84. Бета- ыдырау. Бета- бөлшектердің энергетикалық спектрі. Ерекшелігі.

Бета- ыдырау деп ядроның, электронның не позитронның қатысуымен өтетін түрленуін атайды. Бұл кезде ядроның атомдық номері ±1-ге өзгереді де, массалық саны өзгермейді. Ядро атомдық номері Z±1 изобаралық ядроға айналады. Қатысатын бөлшектердің түрі мен өтетін құбылыстарға қарай бета- ыдыраудың үш түрі ажыратылады. Электрондық бета- ыдырау: ; . Позитрондық бета- ыдырау: ; . Сонымен қатар бета- ыдырауға ядроның атомның электрондық қабығынан бір электрон қарпып, (A,Z-1) ядроға айналуын да жатқызады: ; . Бұл түрленуді электрондық қарпу дейді.

Энергияның сақталу заңы бойынша бета- ыдырау энергиясы: пайда боғған бөлшектердің кинетикалық энергияларының қосындысына тең. Бета ыдыраудың тұтас спектрін түсінудуң бірнеше жолдары бар. 1. Бета- ыдырау ұрпақ ядролардың әртүрлі қозған күйлеріне өтеді. Егер қозған күйлердің саны көп жіне олар тығыз орналасқан болса, онда бөлшектердің спектрі тұтас дерлік болады. 2. Ядроның ыдырауы кезінде шығарылатын Т_е моноэнергиялы бөлшектер өзінің атомының немесе көршілес атомдардың электрондық қабықтарымен әсерлесіп, соның нәтижесінде тұтас түрге көшеді. 3. Бета- ыдырау кезінде энергия мен импульстың сақталу заңдары бірге орындалмайды.

85. Аннигиляция құбылысы. Зерттеу әдістері.

Теріс энергиялы деңгейде көшкен электронның орнында кемтік пайда болады. Оның электр өрісіндегі қылықтары оң массалы оң зарядталған электронның қылықтарына ұқсас болады. Мұндай оң зарядты электронды позитрон дейді. Сонымен, вакуумды қоздыру кезінде екі бөлшек- электрон мен позитрон (электрон- позитрондық қосақ) түзіледі. Бұл құбылысқа қарсы құбылыс – электронның оң энергиялы деңгейден теріс энергиялы аумақтағы бос орынға өтуі де бақылануы керек. Бұл құбылыс шынында да бақыланады. Ол құбылыс аннигиляция деп аталады. Бұл құбылыста электрон мен позитрон жоғалып, олардың орнына, көбінесе екі гамма- квант түзіледі.

86. Электрондық үдеткіштен нейтриноны өндіру әдісі.

Neutrino- ote erekwe bolwek, okiniwke orai az zerttelgen. Neutrino elektronga uksaidy, birak manyzdy aiyrmawylygy bar: onin elektr zaryady jok. Osynyn aserinen neitrinoga elektr orisi aser etpeidi. Kazir fizikada aserlesudin 4 tipi belgili: gravitaciyalyk, elektromagnittik, katty jane alsiz. Neitrinoga osylardyn iwinen tek atom yadrosynan da az kashyktyktagy alsiz aserlesu gana aserin tigizedi. Neitino Alemdegi en kop taragan bolwek.Lardyn kopwiligi 15 milliard jyl buryn Alemnin paida boluynan keiin paida bolgan, al kalgandary kazirgi kezde atom elektrostanciyasy reaktorlarynda, elektrondy udetkiwterde ondiriledi.Onyn kez-kelgen materiyadan onai otip kete alatynyna bailanysty ony detektorlar arkyly ustap kalu kiyn.Tek jogargy energiyaly neitrinolar gana ilinedi, al kop neitrinolar kosmosta kalyp ketedi.Kazirgi zamangy kuwti detektorlardyn ozderi milliondagan neitrinonyn tek birneweuin gana tirkei lalady.

87. Лептондық заряд кванттық саны туралы түсінік.

ЛЕПТОНДЫҚ ЗАРЯД, лептондық сан (L) — лептондарды сипаттайтын айрықша кванттық сан. Лептондар саны мен олардың антибөлшектері санының айырмасы барлық процестер кезінде тұрақты болып қалатындығы тәжірибе жүзінде анықталған. Мысалы, электрондық қармау процесінде протонның (р) электронды (е–) жұтуы электрондық нейтриноның (nе) ұшып шығуымен қабаттаса жүреді: е–рnе, ал протонның (р) теріс мюонды жұтуы мюондық нейтриноның () ұшып шығуымен қатар жүреді: –рn; нейтронның электронмен бірге бета-ыдырау процесінде электрондық антинейтрино, т.б. пайда болады. Мұндай заңдылықтар лептондарда айрықша “заряд” — Лептондық зарядтың болуымен түсіндіріледі. Лептондар үшін L=+1-ге, ал антилептондар үшін L=–1-ге тең. Тәжірибе мәліметтері көрсеткендей үш Лептондық заряд — электрондық Le, мюондық L және ауыр лептондар (–) мен оның нейтриносының () L бар. Ал қалған барлық элементар бөлшектер үшін Летондық заряд нөлге тең деп есептеледі. Бөлшектер жүйесінің Лептондық заряды — жүйе құрамына енетін бөлшектердің Лептондық зарядтарының алгебралық қосындысына тең.