9.Сократка дейінгі антикалық философияның ерекшклігін атап өтіп, негізгі ойды түсіндіріңіз. «Милет, Элей, Софистер мектебі, Пифагоршылдар».

Алғашқы грек даналарын «стихиялық немесе аңғал материалистер» деп атауға болады. Өйткені олар бастапқы мән ретінде атаған стихияларға (атомдар, гомеомериялар) материалды сипат тән. Ал кейбірін «аңғал идеалистер» деп атауға болады: олар болмыстың түпнегізі ретінде идеалды күштерді немесе мәндерді ұсынады.

Ежелгі грек философиясының алғашқы кезеңіне – натурфилософияға космоцентризм тән. Яғни философияның орталық мәселесі ретінде Космос, оның құрлымы (космология) және шығуы (космогония) қойылды. Космостың шығуы туралы сұрақ болмыстың бастапқы түпнегізі туралы түсінікпен тікелей байланысты еді.

Алғашқы кезең философиясының еңбектерінен бізге бірде – бір шығарма толық жеткен жоқ – кейінгі антикалық авторлар арқылы цитата түрінде жекелеген фрагменттер ғана белгілі.

Ежелгі грек философиясының пайда болуы мен алғашқы даму кезеңдері Ионияда – Кіші Азияда басталды. Ионияның Батыс пен Шығыс арасындағы сауда жолдарының қилысында орналасуы грек философтарының түрлі Шығыс ілімдерімен танысуына жағдай тудырды. Ионияны парсылықтар жаулап алғаннан кейін философия дамуы тоқтап, грек философтары Жерорта теңізінің батыс аудандарына көшуге мәжбүр болды.

Философия дамуының екінші географиялық орталығы – ұлы Грекия атанған Оңтүстік Италияның аудандары мен Сицилия аралдары болды. Қазіргі кезде грек философтарының алғашқы кезеңінің барлық философтарын «Сократқа дейінгілер» деп атау қабылданған.Ежелгі Грециядағы алғашқы, натурфилософиялық кезеңіндегі Сократқа дейінгі философиялық мектептер б.д.д. VII-Vғасырларда қалыптасу үстіндегі ежелгі грек полистерінде пайда болды.

Пифагор және пифагореизм

Негізін қалаушысы – Пифагор. Пифагореизмнің кейінгі дамуы – ежелгі грек философиясының алғашқы кезеңінде пайда болып, антикалық дүниенің соңына дейін өмір сүрген пифагорейлік одақтың әрекетімен байланысты болды.Пифагор (б.д.д 580-500) – Иониядағы Самос аралында туылып, Египет пен Вавилонда ұзақ өмір сүріп, кейбір деректер бойынша Үндіде болып, содан кейін Ұлы Грецияға, Кротон қаласына келіп өз мектебін – Пифагорлік Одақты – ғылыми –философиялық және саяси қауымдастықты құрған ежелгі грек философы.Пифагорға «Пифагор теоремасының» дәлелін тапқандығы және математиканы эмпириялық ғылымнан теориялық ғылымға айналдыру

Философиялық көзқарастары. Пифагорды Ежелгі Грецияның ең бірінші идеалисі деп санауға болады. Өйткені болмыстың түпнегізі ретінде ол идеалды мәнді – сандарды (тұтас натуралды сандарды) атайды. Сандар арасындағы пропорциялар Әлемдік Гармонияны құрайды. Пифагорға бұл ойдың келуі туралы аңыз бар: бірде шеберхана тұсынан өтіп бара жатқан ол салмағы әртүрлі балғалардың төске ұрылғанда түрліше дыбыс шығаратынын байқайды. «Әрбір балғаның көлемі мен салмағы, демек, барлық байланыстар сандар арқылы өлшенеді. Олай болса сандар – нәрселер мен заттарға иелік етеді, сандар дүниені басқарады» деп шешеді Пифагор. Сандар геометриялық фигуралармен байланысты. Барлық материалды денелерді құрайтын бес стихия да санмен байланысты. Мысалы, Жер – кубтық формадағы бөлшектерден құралады;

