42 Қазіргі заманғы батысеуропалық философиядағы негізгі бағыттар. (қысқаша сипаттама).

Батысеуропа жаңа дәуір ф-ы гносеологиялық бағытта болды(гносео- таным)Бұ-н таным Бибилия цитаталарына нег-ген еді.Ал қазір тәжірибеге сүйенген ф-я келді. Эмпиризмге нег-ген ғылыми таным-ж. д. ф-ың нег-і болды. Э.д-з барлық білім тәжірибиеге сүйенеді және тәжірибе арқылы алынады дейтін таным теориясындағы бағыт Ж.д.бұл кезең-і жаратылыстанудың калыптасуы жеке, изоляциядағы фактілерді зерттеу тенденциясымен ғана байланысты болмады, тұтастықты, белгілі бір жүйелерді зерттеумен де байланысты болды.

Осындай бағыттардың бірі — психоанализ — ХІХ-ғасырдың соңында психиатрия шеңберінде истерияны, невроздарды «катарсис», өзін-өзі тазарту методы ретінде пайда болып, кейінірек австриялық невропатолог Зигмунд Фрейд (1856-1939) адамның жанының тылсым байланыстары мен негіздерін зерттеуге бағытталған психологиялық доктринаға айналдырған ілім. З.Фрейд адам психикасы өзінің сипаты бойынша «саналыдан » (сознательное) ғана емес, «бейсаналыдан » (бессознательное) және «саналының алдындагыдан » (предсознательное) да тұратын компоненттерден құрылған белгісіз конгломерат екендігі туралы қорытындыға келді.

Позитивизм — қазіргі заманғы таным теориясынын бағыты. О негізін қалаушы — француз философы Огюст Конт (1798-1857). Позитивистердің пікірінше, «болмыс», «материя», «сана» және т.б ұғымдарға, страктылық ойлауға сүйенетін дәстүрлі философия енді жарамсыз, бебі, тек тәжірибе немесе ғылыми эксперимент арқылы тексерілген позитивті, жағымды білім ғана ақиқат, нақты, жаратылыстану ғылымдарына математикаға жақын философия ғана ақиқат философия. 

Өмір философиясы — Батыс философиясының белгілі, өкілдері өте көп бағыттарының бірі сөп бағыттарының бірі. Өмір философиясы өмірді дүниенің бір бөлігі ретінде ғана қарастырумен шектелмей, оны дүниенің бір бөлігі қақ ортасына қояды, өмір ұғымына сүйене отырып, дүние мен өмірді толық түсінуге талпыныс жасайды. Өмір филосолософияның міндетін тек осылай түсіндіреді, себе мәселесін зерттейтін ғылым болса, адам үшін өмірден жоқ деп есептейді. Өмір философиясының негізін салушы — дат философы С.Кьеркегор (1813 -1855). Дүниенің бастауы ретінде сананы емес, уайым-қайғыға толы экзистенциалдық ішкі сезімдерді қарастыруды ұсынды. Оның ойынша, адамның шын болмысын пайымдау арқылы емес, адамның бойындағы «үрей», «қорқыныш» сезімдеріне үңілу арқылы ашуға болады, ақиқат дегеніміз — субъективтілік. Философия таңданудан немесе танымға деген құштарлықтан емес, күйзелістен басталады деген Къеркегор өмір сүрген адам азап шегу мен уайым-қайғыдан қашып құтыла алмайды, тіпті олар өмір сүруге қажетті нәрселер деп тұжырымдады. Къеркегордың жетістігі — философиялық тұлғаға мән беруге ұмтылуында, ақыл-ойды тым әсірелеуді сынап, философияның міндеті — жеке адамның өмірін, сезімдерін зерттеу деп анықтауында. Өмір философиясының келесі бір танымал өкілі — Артур Шопенгауэр (1788 -1860) адам мен қоғам өмірінің қараңғы, көзге көріне бермейтін жақтарын, ащы шындығын жайып салды. Оның пікірінше, адам өмірі қайғы мен азапқа, күншілдік пен бақталастыққа, күнә мен әділетсіздікке, қатыгездік пен бақытсыздыққа толы. Адамның толық бақытты сәттері аз, жоқ десе де болады, себебі бақыт оның болашағы мен өткен өмірінде, ал болашақ үмітсіз, өткен өмір қайтып келмейді. Қазіргі шақ жел айдаған бұлтпен тең.

