p.p.m.). Stosowanie art. 9 § 1 p.p.m. wyłączają dalsze przepisy ustawy z 1965 r., które obejmują także zdolność w jakimś wycinkowym zakresie (np. „zdolność do zawarcia małżeństwa" należy do zakresu normy kolizyjnej z art. 14 p.p.m., zdolność testowania — do zakresu normy z art. 35 p.p.m.).

Odrębne przepisy regulują właściwość prawa w zakresie zdolności wekslowej (art. 77 pr. weksl.) i czekowej (art. 62 pr. czek.).

Normy kolizyjne dotyczące zdolności osób fizycznych spotkać można w większości podpisanych przez Polskę bilateralnych konwencji o pomocy prawnej. Przewidują one w omawianym zakresie właściwość prawa ojczystego.

4. W bliskim pokrewieństwie z art. 9 § 1 pozostaje art. 23 p.p.m., określający prawo właściwe dla opieki i kurateli. Wydaje się, że zakresem zastosowania przepisu art. 23 p.p.m. objąć należy min. wszystkie działające ogólnie akty (zarządzenia) o charakterze opiekuńczym, dotyczące danej osoby (np. upełnolet-nienie lub uwłasnowolnienie, a nawet ubezwłasnowolnienie). Jednakże ich wpływ na zdolność oceniać trzeba według prawa właściwego dla zdolności (statutu personalnego).

II. Zdolność prawna

1. Przepis art. 9 § 1 p.p.m. wśród wyrażeń określających zakres statuowanej w nim normy wymienia wyraźnie zdolność prawną. Oznacza to, iż zdolność prawna osoby fizycznej należy zasadniczo do zakresu statutu personalnego. Nasuwa się jednak pytanie, jak daleko w tej mierze sięga kompetencja owego statutu.