
- •§ 6, (Ссылка эта заимствована у Троицкого, стр. 215 указ. Сочинения).
- •§ 8. D. De poenis, 48. 19. Eventas spectatur ut a clementissimo quoquo facta,
- •§ 1. Ibid. L. 3.
- •§ 4. D. De aedilicio edicto. 21, 1.
- •§ 1. D. 24, 3; l. 45, d. 24, 3, где говорится о culpa применительно к разводу.
- •§ 2. D. De poenis 48, 19, хотя место это далеко не аутентично, в виду его
§ 2. D. De poenis 48, 19, хотя место это далеко не аутентично, в виду его
абстрактного характера.
*(1177) Вопрос о том, какими чертами должна быть характеризована culpa
lata римского уголовного права, возбуждал во все времена обработки, оставленного
римскими юристами, наследия самые разнообразные и часто противоположные друг
другу мнения. Сложность этого вопроса подает повод к ожесточенной полемике
и в новейшей юридической литературе, посвященной проблемам римского уголовного
права. В немецкой юридической литературе в пользу тождественности culpa lata
с dolus'oм в сфере уголовно-правовой высказывался по отношению только к некоторым
нарушениям Lauterbaeh. Colleg. Pand. L. II. T. II, § 3. Более широко ставил
этот вопрос Lohr. Die Theorie der Culpa. Giessen. 1806 и Beytrage zu der Theorie
der Culpa. Gies. und Darmstadt. 1808. В литературе новой главным и убежденным
защитником этой мысли является Виндинг в его Normen. II.В. 1877. Гораздо многочисленнее
число противников сопоставления в области уголовной dolus и culpa lata в литературе
старой и новой. К числу противников должны быть причислены уже Carpzov Pract.
rer. cr. qu. 18 nr. 17. Hasse: Die Cnlpa des Romischen Rechts. Bonn. 1838.
Cp. s. 75 и след. Wachter. Lehfbuch des Romisch Tentschen Strafrechts. I.
1825. s. 132 и след. Klelnschard. Syst. Entw. B. I. § 30 и след. Kruger. Beytr.
zur Lehre vom Verbrechen des Betrugs. s. 19. Rosshirt. Lehrbuch. § 17. Klien.
Nenes Archd. Criminalr. B. I: s. 249 и некот. др., а в новое время в особенности
А. Loffler. Die Schuldformen des Strafrechts. Leipz. 1895. s. 85, а равно
s. 99 и след.
*(1178) Мы не считаем возможным остановиться на критике тех возражений,
которые делаются в обширной литературе вопроса против попытки сближения dolus
и culpa lata, предпринимаемой нами, вопреки господствующему мнению. Это увело
бы нас слишком далеко. Кроме L. 213, § 2. D. 50, 16 и L. 223 pr. D. 50, 16,
о которых мы уже говорили выше, романисты, применительно к сфере уголовно-правовой,
ссылались еще на § 6. J. 1, 26 и L. 5, § 2. D. 48, 19. Первое из этих мест
устанавливает принцип, что suspectns autem remotus, si quidem ob dolum, famosus
est; si ob culpam, non aeque. В этом месте институций Юстиниана мы имеем дело
с принципом гражданского права об infamia, как результате actio doli, не затрагивающим,
притом, вовсе значения culpa lata в области уголовнаго права в тех немногих
случаях, в которых о ней идет речь. Наконец, не следует забывать, как мы заметили
уже в тексте, что всякие общие определения относительно dolus и culpa страдают,
зачастую, неправильностью в виду того, что в отдельных случаях приходится
обыкновенно делать отступления от этих общих принципов. То, что трудно и бесцельно
давать общие определения относится culpa, которая и в сфере гражданского права
представляет из себя в отдельных случаях различные понятия, доказал еще Hasse
в в своем труде Die Culpa. des Romischen Rechts. 1838. s. 128 и след., s.