Пифагор философиясында бұрын мифологияда айтылмаған бесінші стихия – Эфир туралы түсінік бірінші пайда болды. Пифагор Эфир бөлшектері – додекаэдрлерден құралғанына сенді. Орфиктер сияқты, Пифагор да жанның алмасуына – денеден денеге көшетініне сенді.Пифагор пікірінше, дүниенің ортасында Жер тұр. Эфирдегі басқа аспан денелерінің барлығы Жерді айналып қозғалуда, Эфирдегі әрбір планета қозғалған сайын монотонды түрде, өзіне ғана тән, белгілі дыбыс беріп, ал ғарыштық денелердің дыбыстары жиналып келіп нәзікте әуенге сезімтал адамдар ғана ести алатын мелодия құрайды.Пифагор құрған Пифагорлік одақ ғылыми- философиялық және саяси бірлестік болды. Одақ – жабық ұйым, ал оның ілімі – құпия болды. Пифагорлік Одаққа азат адамдар, бірақ көпжылдық дайындық пен тексеруді сәтті өткендер ғана қабылданған.

Элей мектебіМектеп өзінің ірі өкілдері Ксенофан, Парменид, Зенондар өмір сүріп, ілім насихаттаған Элей қаласының атымен аталады. Элеаттықтар бірінші болып дүниені рационалды түрде, барынша жалпы «болмыс», «бейболмыс» «қозғалыс» - филосиялық ұғымдарын қолдана отырып түсіндіруге тырысты. Бұған дейінгі барлық философтар дүниеге деген өз көзқарастарын ғана баян еткен болса, элеаттықтар алғаш болып дүниені рационалды тұрғыдан негіздеп, өз тұжырымдарын дәлелдеуге бет бұрды. Сезімдік, тәндік дүниенің «елес» екндігі, ақиқат еместігі туралы түсінік пен баға бірінші болып элеаттықтарда туды. «Елес» дүниесіне – ақылмен ғана танылатын «ақиқат» дүниесі қарсы қойылды.

Ілім тағдыры. Элеаттықтар ілімі Платон мен Аристотель және олардан кейінгі бүкіл европалық философияға ықпал етті, ал Зенон апориялары әлі күнге дейін толассыз қызығушылық пен шешу жолдары туралы талпыныстарға толы.

Атомизм Демокрит – Элладаның Абдера қаласында туылып, Афиныда өмір сүрген, көп саяхаттап Египетте, Вавилонда, мүмкін Үнді мен Эфиопияда болған, әрдайым адамда кездесетін ақыл таяздығын

әжуалаумен өткендіктен «Күлегеш» Демокрит атанған ежелгі грек философы.Демокрит түрлі салалар бойынша 70-ке жуық еңбек жазған деген мәлімет бар. Бірақ олардың бірде – бірі бізге жетпеген. Атомизм мәселесі Демокриттің «Большой домострой», «Малый домострой» еңбектерінде баяндалған.Демокрит пікірінше, болмыс түпнегізі: атом және атомдар қозғалатын бос кеңістік. Атомдар – заттың ұсақ, бөлінбейтін бөлшектері. Әрбір атом мәңгі және өзгеріссіз. Атомдар пайда болмайды және жойылмайды. Атомдардың саны шексіз, олар көлемі, формасы және кеңістікте күн сәулесі түскенде көрінетін шаң – тозаңы сияқты «билеп жүреді»

Дүниеде бар заттардың барлығы атомдардан және бос кеңістіктерден құралады, заттардың пайда болуы мен жойылуы – атомдардың бірігуі мен бөлінуінің нәтижесі. Уақыт өте барлық заттар ыдырайды, ал оларды құраған атомдар өз тіршілігін жалғастырады. Дәстүрлі төрт стихияны Демокрит басқа нәрсенің барлығы құралатын «орта басқыштар» деп атайды. Ауа, су, жер – түрлі формадағы атомдардан құралады, ал от – тек шар бейнелі атомдардан.