56 Радиоактивтік изотоптарды геологиялық барлауда қолдану

Геологияда казирги кезде барлау жумыстарынын негизги колемин скважиналардын радиоактивти картожы адиси аркылы жасайды.

Ол адис негизи гамма нурлардын немесе нейтрон агынын ар турли ародаларда таралуына негизделген. Скважина нурландыру кози орнатылады, козден жогары болгиш фильтр( гамма нур ушин коргасыннан, ал нейтрондар ушин парафиннен), ал фильтр устине детектор орналастырылады. Счетчик жылдамдыгы ортага тикелей байланысты. Тиркелетин болшектерге байланысты кортаждар гаммма гамма, нейтрон нейтрон, гамма нейтрон деп болинеди.

Мысалы комир тектерин издеу кезинде гамма гамма кортаждарын колдану оте тиимди болып саналады.

Ал курамы оте ар турли, улкен коспаларга нейтрондык кортаждар жаксы мысал болып саналады. Нейтрон кортаждар мунай пародасын зертттеуде оте ынгайлы.

57 Изотоптарды кен қазу кезінде жəне металлургияда пайдалану

Металлургия саласында улкен кендерди киши рудаларга болу оте кен таралган. Егер метал коспаларындын курамын радиоактивти изотоптар адисимен зертеген болса

58 Изотоптарды құрылыста пайдалану

Ядролық реактордың қолданысымен катар энергетикада және көлікте , құрылыстың түрлі облыстарында үшін изотоптар үлкен мағынага ие.Олар ренген және өндірістік үдерістің автоматтандыруының радиоактивті сыңарларды пайдаланылады. Бұл ретте қарастыруга болады екі бағыт: игерушілік ядролық сәулелену және оның әрекеттестіктерінің затпен және таңбалы атомның(радиоактивті индикаторлардың) әдісі.

Ядролық сәулеленулерді, қолданыстағы контролди-олшегиш аспап және құрылымдар өлшеу- бақылау- асерлесумен механикасымен байланыста жасап қояды және іс жүзінде тәуелсіз сыртқы шарттың - қызудың, қысымның, ылғалдылықтың, ортанын және д. т. агрессивтілігінің. Радиоизотоп аспаптар жұмыста төзімді және қызметтің үлкен мерзімі болады. Таңбалы атомның әдісі үстін-үстін түрлі технологиялық үдерістерді байқатады, жане ерекшелиги зерттеу үдерістің жүрісін бұзбайды.

Құрылыста жарық түстик әдісінің ү- сәулелермен кең қолданысы көлемді бетонды плита енин немесе блоктар және грунттардың кую калындыгын аныктау колданылады. Тустик- жарық радиоактивти қиманың қажетке рұқсат алуды құрылыстық конструкцияға екі жақтан: бір жақта шығарғышты салады, сырттан санауыш сәулеленудің тіркеу үшін. Сол себептен әдіс құрама кассеталық қиюмен жасау темірқұйматас конструкцияларда бетонның тығыздығының тексерісі үшін ыңғайлы.

Темирбетон шығырлар қалыңдықпен мм. до 500 ара сапа сәулеленудің каркындылыгы радиоактивті кобальт - 25 мКю белсенділігі жарық колданылады.Детектормен катар сцинтилляциялық санауыштар қызмет етеді. Тығыздық өлшеу құрылыммен көрсетімнің толассыз жазбасы үшін жабдықталады.

59 Гамма-каротаж əдісі

Гамма-каротаж(ГК) таудың тұқымының табиғи гамма-активтилигин өлшеу негізи. Атомды ядроның оздигинен ыдырайтын табиғи шарттарда(радиоактивтіктің айқындау) альфа-, бета- және гамма-нурланумен қоса беріледі. Осы сәулеленудің барлық көріністері, материалдық ортада кездестіре, арада аналык немесе өзге шарада қылғуды сынайды. Копшилик үлкен ионизация нурлануы зейінмен ие болуы . α. -нурлану тасқыны α толықтай тіпті қағаздың парағының және тұқымның қабатының қалыңдықпен бирнеше микрометрге сіңіседі. β-нурлар тасқыны үлкен калындыкка өтіп кеттеди және толықтай алюмининың қабатының қалыңдықпен мм до 8 сіңіседі немесе тұқымның қабатының бирнеше миллиметрге дейин синеди. Гамма-нурлану жоғары жиілікті кыска толкынды электромагнитті сәулеленуді мегаэлектронвольтах(МэВ) өлшенетин куатпен зерттеуге болады, олар катал рентгендік сәулеленумен сыбайлас. (Жүйеде энергия джоулдерде өлшетеді. 1 МэВ =1,6021 -10-13 джоул.) Ол және ара нәтиже ядролық үдерістердің туады. Пароданын радиоактивті сәулеленуінің ашықтығын ұңғымада мен көмек гамма-нурлануда индикаторының тереңдіктің аспабында(рис. 64, а) пейілді өлшететін. Ара сапа индикатордың бири Гейгер Мюллердің немесе сцинтилляциялық санауыштарды пайдаланады. Ара нәтиже замера қисық, каяртыстың гамма-нурланудын ашықтығын ұңғыманың діңінің колеминде сипатталуын, қисықтың гамма-каротажной аталады. Радиоактивті сәулеленудің ашықтығы сияқты систематикалык заңдылық, қалың, толассыз өзгерісті аумайтын шарттарда бірыңғай көріністің барымен анықталатын келісилген