135 и след., s. 179 и др., а в о соб. s. 417, где он констатирует "dass im
Criminalrecht ein ganz anderer Sprachgebrauch herrschte" и принимает, хотя,
с нашей точки зрения, и не правильную, но все же отличную от гражданско-правовой
конструкции виновности, систему взаимоотношения dolus и culpa в сфере уголовного
права. Ср. Hasse. Op. cit. s. 418. Что касается второго вышеупомянутого места,
приводимого против толкования источников, принимаемого нами, т. е. L. 5, §
2. D. 48, 19, то и оно, возвещая, что in maioribus delictis, consulto aliqnid
admittatur an casu. Et sane in onmibus criminibus distinctio haec poenam aut
instam eligere debet, aut temperameritnm admittere, страдает не только абстрактностью
и неопределенностью, присущей общим определениям, но не свободно, вдобавок,
от упрека в petito principii. Ч?о касается, вообще, целого ряда других мест,
приводимых против, развиваемого нами в тексте, взгляда на постановления источников
об уголовно-правовой culpa lata, то приведение и критика этих мест зачастую
излишни по тому простому основанию, что. они будут. фигурировать у нас в тексте
в качестве аргументов в пользу нашего взгляда. Таковы, наприм., L. 7, D. 48,
8. и нъкотор. др. Ср., наприм., еще Wachter. lehrbuch. I. 1825. s. 132 и след.,
а равно приводимые Hasse. Ор. cit. в. 73 и след. по поводу его критики взглядов
Lohra, далеко, не тождественных с нашими, но только к ним приближающихся.
Несколько отличное толкование мест, приводимых в пользу защищаемого нами,
мнения мы встречаем у ожесточенного противника Биндинга А. Lofflera пр вопросу
о culpa Jata, Inxuria, lascivla etc. Cp. A. Loffler. Op. cit. s. 99 и след.
*(1179) Ср. стр. 514 н след. нашей работы по поводу L. 7 pr. D. 16, 3
и L, 8, § 10. D. 17, 1
*(1180) Ср., наприм., уже привед. нами с. 1. С. 9, ad leg. Corn. de sio.
16.
*(1181) c. 2. C. De in litem iurando. 5, 53.
*(1182) L. 226, D. de verborum signifleatione. 50, 16. Magna culpa dolus
est.
*(1183) Celsus libro XI Digestornm. L. 32, D. depositi vel contra 16,
3. Quod Nerva diceret, latiorem culpam dolum eese, Procnlo displicebat, mihi-vevissimnm
videtnr. Nam et si quis non ad eum modum, quem hominum natura desiderat, diligens
est, nisi tamen ad suum modum cnram in deposito praestat, fraude non caret;
nec enim saha flide minorem iis, quam suis rebus, diligentiam praestabit.
*(1184) Imp. Severus et Antoninus c. 1. C. 5, de heredibus tutoram. 54.
Heredes tutoris ob negligentiam, quae non latae culpae comparari possit, condemnari
non oportet, si non contra tutorem lis inchoata est, neque ex damno pupilli
Inerum captatum aut gratia praestitum sit.
*(1185) Ulpianus. 1. 49 ad Sabinnm. L. 2, § 5. D. 18, 4. Sed et si quid
dolo malo eorum factmn est, quominus ad eas perveniat, et hoc emptori praestandmn
est; fecisse autem dolo malo, quominus perveniat, videtur, sive alienavit
aliquid, vel etiam accepto quem liberavit, vel id egit dolo malo, ne de hereditate
acquireretur, vel ne possessionem adipisceretur, quam posset adipisci. Sed
et si non dolo malo, sed lata culpa admiserit aliquid utique tenebitur; deperdita
autem et deminuta sine dolo malo venditoris non praestabuntur.
*(1186) Ulp. 1. XXII. ad Edictum L. 11, § 10 и 11, D. de interrogationibus
in iure faciendis. 11, 1. Qui insto errore ductus negaverit se heredem, venia
dignus est. Sedet si quis sine dolo malo, culpa tamen responderit, dicendum
erit, absolvi eum debere, nisi culpa dolo proxima sit.
*(1187) В комментировании этого отрывка некоторую ошибку, с нашей точки
зрения, допускает Виндинг. Normen. II. s. 365, когда передает содержание L.
11, § 10 и 11.D. 11,1 следующим образом: "Dem Klager antwortet der in iure
interrogatns: er sei Brbe. Die falsche Antwort entspringt entweder einem dolus
malus, dann haftet der Gefragte naturlich; oder aber einem iustns error d.
h. einem verzeihlichem Irrthume; dann haftet er nicht..."