Экзистенциализмнің салыстырмалы түрде үшінші түрі — позитивтік экзистенциализмнің негізін салушы Николо Аббаньяно (1901-1977) философияның практикалық сипатын ерекше атап көрсетеді. Оның ойынша, философия өзінің романтикалық уағыз-өсиет айту әдетінен арылып, абсолюттік ақыл-ой, өзін-өзі танушы идея, шексіз рух, адамзат, танылмаған нәрсе және тағы басқа бұлдыр, түсініксіз, адамға пайдасы жоқ абстракция-лардан бас тартуы қажет. Философияның ендігі міндеті аспаннан жерге, адам қоғамына түсіп, адамның алдынан күн сайын туындап отырған өмірлік мәселелерді шешуге, адамға өзінің кім екенін, өмірге не үшін келгенін түсінуге көмектесу, ең бастысы — адамға сенімді, анық бағытарды көрсету

Неотомизмнің басты қағидасы — сенім мен ақыл-ойдың, ғылым мен діннің гармониясы. Бұл ағымның өкілдерінің пікірінше, ақиқат философия рационализм мен иррационализмді қарсы қоюдан бас тартып, дүниені түсінудің әр түрлі тәсілдерін біріктіріп, универсалды мүмкіндіктерге шылуы қажет. Бірақ неотомистер құдайдан туындайтын сенімді жоғаырақ қояды. Қазіргі заманғы неотомизм антропологиялық сипатқа ие, яғни адамға ағытталған. Құдайдың жаратушылық функциясы неотомизмде шектелген, ол адамды жаратушы болғанмен, өзін жүзеге асырушы. проектіден ішкі дүниесі, микрокосмы бай нақты тұлғаға айналдырушы, құдайдың ісін аяқтаушы еркін, өзін-өзі жетілдірген, құдай жаратқан космостың шікене үлгісі адамның өзі. Структурализм — ХХ-ғасырдың 60-жылдары Францияда қалыптасқан. лингвистика ғылымымен тығыз байланысты, өзінің негізгі философиялық-методологиялық міндетін адамның рухани-мәдени қызметінің игілі бір тарихи кезеңдер үшін жалпылық сипатқа ие болатын жемістерін зерттеу, баяндау және түсіндіру деп анықтайтын ағым. Басты өкілдері — К.Леви-Строс, М.Фуко.К. Леви-Строс (1908).

43. Орыс философиясы. Қалыптасу мен негізгі кезеңдері. Орыс философиясының орталық идеясы адамзат тағдыры мен жалпы өмірдегі Ресейдің ерекше орны мен рөлін негіздеу және іздестіру болды. Және бұл орыс философиясын түсіну үшін маңызды, өйткені ол тарихи дамуының өзгешелігіне орай өзінің ерекше белгілерімен көзге түседі. Орыс философиясы қалыптасуының бастапқы кезеңі – XI - XVII ғасырлар, өзінің пайда болған кезінен ол әлемдік философиямен байланыстылығымен сипатталады, бірақ сонымен қатар оның төлтумалылығын да теріске шығаруға болмайды. Ол Киев Русінде пайда болады және 988 жылы Русьтің шоқынуынан басталған христиандандыру үдерісімен байланысты болды. Өзінің пайда болуында ол, бір жағынан, славяндық пұтқа табынушылық дүниетанымының бірқатар белгілері мен бейнелерін қабылдаса, екінші жағынан, христиандықты қабылдау нәтижесінде Византиямен байланыс орнатып, сол арқылы антик философия-сының көптеген идеяларын бойына сіңірді. Мұнан өзге Византиямен қатынас Ресейге шығыстық христиандық философия тұжырымдамаларының бекітілуіне ықпал етті. Осылайша орыс философиясы философиялық ой дамуының негізгі бағытына сай дами отырып, христиандандырылған күйінде болса да антиктік, византиялық, ертеболгар дүниетанымы идеяларын бойына сіңірді. Оның үстіне орыс философиясы IX ғасырда Кирилл мен Мефодий қалыптастырған өзінің жеке жазба тілін әуел бастан қолданды. Философиялық білім дүниетанымдық функциямен қатар данышпандық қызметті де атқарады, ал Ертедегі Русьтің рухани өмірі монастырларда (ғибадатханаларда) шоғырланғандықтан, бұл философиялық ілімнің сипатына өз әсерін тигізді. Жалпы алғанда, философиялық және тарихи ой христиандық принципіке негізделді.

