32.Білім берудегі менеджмент. Білім менеджменті жүйесі: мәні, мазмұны және құрылымы. Білім беру ұйымдарын басқару үлгілеріне талдау жасау, модел құрастыру

Жоғары мектептегі педагогикалық жүйенің құрылымның бірліктерін анықтайтын жағдаяттар – педагогикалық ұжым және оның басшыларының қызметтік іс-әрекеттері (В.А.Сластенин). Мектептердің көбі төрт деңгейлі басқару құрылымын қолдануда:

Бірінші деңгей – мемлекеттік орган бекіткен не сайланған университет ректоры: университет кеңесі, студенттер қоғамы, қоғамдық бірлестіктер басшылары. Бұл деңгейде университеттің стратегиялық даму бағыты анықталады.

Екінші деңгей – ректордың орынбасарлары әлеуметтік-мәдени пдагог, қоғамдық пайдалы еңбек ұйымдастыруға жауапкер, әкімшілік-шаруашылық бойынша директор көмекшісі; өзіндік басқаруға қатысты органдар мен бірлестіктер басшылары.

Үшінші деңгей – оқу барысында және оқудан тыс білім-тәрбие жұмыстарына байланысты оқушыларға басшылық қызметін атқарушы мұғалімдер, тәрбиешілер, сынып жетекшілері.

Төртінші деңгей – сыныптық және жалпы мектептік өзіндік басқару қызметі тапсырылған оқушылар. Бұл деңгейдің назарға алынуы мұғалімдер мен оқушылар арасындағы ққатынастың «субъект-субъектті» сипатын баса танытыды. Мұндай қатынаста оқушы өзара ықпал нысаны болумен бірге өз дамуының қозғаушы күші – субъект рөлін де атқарады.

Басқарымды жүйеде оқушылар ұжымы маңызды орынғы ие. Бұл ұжымда басқару екі деңгейде жүргізіледі: біріншісі – жалпы мектептік және сынып ұжымы; екіншісі – оқушылардық қоғамдық ұжымдары, спорттық бөлімдер, шығармашыл бірлестіктер, үйірмелер, оқу- үйрену топтары (бригадалары) және т.б.

Басқару іс-әрекеттері процесінде төмендегідей қызметтер орындалады:

мақсаттар айқындау (бүкіл жүйенің, сонымен бірге әр кезеңнің соңғы нәтижесін болжастырып, ой-санадан нақтылау);

жоспарлау (мектеп жұмыстарының барша бағаыттары бойыншв ұзақты болашақ пен әр жылға жоспар түзу);

реттеу (қабылданған шешімдерді іске асыру мақсатында әр қилы бағыттағы әр түрлі қызмет жүйелерінің іс-әректтерін үйлестіру);

ынталандыру (шығармашылық істерге, ғылыми-зерттеу жұмыстарына, инновациялық жобаларға қатыстыру үшін жағдайлар жасау, мұғалімдердік рухан бірлік сезімін қалыптастыру, олардың әлеуметтік белсенділігіне дем беру, жетістіктеріне орай бағалау және мадақтау;

қадағалау (талдау және жаңа міндеттерді белгіліу үшін көзделген жоспарлардың орындалуы жөнінде уақытылы ақпараттар алып тұру);

педагогикалық талдау (оқу процесін, тәрбиелеу жұмыстарын, білім мекемесінінң материалдық қорын, қаржы-экономикалық жағдайын педагогикалық мамандар және тәрбиеленушілер құрамын жетілдіруге байланысты зерттеулер және талдаулар, нақты қортындылар жасап, ұсыныстар беру).

Жоғарыда аталған қызметтер жөнін талдау арқылы басқару мазмұнын екі жікке келтіруге болады: 1) ұйымдастыру - басқару жұмыстар (басқарымдағалардың іс-әрекетіне жетекшілік: тапсырма беру, талаптар қою, күштерін біріктіру, жұмыс барысын қадағалау, марапаттау және т.б) және 2) басқарушылар іс-әрекеттері (мақсаттар айқындау, ынталандыру, қаржы көздерін табу, ұжым құрылымын жүйелеу, іс-әрекеттердің технологиялық негізін қалау).

Педагогикалы басқару әдістері көзделген мақсаттарға жету және басқару қызметін іске асыоу құралдар ретінде қарастырылады. Басқару әдістерінің негізгі топтары төмендегідей:

педагогикалық қызметкерлерді экономикалық тұрғыдан қызықтыру (еңбек саны және сапасына орай, категориялары мен атақ дәрежелеріне сәйкес жалақы беру);

әкімшілік ұйымдастыру әдістері ( орындаушылар қызметтерінің шек-өлшемін белгілеу, көрсетпелер, нұсқаулар, бұйрықтар беру және т.б);

психологиялық-педагогикалық ықпал жасау (кеңес, өтініш, тілек білдіру, алғыстар жариялау) және әсерлендіру (шуақты психологиялық климат қалыптастыру, шығармашылық пен ыньалылық сезімдерін көтеру, білім мекемесінің әлеуметтік даму болашағы жөніндегі болжамдармен таныстыру);

қоғамдық ықпалдарды пайдалану (педагогтар мен оқушыларды білім мекемесін басқаруға араластыру);

қоғамдық әсер әдістері (ұжымда демократияны нығайтып, басқалармен қатынаста шыдамдылық сақтау, мекеме қызметкерлерінің беделі мен мәртебесін ұлықтау).