*(1188) Ulp. L.8, § 6. D. de precario 43, 26.
*(1189) Gains. L. 1, § 5. D. de obligationibus et actionibus 44, 7.
*(1190) Cp. между прочим: с. 1.7. C. 2, de negotiis gestis. 19. Curatoris
etiam successores, negotiornra gestorum utili conventos actione, tam dolnm,
qnam latam cnlpam praestare debere, nec ad eos officinm administrationis transire
ideoque nnllam alienandi eas res adnltae potestatem habere convenit,-c. 1.
C. 4. depositi 34. Si incarsn latronnm vel alio fortnito casu ornamenta depositaapnd
interrfectum perierint, detrimentnm ad heredem eius, qui depositum accepit,
qui dolum solum et latam culpam, si non aliud specialiter oonvenit, praestare
debuit, non pertinet. Если отождествлять lata culpa с dissoluta negligentia,
то сравнение, по их юридическим последствиям, culpa lata и dolns'a имеет место
в L. 29 pr. D. mandati vel contra 17, 1. См. также L. 7, § 7. D. de dolo malo
4, 3,-L. 7, § 1. D. de suspectis tutoribus 26, 10, гласящий: si fraus non
sit admissa, sed lata negligentia quia ista prope fraudem accedit, removeri
hunc quasi suspectum oportet, противоречит несколько тому сближению culpa
и dolus malus, в пользу которого мы аргументировали, но не столь существенно,
чтобы постулировать поправку.
*(1191) Paul. L. 7, D. ad. leg. Corneliam de sicariis et veneficiis 48,
8. In lege Cornelia dolus pro facto accipitur; nec in hac lege culpa lata
pro dolo accipitur. Quare si quis alto se praecipitaverit, et super alium
venerit, eumque occiderit, aut putator ех arbore, quum ramum denceret, non
praeclamaverit, et praetereuntem occiderit, ad huius leges coercitionem non
pertinet.
*(1192) Ср. стр. 488 и след. нашего настоящего труда.
*(1193) Ср. Ibid. стр. 488 примеч. 137.
*(1194) Marcianas. L. 11, D. de incendio, гпипа 47, 9. Si fortuito incendium
factum sit, venia indiget, niei tam lata culpa fait, ut luxuria aut dolo sit
proxima.
*(1195) Coll. XII, 5... ei qui non data opera incendinm fecerit, plerumque
ignoscitnr nisi in lata et incanta negligentia vel lascivia fuit.
*(1196) Ср. Ulp. L. 15, § 2. D. locati, condncti 19, 2. Si vero nihil.
extra consnetudinem acciderit, damnum coloni esse; idemque dicendnm, si exercitas
ргаеteriens per lasciviam aliquid abstulit.
*(1197) с. 10. С. 5, de sec. nupt. 9. Liberi etenim scientes quod omnimodo
aliqnid sibi a genitorlbns suis etiam nolentibns reliqnendmn est, et tantum,
qnantum secnndtm maritus vel noverca acceperit, cum omni licentia et lascivia
suos genitores ininriis afflciebant. Quapropter sancimns ingratos revera liberos
neque hoc beneflcium, quod divalis constitutio Leonis augustae memoriae eis
praestitit, in posterum posse sibi vindicare, sed qnasi ingratos ab omni hmusmodi
lucro repelli.
*(1198) Ulp. L. 3, § 2. D. de iniuriis et famosis libellis. 47, 10.
*(1199) Стр. 490 и след. настоящего труда.
*(1200) Ulp. L. 4, § 1. D. ad leg. Corn., de sic. et venef. 48, 8.
*(1201) Coll. c. 11, § 2 и § 3. Inter Claudium, optirae imperator, et
Evaristum cognovi, quod Clandins Lupi lilins in convivio, dum sago iactatur,
culpa Marii Evaristi ita male acceptus fuerit, ut post diem quintum moreretur.
Atqae арраrebat, nullam mimicitiam cum eo Evaristi fnisse. Sed cupiditatis
calpam coercendam credidi, ut ceteri einsdem aetatis invenes emendarentur.