О-с ф-сы әлем-к ф-да көрнекті орын ал-ы.О-ң себ-і – Ресей-ң а-мзат тарих-да ал-тын орны мен о-с жаны-ң жұмбақ таби-ы болса к-к.Өз-ң пайда бол-да ол,1жағынан,славяндық пүтқа табынушылық дүниетанымы-ң бірқатар белгілері мен бейнелерін қабыл-даса,2жағынан, христиандықты қабыл-у нәт-де Византиямен бай-с орнатып, сол ар-ы антик ф-ң көптеген ид-рын бойына сіңір.Алг-ы о-с ф-ы- киевтік митрополит Ил-ларион 9ғ.О.ф-ы 2 үрдіс қарама-қайш-ғы нег-де өтті:1сі о-с ойы-ң төлтумалылығына басты назар ауд-п, бүл төлтумалы-ы о-с-ң рухани ө-і өзгешелігімен байл-ды.2ші үрдіс Р-ге еуропалық мәдениеттің даму үдеріс та-ңуға тырысты.Біріншісін славянофильдер, екіншісін батысшылдар білдірді

44 Славяншылдар және батысшылдар. Ресейдегі революциалық-демократиялық ойлар (Герцен, Чернышевский және т.б.). Орыс философиялық ойында екі бағыт қалыптасты. Бұл бағыттың қалыптасуына П.Я.Чаадаев (1794-1856) үлкен рөль атқарды. Өзінің көзқарастарын ол атақты «Философиялық хаттарында» баяндады. Ол католистік Батысты дәріптеп, оны Ресейге үлгі тұтты, ал екінші жағынан, Ресейдің Батыстан айырмашылығы оның ерекше «Ғаламдық миссияда» деп айтты. Бұл екі бағыт та орыс идеясының мәні мен мағынасын қарама ‑ қайшы кейіпте түсіндіреді. Еуропалық үлгі бойынша, Ресейдің дамуын насихаттайтын бағыт‑бұл батысшылдық. Бұл бағыттың өкілдері: А.И.Герцен, Н.П.Огарев, Н.Г.Чернышевский, К.Д.Кавелин, Т.Н.Грановский т.б. ойшылдар жатады. Бұлар шіркеуді сынап, материализмге сүйенеді. Батысшылар Ресейдің «еуропаландыру» идеясын насихаттады және қорғады. Олар Батыс Еуропаға бағдар ұстай отырып, экономикалық және мәдени артта қалушылығын жойып, әлемдік өркениеттің толыққанды мүшесі болуы тиіс. Славянофильдік бағыттың негізін қалаушылар: А.С.Хомяков, И.В.Киреевский, К.С.Аскаков, Ю.С. Самариндер болды. Бұлар орыстың ерекше құтқарушылық идеясын негіздеді. Бұлар батысшылдарға қарсы шықты. А.И. Герцен “Болған жағдайлар мен ойларында” өз өмірін қоғамдық құрылыспен байланыстырып, оған  философиялық талдау, тұжырымдар жасаған болса, Н.Г. Чернышевский “не істеу керек?” романында өз заманы алдыында тұрған қасіреттерді ойлап, не істеу керек деген сұраққа жауап іздеді. Герцен идеализмді - рационализм, материализмді - эмпиризм деп санады, ал Чернышевский Фейербахтың ықпалынан шыға алмай, өз материализмін  “антропологизм” деп атады.

