§ 35. Rozwód I separacja

215

[...] strony, które małżonkowie przyjęli za podstawę przy zawieraniu umowy". Umowa „[...] jest ważna co do formy, jeżeli forma ta odpowiada prawu jednej [...] ze stron lub prawu miejsca zawarcia umowy" (art. 26 ust. 3).

4. Z mocą od 23 sierpnia 1972 r. Polska wypowiedziała 10 czerwca 1969 r. (Dz.U. Nr 29, poz. 231) Konwencję haską z 17 lipca 1905 r., dotyczącą kolizji ustawodawstw co do skutków małżeństwa w dziedzinie praw i obowiązków małżonków w ich stosunkach osobistych i majątkowych (Dz.U. z 1929 r. Nr 80, poz. 597).

II. Zakres zastosowania prawa właściwego

1. Prawu wskazanemu przez normę z art. 17 § 1 p.p.m. (statutowi stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami) podlega ocena ogółu kwestii określanych mianem stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami. Należą tu w szczególności osobiste uprawnienia i obowiązki małżonków, ewentualny obowiązek wspólnego zamieszkania, dopuszczalność zawarcia, zmiany lub rozwiązania majątkowej umowy małżeńskiej, reżim wspólności lub rozdzielności majątkowej, zarząd majątkiem wspólnym, upoważnienia do działania za drugiego małżonka, odpowiedzialność za długi, obowiązek alimentacyjny między małżonkami w czasie trwania małżeństwa. Postanowienia omawianego statutu znajdują też zastosowanie do podziału majątku w razie ustania wspólności majątkowej, bez względu na to, co było tego przyczyną.

O trudnościach pojawiających się w wypadku braku harmonii pomiędzy omawianym statutem a statutem spadkowym będzie mowa w rozdziale IX.

2. Prawem właściwym do oceny ważności majątkowej umowy małżeńskiej

(dotyczy to min. znaczenia wad oświadczenia woli) oraz stosunków majątkowych wynikających z takiej umowy jest prawo wskazane przez normę z art. 17 § 2 p.p.m. (statut stosunków majątkowych wynikających z majątkowej umowy małżeńskiej). Jednakże zdolność i forma podlegają prawu wskazanemu przez odrębne normy kolizyjne, miarodajne dla zdolności (art. 9 § 1 p.p.m.) i formy (art. 12 p.p.m.).

§ 35. Rozwód I separacja

Literatura: W. Ludwiczak: Skutki zagranicznych orzeczeń w sprawach rozwodowych, RPiE 1960, z. 4; K. Przybyłowski 1964; K. Przybyłowski 1966; M. Sośniak, B. Walaszek, E. Wierzbowski 1969^ rozdz. IV; J. Jodłowski: Glosa do postanowienia SN z 11 X 1969, I CR 240/68, PiP 1972, z. 2; J. Ciszewski: Stosowanie przepisów prawa prywatnego międzynarodowego i międzynarodowego postępowania cywilnego w sprawach o rozwód, PWS 1975, nr 8; K. Potrzobowski: Kilka uwag w sprawie uznania orzeczeń sądów zagranicznych, Pal. 1976, nr 4-5; J. Ciszewski: Glosa do postanowienia Sądu Woj. w Łodzi z 31 X 1975, I CO/2/166/75, OSP 1977, z. 11-12; J. Jodłowski: Sprawy polskie w orzecznictwie sądów francuskich, Pal. 1977, nr 5; tenże: Uznanie i wykonanie zagranicznych orzeczeń sądowych w Polsce na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, Warszawa 1977

