8.Құқтық ілім мен құқтық мәдениет.

Құқықтық мәдениет Ол құқыққа белгілі бір көзқарас қана емес, қайта, құқықтық білімнің, тұрақты құндылық- құқықытық бағдардың және соларға сәйкес заң жүзінде маңызды мінез-құлықтың бірлігі ретінде көрінеді.

Құққтық мәдениет қолданылып жүрген құқық нормалары білімінің жоғары деңгейімен сипатталады. Оған субъектінің құқыққа құрметпен қарауы тән. Ол адамдардың мінез-құлқы олардың құқықтық сенімдеріне, сондай-ақ олардың басқа адамдар қылықтарының заңдылығына баға беруіне және құқықбұзушылықтың жасалуына бастамашылықпен кедергі жпасауына сәйкес келуін анықтайды.

Құқық өз нормаларына сәйкес мінез-құлыққа оң көзқараста болады. Алайда егер жеке адам заңды бұзбаса, құқық нормаларын жазалаудан қорыққандықтан немесе өзінің комформизмі салдарынан, яғни жұрттың бәрі сияқты істеймін принципі бойынша бұзбайтын болса, бұл әлі де оның қажетті құқықтық мәдениеті бар екендігі білдірмейді.

Сол сияқты жеке адамның немесе топтың кез-келген құқықтық белсенділігін құқықтық мәдениетке жатқызуға болмайды. Заңдарды білуге және оларды өздері қызмет етіп жүрген мақсаттарға зиян келетіндей етіп пайдалануға болады. Өмірде құқықтарды, сөз бостандығын қоғам мүдделеріне нұқсан келтіре отырып, қиянат жасау да сирек кездеспейді. Керісінше, заңсыз әдістермен ізгі мақсаттарға жетуге тырысатын кездер де болады. Демек, әлеуметтік-құқықтық оң белсенділік қана жеке адамның немесе ұжымның  жеткілікті құқықтық мәдениетінің компоненті деп танылуы мүмкін.

9.Заңдылық пен құқықтық тәртіптің түсінігі мен қағидалары

Заңдылық – бұл мемлекеттік – құқықтық шындықтың заңдарды сақтауды талап ету; қоғамдық өмір режимі; мемлекеттік органдар мен жеке тұлғаның қызмет принциптері.

Мемлекеттік басқарудағы заңдылық -  бұл басқару  қатынастарының барлық субъектілерінің ҚР Конституциясын және мемлекеттің аумағында қолданылып жүрген басқа нормативті – құқықтық актілерін дәл, қатаң және мүлтіксіз сақтауы мен орындауы. Оның мәні мемлекеттік басқару сферасында  адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бекіту және нақты іске асыруды қамтамасыз ету.

Олар  мыналарға бағытталған:

1) мемлекеттік билік органдарының қызметінде, олардың лауазымды  тұлғаларының заңдарға және одан туындайтын актілерінің талаптарының бұзылуына жол бермеу;

2) оларға себеп болатын жағдайларды іздестіру;

3) оларды бұзғаны үшін жауапкершіліктің пайда болуы;

4) табылған құқық бұзушылықтарды уақытында және оперативтік тұрғыда жолын кесу және жою;

5) заңдылық пен тәртіпті бұзған кінәлілерді белгіленген жауапкершілкке тарту;

6) заңдылық пен тәртіптің бұзылуына себеп болатын жағдайларды жоюға шаралар қолдану.

Заңдылық қағидалары – негіз болатын идеялар, басшылыққа алынатын бастамалар.

1) Заңның басымдылығы;

2) Заң алдындағы теңдік;

3) Жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі;

4) Заңдылықты бұзғаны үшін жазалаудың болмай қоймайтындығы;

5) Заңдылықтың кепілдіктері;

6) Заңдылықты  қамтамасыз етудің жалпы шарттары

алдын алуға шаралар қабылдайды.

Заңдылықты  қамтамасыз ету тәсілдері:

1)басқару субъектілері бойынша бақылау – президенттік, парламенттік,  үкіметтік, жергілікті атқарушы билік

органдарының, сала аралық, және салалық, әкімшілік қадағалау;

2)Прокуратураның қадағалауы:

-  Конституцияның, заң күшіндегі актілердің және Президент  актілерін бұзуды  анықтау және жою шараларын қабылдау;

-    жедел-іздестіру қызметінің, алдын — ала анықтау және тергеудің, әкімшілік және атқарушы  өндірістің  заңдылығын қадағалау;

-    кәсіпорындардың, мекемелердің және ұйымдардың актілерін қадағалау;

3) Заңдылықты қамтамасыз ету бойынша соттың қызметі:

а) әкімшілік құқықтық қатынастардан туындайтын істерді қарау;

б) лауазымды тұлғалардың актілерін және әрекеттерінің  заңсыздығын анықтау;

в) азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын  қалпына келтіру бойынша шешім қабылдау және оларды жауапкершілікке тарту.

Құқықтық тәртіп — ол құқықпен реттелінетін, қоғамдық қатынастың тәртібі, құқықтық қатынас мүшелерінің субъективті құқықтарының іске асуы мен заңды міндеттерінің орындалуы мемлекетпен кепілденеді, заңдылықтың іске асуы, құқыққа сай заңды мінез-құлық қамтамасыз етіледі.Өз кезегінде демократия, оның қалыпты дамуы – құқықтық тәртіп пен заңдылықтың өмір сүруінің қажетті объективті және субъективті шарты,  әлеуметтік-саяси негізі. Демократиясыз, шынайы заңдылық, мықты құқықтық тәртіп туралы сөз болуы мүмкін емес. Демократия толық дамыған болса, қазіргі қоғамның ең жоғарғы сатысында көрініс алу, яғни құқықтық мемлекетке жылжу айқын болған сайын, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету шарты қолайлы болады.Құқықтық тәртіп азаматтық қоғамның құқықтық негізін құрады. Оған оның барлық салалары негізделеді: әлеуметтік-мәдени, экономикалық және саяси. Сәйкесінше ол барлық мемлекеттік нақтылықтың құқықтық негізі болады дей келе құқықтық тәртіп пен заңдылықтың өзектілігіайқындалады.

Құқықтық тәртіп демократиямен тығыз байланысты, демократиялық құқықтық тәртіп демократиялық заңнамасыз және заңдылық режимісіз мүмкін емес. Құқықтық тәртіптің тарихи дамуы заңдылықтың нығаюына байланысты болды. Шынайы құқықтық тәртіп заңдылыққа байланысты, ал соңғысы елде құқықтық тәртіпті орнату мен қамтамасыз етудің шешуші құралының бірі болады. Заңдылықты бұзу өмір сүріп тұрған құқықтық тәртіптің бұзылуына алып келеді, ал құқықтық тәртіпті бұзу сонымен бірге заңдылық талаптарын бұзу болып табылады