Ideoque Mario Evaristo urbe, Italia et provincia Baetica in quinqtiennium
interdixi et decrevi, nt impendii cansa H. S. duo milia patri invenis persolveret
Evaristns, qnod manifesta erat cius panpertas. Velis rescribere-Verba rescripti:
Poenam Marii Evaristi recte, Taurine, moderatns et ad modnm cnlpae: refert
enim et in maioribus delictis, consulto aliquid admittatnr an casu.
*(1202) Ср. § 11, J. 4, 1 или Gai. III, 202, цитир. нами на стр. 516
прим. 212.
*(1203) Ср., между прочим, L. 6, § 7. D. de ге militari. 49, 16. Qui
se vulneravit vel alias mortem sibi conscivit, Imperator Hadrianns rescripsit,
ut modus eius rei statntus sit, ut, si impatientia doloris, ant taedio vitae,
aut morbo, aut furore, ant pudore mori maluit, non animadverteBdum in eum,
sed ignominia mittatur; si nihil tale praetendat, capite puniatnr. Per vinum
autlasciviam lapsis capitalis poena remittenda est et militiae mutatio irroganda.
*(1204) Cp., напр., L. 14. § 2. D. de custodia et exhibitione reorum
48,3. Nam si miseratione custodiam quis miserit,militiammntat,fraudnlenterautem
si fneritversatus in dimittenda custodia, vel capite punitur, vel in extremum
gradnm militiae datur.
*(1205) Взгляд этот только подтверждается тем, неоднократно цитированным
нами, местом Coll. XII, 5, в котором свидетельствуется со слов Ульпиана, что
qui non data орега incendium fecerit, plerumque ignoscitur nisi in lata et
incauta negligentia vel lascivia fuit. Мы видели, что lata culpa, в применении
к уголовно-правовым отношениям, еще не исключает элементов умышленности. Что
же касается сравнения или полного уравнения в этом примере lata nеgligentia
с lascivia, то это служит доказательством только того, что те комбинации,
о которых идет речь, могли, будучи обсуждаемы, как умышленные, иметь место
и по мотиву lascivia. Разбирая это место источников, Виндинг Normen. II. а.
377, который держится несколько иного мнения, замечает, однако, совершенно
правильно, "dass hier von einer sehr unvorsichtigen Brandstiftnng nicht die
Rede ist, beweist ihre Strafbarkeit, wahrend aus kulposer Brandstiftung im
romischen Rechte eine accusatiq nicht gegeben wurde"... И с точки зрения правильной
критики исторической и догматической здесь, действительно, трудно предположить
неосторожность, как мы уже видели выше.
*(1206) 11, D. de incendio 47, 9. Si fortuito incendinm factum sit, venia
indiget, nisi tam lata culpa fuit, ut Insuria aut dolo slt proxima.
*(1207) Ulp. libro II ad legem Aeliam Sentiam. L. 16 pr. D. de manumissis
vindicta 40, 2. Illud in causis probandis meminisse iudices oportet, ut non
ex luxuria, sed ex affectu descendentes causas probent; neque enim deliciis,
sed instis affectionibus dedisse iustam libertatem legem Aeliam Sentiam credendum.
*(1208) Нам кажется совершенно необъяснимым, как Биндинг находит возможным
прийти к тому заключению, что "die einzige Parallelstelle zn L.ll, D. 47,
9, de incendio" образует L. 1, § 10. D. de aedilicio edicto et redhibitione
etc. 21, 1, гласящая: Idem Vivianus ait, quamvis aliqnando quis circa fanabacchatus
sit, et responsa rediderit, tamen si ,nunc hoc non faciat, nullum vitium esse;
neque eo nomine, quod aliqnando id fecit, actio est, sicnti et aliquando febrem
habnit. Ceterum si nihilominus permaneret in eo vitio, ut circa fana bacchari
soleret, et quasi demens responsitaret, etiamsi per luxuriam id factum est
vitium tamen esse, sed vitium animi, non corporis, ideoque redhiberi non posse.
Cp. Binding. Normen. II. s. 375.
*(1209) Cp. стр. 487 и след. нашего исторического очерка развития форм
виновности в римском уголовном праве.
*(1210) Ср. стр. 517 и след. настоящего нашего труда.
*(1211) Ср. стр. 517 и след. настоящего труда L. 16, § 6. D. de poenis.
48,19 и L. 6, § 1. D. de re militari. 49, 16.