Батысшылдар Р-ің «еур-ландыру» ид-ын насихаттады ж/е қорғады.Олар-ң пік-нше,ел -с Еур-ға бағдар үстай оты-п, тарихи қысқа уақыттың ішінде экон-лық ж/е мәдени артта қалушылығын жойып, еур-ық ж/е әлемдік өркениеттің толыққанды мүшесі болуы тиіс. Славянофильдер Р-ң әлем-і ерекше мессиандық (қүтқарушылық) ид-н негіздеді.С-тің нег-н қалаушылар Хомяков,Киреевский,Аксаков,Самариндер.Селолық қауымның басты артықшылығы өз мүшелерін тәрбиелейтін рухани адамтершілік принциптерден көрінеді:ортақ мүддені сақтауға дайын болу,патриотизм. С-дін, пік-ше,қауым мүшелері бойында бұл қасиеттердің пайда болуы ертедегі діни дәстүрлерді бейсаналы инстинктті түрде сақтау жолымен жүзеге асады.

45. 20 ғ. Орыс философиясы  XX ғасырдың бірінші жартысында-ғы орыстың діни философиясы философиялық жүйелердің қалыптасуымен байланысты болды. Бүл дәуір ойшылдарына Н.Ф.Федоровты, Б.Н.Чичеринді, М.О.Лосскийді жатқызуға бо-лады. Бүл дәуір философиясыиың сипаттамалық ерекшеліктері оның гуманизмі және діии сипаты болды. Бүл кезеңнің тағы бір ерекшелігі - жаратылыстың дамуымен байланыс және орыс космизмінің пайда болуы. Космизм екі бағытқа бөлінеді: мис-тикалық (НФ.Федоров, В.С.Соловьев, П.А.Флоренский) және ғылыми (К.Э.Циолковский, В.И.Вернадский). Мистикалық бағытта ең алдымен В.С.Соловьевті бөліп атау-ға болады. В.С.Соловьев (1853-1900) діни орыс философиясы-ның, білімнің біртүтастығы мен бүтіндігі туралы идеяның негізін қалаушы, орыстың корнекті христиандық философы. В.С.Со-ловьев философиясы діни философиялық дәстүрдің бүкіл рухы мен кейпін білдіреді. Көптеген ірі философтар ездерін В.С.Соловьевтің ізбасарлары ретінде санайды. Соловьев дәуіріне Трубецкой шығармашылығын, Флоренский мен Бердяевтің ерте шығармашылығын жатқызуға болады. В.С.Соловьев адамның дінижәне әлеуметтік өмірі сүраныс-тарын біртүтастыққа байланыстыратын бүтшдей дүниетаным-дық жүйені қүруға тырысты Соловьевтің ойы бойынша мүндай дүниетаным негізі христиандық болып табылады. Соловьевке дейінгі және кейінгі діни ойшылдар да бүл идеяны айтқаны-мен, бүл дүниетанымньщ негізі ретінде тек бір христиандық концессияны ғана (православие, католицизм немесе протестан-тизм) қалап алды. Соловьев төсілінің ерекшелігі, ол барлық христиандық концессияларды біріктіруді жақтады. Сондықтан оның ілімі тар бағытта емес, концессияаралық сипат алды. Соловьевтің тағы бір маңызды ерекшелігі, христиандық дүние-танымға жаратылыстанудың соңғы жаңа жетістіктерін енгізіп, ғылым мен дінді синтездеуге үмтылуымен сипатталады. Соловьев философиясының негізгі идеясы - жалпы тұтас-тық идеясы. Бүл идеяны дайындауда славянофильдердің со-боршылдық идеясына сүйенгенмен, оған жалпы қамтушы, ғарыштық мағына береді. Болмыстың төменгі жөне жоғарғы деңгейлері өзара байланысты, өйткені төменгі үнемі жоғарыға тартылып отырса, ал өрбір жоғары өзіне