Тауил және таухид

Ислам өркениет тарихында ислам дінін және оның осы дүниедегі өмір сүру қағидаларын ұғыну, танудағы ең алғашқы өзіндік ерекшелігімен танылған қозғалыс суфизм немесе “сопылық” деп аталатын ағым.

Сопы сөзі сипат ретінде сопылық жолына кіріп, осы ілімді қабылдаған адамға қолданылған.

Суфизмнің анықтамасын атақты суфилер Абу Хафс ан-Найсабури (ө.ж. м. 883) “Сопылық - толығымен әдеп (этика)”; Абу ал Хусайн ан-Нури (ө.ж.м. 907) “Сопылық - нәпсінің құмарлықтары мен талаптарын тәрк ету” ретінде көрсеткен. Суфилер сопылық ілімнің негізі ретінде тікелей Құран мен Хз. Мұхаммед пайғамбардың амалы, ойы мен мұрасын таниды.

Суфизнің тарих сахнасына шығуы жалпы ислам тарихындағы ең алғашқы пікір қозғалысының басталуымен сәйкес келеді. Бұл қозғалыстың басында Хз. Пайғамбардың Абу-ад-Дарда, Абу Зар ал-Ғифари т.б. сияқты замандастары сахабалар болатын. Бұлар пайғамбар қайтыс болғаннан кейінгі мұсылмандардың жаңа жер жаулауы, байлыққа кенелуі арқасында ислам дінінің мәнінен алыстап бара жатқандығын қатты сынға алып, олардың исламның мәнін надандық дәуіріне айырбастағандығын әшкерелейді. Өздері суфи, тақуа адамдар болатын. Ислам тарихында Абу Зар Ғифари сияқты сахабалардан бастап, Хасан ал-Басриге (ө.ж.м. 728) дейінгі аралықты суфизмнің алғашқы дегдарлар, тақуалар дәуірі деп атайды. Бұл дәуірде сопылық қозғалыстың мақсаты парасатты іс пен көркем мінезді адам болуға бағытталған қозғалыс болатын.

1 Абдигалиева, Г.К., Религиозная этика и аксиология. А., 2003, стр. 20.

2 Қараңыз: «Encyclopedia of Philosophy»-де орын алған дін және ғылым, дін және философия секілді тақырыптар жазылған кезде осы аталған мәселеге баса мән берілген.

3 “The Present Relations of Science and Religion”, Religious Beliefs and Philosophical Thought, p. 525.

4 The Rise of Christianity, London 1974, p. 108.

5 James H.Leuba, “Religious Beliefs of American Scientistis”, Harper’s Magezine, V.169, Aug. 1934, p. 291-300. Осыған ұқсас зерттеуге қараңыз: H.C.Lehmen, P.A.Witty, “Certain Attitudes of Present-Day Phycisists and Psyhologist”, American Jurnal of Psychology, 43, 1931, p. 675.

6 A.Einstein, Letters a Maurice Solovine, Paris, 1956, p. 114-115.

7 “Noumenalism and Einstain’s Argument for the Exitence”, inguiry, 26, 1983, p. 252.

8 “Noumenalism and Einstain’s Argument for the Exitence”, inguiry, 26, 1983, p. 254.

9 P.K.Feyerabend, “Planck, Max”, e.Ph.

10 Jeans, James, The Mysterious Universe, London, 1937, p. 182.

11 Emergent Evolution, New York 1923, p. 34, 301.

12 Қараңыз: Ateş, S., “Kur’an’a Göre Evrim Teorisi”, A.Ü.İ.F.D., sayı XX, Ankara 1975, s. 127-146.

13 Tenant, F.R., Philosophical Theology, V. II, p. 87.

14 Monttram, V. H., “Scientifte Basis for Belief in God”, The Listener, April, 22, 1948.

15 “Seven Reasons Why a Scientis Believes en God”, Reader’s Digest, Oct. 1960.

16 ²ара»ыз: Kur’an., Casiyye/13; Lokman/20; Hac/65; Мысалы: “К¼к пен Жердегi барлыº н¸рсе сiз ¾шiн ºызмет етедi” мазм½ндас аяттар.

17 An Atheist’s Values, p. 149.

18 R.Briffault, The Making of Humanity, London 1919, p. 190.

19 Abdullatif el-Harputi, Tenkih-ul Kelam, İstanbul 1327, s. 445.

20 Aydın, Mehmet, Turkish Conntribution to Philosophy, Ankara, Turkish Historical Society Press, 1985, p. 34; Erdem, C. 1, Eylül 1985, s. 621-644.

21 Kara. M. Din, Hayat, Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler, İstanbul, 1997, ss. 137-144;

22 Kur’an., İbrahim/5;

23 Kur’an., Hud/17;

24 Armstrong. K., Tanri’nin Tarihi: Ibrahim’den Günümüze 4000 yıllık Tanrı Arayışı. Çevirenler: Oktay Özel; Hamide Koyukan; Kudret Emiroglu; Ankara: Ayraç Yayınevi., 1998. 541-ss. (14);

25 Kur’an.,Ahzab/72;

26 Ekber S.Ahmed. İslam ve Antropoloji. Türkçesi: Bedri Gencer. İstanbul: İnsan Yayınları, -1995: s.140-12;

27 Kur’an., Kehf/29; İnsan/2-3; Beled/8-10; Şems/7-10;

28 Kur’an., Secde/7-10;

29 Kur’an., Bakara/30;

30 Kur’an., Tin/4;

31 Kur’an., Şems/8;

32 Kur’an., Casiye/13; Nahl/14; 45; Bakara/29;

33 Hökelekli. H., Din Psikolojisi. Ankara: TDV yay/116., 1998.-368.s. 25

34 Kur’an., Tin/4-5;

35 Kur’an., Nisa/28; Bakara/30; Nahl/4; Ahzab/72; İsra/11-27-100;

36 Güngör. E., İslam Tasavvufunun Meseleleri. Ötüken. İst. 1996. 220.s. (158);

37 Kur’an., Araf, 84;

38 Kur’an., Enfal., 27;

39 Kur’an., Ahzab., 58;

40 Kur’an., Lokman., 18;

41 Kur’an., Nahl., 90;

42 Kur’an., İsra., 34;

43 Kur’an., Nisa., 104-106;

44 Kur’an., Al-i İmran., 134;

45 Kur’an., Al-i İmran., 104;

46 Kur’an., Maide., 79;

47 Сонда. 20 бет.

48 Õ-104/134;

49 Õ-89/116;

50 Жолдасбеков М. Асыл Арналар (°деби Маºалалар). –Алматы: Жазушы, 1990. 350 б.(93).

253