216

VIII. Prawo rodzinne i opiekuńcze

(wkładka do Pal. 1977, nr 11); A. Mączyński: Przesłanki uznania zagranicznych orzeczeń rozwodowych, PiP 1978, z. 2; J.P. Waechler: Równouprawnienie mężczyzny i kobiety w międzynarodowym prawie rozwodowym Republiki Federalnej Niemiec, SP 1978, z. 3 (57); J. Jodłowski: Problem uznawania zagranicznych rozwodów administracyjnych, Pal. 1979, nr 11-12; M. Tomaszewski: W sprawie skuteczności w Polsce zagranicznych rozwodów administracyjnych, PiP 1979, z. 8-9; B. Tracz-Pasternak: Glosa do orzeczenia SN z 23 IX1977, ICR 309/77, NP 1979, nr 9; A. Mączyński: Ustanie małżeństwa z przyczyn innych niż rozwód w prawie prywatnym międzynarodowym, KSP 1980, vol. XIII; tenże: Glosa do orz. SN z 15 lipca 1978 r., IV CR 242/78, OSP 1981, z. 2, poz. 24, s. 64-67; tenże: Problem skuteczności zagranicznych rozwodów pozasądowych, PiP 1983, z. 12; tenże: Rozwód w prawie prywatnym międzynarodowym, Warszawa 1983; tenże: Glosa do orz. SNz 20IX1983, II CR 278/83, NP 1983, nr 4; B. Gnela: Glosa do orz. SN z 26X11981, IV CR 422/81, OSP 1985, z. 2, poz. 30; K. Zawada: Uznanie zagranicznych rozwodów administracyjnych w świetle nowego prawa o aktach stanu cywilnego, NP 1988, nr 7-8; K. Piasecki: Separacja w prawie polskim, Warszawa 2000; W. Popiołek: Prawo właściwe dla separacji, (w:) Valeat aeąuitas. Księga pamiątkowa ojlarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu, Katowice 2000. Porównaj też literaturę do § 31.

I. Prawo właściwe dla rozwodu

1. Unormowania kolizyjne rozwodu w poszczególnych systemach prawnych są niezwykle zróżnicowane. Najczęściej w charakterze podstawy określnika nominalnego łącznika występuje wprawdzie obywatelstwo, różnie jednak ujmowany jest dopełniacz określnika nominalnego. Właściwe bywa prawo ojczyste męża, prawo ojczyste powoda, prawo ojczyste tego z małżonków, który ma obywatelstwo państwa fori, ostatnie wspólne prawo ojczyste małżonków, prawa ojczyste obojga małżonków w takim zakresie, w jakim są zgodne, wreszcie wspólne prawo ojczyste z chwili wystąpienia z żądaniem rozwodu. Rzadziej pojawia się w roli samodzielnego łącznika w omawianym zakresie domicyl. Niektóre systemy prawne przewidują dla rozwodu właściwość legis fori (często kryterium wyznaczającym jurysdykcję bywa wówczas domicyl).

2. Ustawa z 1965 r. w art. 18 przewiduje dla rozwodu właściwość wspólnego prawa ojczystego małżonków z chwili wystąpienia z żądaniem rozwodu;

w braku wspólnego prawa ojczystego małżonków w owej chwili stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają (w chwili wystąpienia z żądaniem rozwodu) miejsce zamieszkania, a gdy małżonkowie nie mają miejsca zamieszkania w tym samym państwie — właściwe jest prawo polskie.

W razie podwójnego lub wielorakiego obywatelstwa jednego lub obojga małżonków ustalenie, czy małżonkowie mają wspólne prawo ojczyste, winno nastąpić przy wykorzystaniu wskazówek zawartych w art. 2 p.p.m.

Zastosowaniu wspólnego prawa ojczystego nie powinno stanąć na przeszkodzie to, iż prawo to jest niejednolite. Przy usuwaniu kolizji wynikłych z niejednolitości prawa właściwego postąpić należy zgodnie ze wskazówką zawartą w art. 5 p.p.m.

17 Jednakże A. Mączyński: Rozwód, s. 21 i 22, uzależnia dopuszczalność posługiwania się tymi wskazówkami od tego, czy powiązanie (łącznik), którym posługuje się norma kolizyjna prawa wskazanego, rozstrzygająca konflikty interpersonalne lub interlokalne, dotyczy obojga małżonków.