15. . Аудит мамандық ретінде. Кәсіби этика кодексі.

Ғылыми тұрғыдан қарастыратын болсақ этиканың теориясы бар. Онда әртүрлі мамандардың этикалық бейнесі бар. Сондықтан да этика кодексі арнайы категория ретінде тарап кеткен. Ол кодексте әртүрлі мамандар үшін әдет-ғұрып, тәртіптілік, ізеттілік көрсету жолының құрамы анықталған. Арнайы мамандар тілімен айтқанда жалпы этика екі трүге бөлінеді. Ол – жалпы жан дүние этикасы және мамандық этикасы. Қандай мамандық болса да олардың этикасы мамандық негізінде қалыптасқан қызмет саласының ерекшелігне негізделген әдептілік,ізеттілік, философиялық тұрғыдан анықталған. Аудитор өз жұмыында объективтілік көрсету үшін ол жұмыс барысында барлық фактілерге әділ көзбен қаап өз ойын объективтілікпен тұжырымдауы қажет. Мамандар этикалық кодексінде аудитордың дербес, туелсіздік көрсету жолына көп көңіл бөлінген. Ондағы негізгі мәселе тәуелсіздікті қамтамасыз ету үшін, алдымен объективтілікті және күдіктілікті жібермей жұмыс істеу. Біріншіден, тапсырушымен қарым-қатынаста тіуелді болу жағдайына немесе аудит принциптерін бұзу жағдайына жол бермеу керек. Әрине, аудит қызметнің барысында аудитор тапсырушымен үздіксіз байланыста боады, ал жеке аудиторла болса гонорар алу үшін тәуелсіздік жағдайда болады деуге де болады. Сонда да болса аудитор өзінің тәуелсіздігін, тапсырушыларын сақсатуға тиісті. Екіншіден, аудитор өзінің дербес, тәуесіздігін қамтамасыз ету үшін тапсырушылармен туыстық, семьялық, таныстық қатынасының жоқ екеніне күмәнсіз болуы керек. Себебі, тапсырушы мен аудитор фирмасының немесе жеке аудитордың жоғарыда айтылғандай байланысы болса онда аудит қызметінің тәуелсіздігіне күмән туғызады. Үшіншіден, аудит этикасының кодексіне ерекше айтылған ой ол – аудитор өзінің дербестік этикасын сақтау үшін тапсырушы кәсіпорынмен материалдық, қаржылық байланыста болмауы керек. Ол кәсіпорынмен инвестициялық немесе акционерлік қарым-қатынаста болса оны үзуге міндетті. Сол сияқты аудитордың әйелі немесе балаларының инвестицияға, акцияға, құнды қағаздарға қатысы болмауы керек. Төртіншіден, аудитор сыйлық алудан, қонаққа барудан немесе несиеге ақша алудан тікелей бас тартуы қажет.

Аудит этикасының кодексінде тағы ерекше айтылған жағдай ол – соттасу немесе сол тергеуінен алуақ болуы керек. Аудитор этикасын дайындауды, үлкен жұмысты Халықаралық бухгалтерлер Федерациясы жүргізіп отыр. Этика кодексінің анықталған тәртібі мыналар: адалдық, объективтілік, аудитор сырттан жасалған қысымға ерік бермей, өзінің тәуелсіздігін сақтауы қажет;конфиденциалдық. Аудитор құпиялықты сақтауға міндетті, тапсырушының рұқсатынсыз ешқандай мәліметті жария етуге немесе басқа біреуге беруге құқысы жоқ;білім, тәрбиелік, қызметкерлік. Аудитор тапсырушыдан жұмыс алу үшін өз біліміне сенімді болуы қажет;аудитордың тексеру жұмысы техникалық және мамандығы жағыан бухгалтерлік есептің ереже-нұсқауына, стандарт талабына сәйкес болуы қажет. Сонымен қатар аудитор тапсырушы талабын бұлжытпай орындауға міндетті.