теменгіні «енгізеді». Соловьевте жалпы түтастық, «қүдайдың қасиетті Үштігі бар-лық қүдіретті жаратылыстармен, оның ішінде ең бастысы адам-мен байланысты» деген түжырымынан көрінеді. Жалпы түтастықтың негізгі принципі: «Қүдайда барлығы біртүтас». Жалпы түтастық- бұл ең алдымен жаратушы мен жаратылыс тұтастығы. Қоршаған әлем тек бір қүдіретті суреткердің шығармашы-лық еркінен туындайтын жетілген туынды ретінде қарастыры-ла алмайды. Қүдайды дүрыс түсіну үшін оның абсолюттік мәнін үғыну аз, сонымен қатар оның ішкі қайшылығын да қабылдау қажет. «Барлығы болу үшін абсолюттік көп нөрсені таЛап етеді». Бүл - қоршаған өлем туралы Соловьевтің пікірі. Соловьев болмыстың диалектикалық төсілін қолдады. Оның пікірінше шындықты қатып қалган формасында қарас-тыруға болмайды. Барлық тіршіліктің ең жалпы белгісі өзге-рістердің алмасуымен сипатталады. Болмыстың үздіксіз ди-намикасын негіздеу үшін ол белсенді идеялармен қатар әлемдегі барлық озгерістердің субъекті түрінде көрінетін әлемдік жан деген белсенді бастауды енгізеді. Бірақ ол өз алдына дербес өрекет етпейді, бүл әрекет қүдайдың қүдіретін керек етеді. Бүл қүдірет Қүдайдың өлемдік жанға, оның бар-лық әрекетін анықтаушы форма ретіндегі жалпы түтастық идеясын беруінен көрінеді. Соловьев жүйесіндегі бүл мәңгілік идеясы София - дана-лық атауын алды. София - Соловьев жүйесіндегі негізгі үғым. Сондықтан оның ілімі софиология деп аталады. София үғымын енгізгенде Соловьев бүл әлемнің тек Қүдайдың ғана жараты-лысы емес екендігін айтқысы келеді. Әлемнің негізі мен мәні Қүдайға, өлемге және адамға жалпылық беретін жаратушы мен жаратылыс арасын байланыстырушы буын ретінде қарастыры-латын «Әлемдік жан» - София болып табылады. Құдайдың, әлемнің және адамның жақындасу тетігі Соловъевтің философиялық ілімінде құдай адам концепциясы арқылы ашылады. Құдай адамның нақты және толысқан үлгісі ретінде христиандық догмат бойынша әрі толық адам болып саналатын Иисус Христос болып табылады. Оның бейнесі әрбір индивидтің ұмтылуы тиіс идеалы ғана емес, бүкіл тарихи үдеріс дамуының жоғарғы мақсаты болып табылады. Соловьевтің тарихы, Софиясы осы мақсатқа негізделеді.

Орыс ф-ң орталық идеясы адамзат тағдыры мен жалпы өмірдегі Р-ң ерекше орны мен рөлін негіздеу және іздестіру болды.Ж/е бүл орыс ф-ын түсіну үшін маңызды,өйт-і ол тарихи дамуының озгешелігіне орай өзінің ерекше белгілерімен көзге түседі. . Бүл кезеңдегі о-ң нег-н салаушылар Чаадаев, Достоевский,Бердяевтер б-ды.«О-с ид-ы» әлем халық-н бүтіндей біртүтастыққа біріктіретін жалпы адамзаттық ид-ң терең көрінісі болды.Бүл идея бой-ша тек Р-й ғана христиандық нег-де бүкіл а-мзаттық өркениеттік қозғалыстың басында болуы тиіс.О-с ф-фтар-ң пік-ше,ф-ың басты міндеті тәжірибенің барлық алуан түріне сүйенетін бүтін түтастық ретіндегі әлем туралы теорияны жасап шығару болып табылады.