Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын пикнометриялық әдіспен анықтау.

Топырақтың жыртылатын қабатының құрылысы анықтаудың жеңіл, бірақ сондай дәл емес әдісметриялық әдіс болып саналады. Бұл әдіс үшін алдын-алай салмақпен топырақтың капиллярлы су сыйымдылығын (9 сурет). Бұл әдісте су сыйымдылық түрде тұрақтылыққа рұқсат болады.

Алынған анық көлемді және салмақтық құрылысын сынамасын түтік арқылы белгілі көлемді (Үо) және (то) пикнометрге салады, тығынмен жауыт салмағын. Сосын бөлмедегі жылылықпен пикнометрдің 2/3 құяды Топырақ түйіршіктері түбінде қалмау үшін шыны таяқшамен мұқият араластырады.

9 сурет. Шар (1) және конусқа (2) ұқсас пикнометрлер

Пикнометрдің түбіне топырақ тұнғаннан кейін (араластырғаннан кейін 15 мин өткен соң абайлап, пикнометрдің қабырғасымен суды ортасына дейін (сызыққа дейін) ішінен ауа көпіршіктерін келтіреді, тығынмен жабады, сүртіп салмағын өлшейді (т₂).

Әр деке суға салғанда көтеріп шығарылғақ су салмағындай салмақты өз салмағынан жоғалтады. Пикнометрдің және топырақ бар сумен бірге салмағы (т₂) мен таза суы бар пикнометрдің (т) айырмашылығы салмақ өсімін береді. Ол пикнометрдің ішіндегі мүлде құрғақ топырақтың салмағынан (т) берілген топырақ көлеміндегі барлық қуыстар_сумен толған кезіндегі су салмағын (т₄) алып тастағандағын тең болады:

m₂-m_З=m-m₄

Сосын топырақтың үлестік салмағын судың үлестік Салмағын, деп су көлемін тең топырақтың қатты фазасының көлемің V/ деп белгілеп, табамыз:

m=V_t және m₄=V_t

Жоғарыдағы тендеуте бұл мәнді қойып, аламыз:

сонда,

4°жылылықтағы судың үлестік салмағы 1-ге болғандықтан топырақтың қатты фазасының көлемі мынаған тең болады:

(17)

Жалпы қуыстылықты (О) топырақ үлгісінің көлемінен (V) ор қатты фазасының (VI) айырмашылығынан анықтайды:

(18)

100%

О=V-Vt-см немесе О=

Капиллярлы қуыстылық (О_к) капиллярлы сыйымдылықтың белгілі мәні мен мүлде құрған топырақтың салмағынан мына формуламен анықтайды:

Жалпы қуыстылықтан (О) капиллярлы қуыстылықты (капиллярсыз қуыстылықты табамыз (Он)

Он= О-Ок %

Капиллярсыздың капиллярлы қуыстылыққа қатынас топырақтың жыртылатын қабатының құрылысын сипаттайды.

Талдауға алынған көлем (V) мен мүлде құрғақ топырақты салмағын біле отырып көлемдік салмақты білуге болады:

Кейін үлгіге алған кездегі топырақ ылғалдылығын есептеуі болады:

Пикнометриялық әдіспен топырақтың құрылысын анықталатын үшін жазуларды келесі қалыппен жасау керек:

Ескерту: х — зертханалық сабақтарда оқытушы сандық береді.

Санауларды жасағаннан кейін астында келтірілген қолданып тұрақты аэрацияның бағалауы беріледі және топырақтың жыртылатын қабаты: реттеуінен ұсыныстар келтіріледі.

Тұрақты аэрацияның көлемінен топырақтар келесі топ бөлінеді:

25 %> жоғары

10-25% — жоғарыңқы

15-20% — орта (нормалы)

5-10% - төмен

5%< - өте төмен

Солтүстік Қазақстанның құрғақ далалы және дал; аймақтары үшін капиллярсыз және қуыстылықтардың оңтайлы салыстырмасы 0,25-0,5 аралық жатады.

Өздігінше дайындалу үшін сұрақтар

1. Топырақта қандай қуыстар болады?

2. Капиллярлы және капиллярсыз қуыстылық деген не?

3. Өсімдік тіршілігінде топырақтың жыртылатын қабат құрылысының маңызы қаңдай?

4. Топырақтың жалпы, капиллярлы және капилляр қуыстылығы қалай анықталады?

5. Ылғалдылық жетіспейтін аймақтарда қолайлы құрылы құру үшін қандай шаралар қолданылады?

6. Тұрақты аэрацияның қуыстылығы деген не?

7.Топырақтың жыртылатын қабатының қол құрылысын құру үшін қандай шаралар қолданылады?

Ұсынылған әдебиеттер

1. Агрофизические методы исследования почв. Под ред. С.И| Долгова. - М.: Наука. 1986.

2. Вадюкика А.Ф., Карчапша З.А. Мето;

физических свойств-М.: Агропромиздат, 1986. с 105-112

5.

3. Доспехов Б.А., Васильев И.П., Туликов А.М. Практикум пс земледелию. — М.: Агропромиздат, 1987. с 18-30.

4. Дояренко А.Г. Избранное сочинение -М., 1963. с 205-223. Иванников А.В.. Шрамко Н.В., Мукажанов К.]У Земледелие Северного Казахстана. — Акмола, 1999. 25-30 б

Р.Х. Влияние сложения верхнего слоя почвы на

6. дарение влаги. /Материалы научно-технической Акмолинского Агроуниверситета Казахстан 7030 Стратегия развития науки, образования и культуры.Акмола, 1998. с 23-25.

Качинский Н.А. Физика почвы. —М, 1985. с 169-200. См0Р°ди^н Г.С. О типах сложения и приемах обработки цочвы. - В кн. Теоретические вопросы обработки почвы.-д _; ридрометеоиздат, 1996. с 136-139.