Мектеп басшысы, менеджер өз қызметінде бақылау, анкетті сауалнама жүргізу, тестілеу, нұсқау және әдістемелік материалдармен жұмыс жасау әдістерін қолдана білу шарт.

Сынып жетекшілік – ерекше ұйымдық форма, ол орта мектептегі әлеуметтік және психологиялық өзгерістерге қарамастан дәстүрлі түрде қалыптасты және дамыды. Сынып жетекшісінің қызметі әр баланың жеке дамуына қамқорлық және жеке қабілетін неғұллым дамытуға әсер ету қажет болатын тәрбие үрдісінде туындайды.

Сонымен, сынып жетекшісі оқушының дербес дамуының стратегиялық міндеттерінің орындалуын үйлестіреді. өйткені ол топ педагогы және әр баланың рухани дамуын қадағалайды, мұндай міндеттерді келесі қызметтер арқылы іске асырылады:

оқушының қоршаған ортаны жеке қабылдауы (әлеуметтік, обасылық, мектептік);

оқушының жеке әрекетін ұйымдастыру;

балаға өмірлік мәселелерді шешуде педагогикалық көмек көрсету және түзетулік ықпал жасау;

оқушының өмірді ұғынуы және ішкі дүниесіндегі «Мен» орнын жекелеу;

жеке оқушының дамуының диагностикасы.

Сынып жетекшісінің кәсіптік мақсаты топтың тіршілік әрекетін әр түрлі топтың әрекетін ұйымдастыру, жалпы адамзаттық, әлеуметтік, жеке өмірін ұйымдастыру. Осы міндеттерді орындаған кезде сынып жетекшісі балаға әлеуметтік-психологиялық тәрбиелеу қалай әсер ететінін аңғарады. Ол баламен жеке түзету және педагогикалық көмек көрсету мақсатында жұмыс істейді.

Сабақтардың әр түрлілігін, балалардың дүниемен байланасын, топтың оқу-даму деңгейін сынып жетекшісі бақылайды. Сынып жетекшісі мектептегі құндылықтарды сақтауға және оларды ұлғайтуға баулиды. Балаларды дене шынықтырумен, түрлі жарыстарға қатысуға, көркемдік өнермен айналысуға үйретеді.

Сынып жетекшілік – ерекше ұйымдық форма, ол орта мектептегі әлеуметтік және психологиялық өзгерістерге қарамастан дәстүрлі түрде қалыптасты және дамыды. Сынып жетекшісінің қызметі әр баланың жеке дамуына қамқорлық және жеке қабілетін неғұллым дамытуға әсер ету қажет болатын тәрбие үрдісінде туындайды.

Сонымен, сынып жетекшісі оқушының дербес дамуының стратегиялық міндеттерінің орындалуын үйлестіреді. өйткені ол топ педагогы және әр баланың рухани дамуын қадағалайды, мұндай міндеттерді келесі қызметтер арқылы іске асырылады:

оқушының қоршаған ортаны жеке қабылдауы (әлеуметтік, обасылық, мектептік);

оқушының жеке әрекетін ұйымдастыру;

балаға өмірлік мәселелерді шешуде педагогикалық көмек көрсету және түзетулік ықпал жасау;

оқушының өмірді ұғынуы және ішкі дүниесіндегі «Мен» орнын жекелеу;

жеке оқушының дамуының диагностикасы.

Сынып жетекшісінің кәсіптік мақсаты топтың тіршілік әрекетін әр түрлі топтың әрекетін ұйымдастыру, жалпы адамзаттық, әлеуметтік, жеке өмірін ұйымдастыру. Осы міндеттерді орындаған кезде сынып жетекшісі балаға әлеуметтік-психологиялық тәрбиелеу қалай әсер ететінін аңғарады. Ол баламен жеке түзету және педагогикалық көмек көрсету мақсатында жұмыс істейді.

Сабақтардың әр түрлілігін, балалардың дүниемен байланасын, топтың оқу-даму деңгейін сынып жетекшісі бақылайды. Сынып жетекшісі мектептегі құндылықтарды сақтауға және оларды ұлғайтуға баулиды. Балаларды дене шынықтырумен, түрлі жарыстарға қатысуға, көркемдік өнермен айналысуға үйретеді.

Мектептің отбасылармен жүргізілетін барлық жұмыстары ұжымдық және дербес болып екі топқа бөлінеді.

Ұжымдық жұмыс формаларын мыналар құрайды:

Педагогикалық лекторилер ата-аналардың назарын белсенді тәрбиелік мәселелерге аударуды мақсат тұтады.

Сынып бойынша педагогикалық білім беру деп аталатын жұмыс формасын 1-11 сыныптан бастап қолға алуы қажет.

Көптеген мектептерде педагогикалық білім университеттері табысты жұмыс істейді.

Мектептерде ата-аналардың тәрбие проблемаларына арналған жылдық қорытынды ғылыми-практикалық конференцияларын өткізу дәстүрге айналған. «Балаларды еңбекке тәрбиелеу» т.б. тақырыпта жылдық қорытынды зерттеулер болуы қажет.

Ашық есік күндері немесе ата-аналар күні үлкен дайындықты қажет етеді. бүл күнге арнайы тақырыпқа сай безендендіріледі, кезекшілік ұйымдастырылады, мерекелік бағдарлама түзіледі.

Сыныптатардағы кездесулер оқушылар өз ата-аналарына үйренген дағдылары мен шеберліктерін көрсетеді.

Сынып ата-аналарының жиналысы – дәстүрлі жұмыс формасы.

Педагогикалық консультация – дербес жұмыстың кең тараған түрі.