*(1212) L. 6, § 1. D. de re militari. 49, 16.
*(1213) L. 6 pr. D. de re militari 49, 16.
*(1214) L. 6, § 4. D. eod. 49, 16. Exploratores, qui secreta nimtiavernnt
hostibus, prodiotores sunt. et capitis poenas luunt.
*(1215) L. 6, § 2 и § 3. D. eod. 49, 16. Contumacia omnis adversus ducem
vel praesidem militis capite pnnienda fest. Qui in acie prior fngam fecit...
capite puniendus est.
*(1216) K. Binding. Die Normen und ihre Uebertretung, II. B. Lepzig.
1877. s. 305 принимает, что "Das Bewttsstsein in Dolus muss sich i-n. allen
Pallen seines Porkommens auf diel Unerlatibtkeit der Handlung miterstrecken"
и исходя, при этом, из полной идентичности умысла-dolus в праве гражданском
и уголовном, аргументирует в пользу, защищаемого им, мнения целым рядом цитат
из сферы гражданско-правовой. Что такая точка зрения, в качестве приема доказательства,
не заслуживает, с нашей точки зрения, одобрения, мы высказали уже в наших
соображениях по вопросу о различии гражданско-правового и уголовно-правового
dolus'a в римском праве.
*(1217) Scaeveola. lib. I. Digest. L, 6, D. de decretis ab ordine feciendis
50, 9.
*(1218) Cp. для доказательства этого, напр. Е. 3 рг. и § 2. D. eod. 50,
9. Ambitiosa decreta decurionum rescindi debent..., sed etsi solarium alicui
decuriones decreverint, decretum id nonnunquam ullius erit momenti...
*(1219) Ср. L. 3 pr. D. de lege Pavia 48, 15. Legis Faviae crimine...
bona fide possessor non tenetur, id est, qui ignorabat servum alienum... L.
6, § 2. D. eod. Lege Pavia cavetur, ut hominem ingenuum, vel libertinum invitnm
celaverit, invincttun habuerit, emerii sciens dolo malo etc.-c. 15. C. 9,
20. Libernm, sciens conditionem eius, invitum venumdando plagii criminis poena
tenetur.
*(1220) Cp. Binding. Normen. II. s. 306.
*(1221) Paulns. Sent. I, 5, ?. Calumniosus est, qui sciens prudensque
per fraudem negotium alicui comparat.
*(1222) Ulpianus. 1. 34, ad Edictuin, L. 1, § 2. D. si mulier ventris
nomine etc. 25, 6. Per calumniam autem in possessione fnisse videtur, quae
sciens prudensqne se praegnantem uon esse, voluit in possessionem venire.
*(1223) Gai. IV, 178. qui intelligit non reote se agere, sed vexandi
adaersarii gratia-calumnia enim in affecta est.
*(1224) Marcianus. L. 1, § 3. D. ad Sc. Turpillianum. 48, 16. Sed non
utique, qni non probat, quod intendit protinus calumniari videtur, nam eius
rei inquisitio arbitrio cognoscentis committitur, qui reo absoluto de accusatoris
incipit consilio quaerere, qua mente ductus ad accusatioaem proccesit; et
si quidem iustum eins errorem repererit, absolvit eum, si vero in evidenti
calmnnia eum deprehenderit, legistimam poenam ei irrogat. L. 1, § 5. D. eod...
inconsultnm calorem calumniae vitio carere, et ob id hunc nullam poenam subire
oportere. Cp. также. с. 3. C. 9, de calum. 46.
*(1225) Binding. Normen. II. s. 302 и след. прим. 399.
*(1226) L. 9, D. de incendio 47, 9. Qui aedes acervumve frumenti iuxta
domum positum combusserit, vinctus, verberatus igni necari iubetur, si modo
sciens prudensque id commiserit.
*(1227) L. 36, § 1. D. de pignoratitia actione. 13, 7. Sed et si quis
rem alienam mihi pignori dederit sciens prudensque, vel si quis alii obligatam
mihi obligavit, nec me de hoc certioraverit, eodem crimine plectetur. Plane
si ea res ampla est, et ad modicum aeris fuerit pignorata, dici debebit/cessare
non solum stellionatus crimen, sed etiam pignoratitiam et de dolo actioriem,
quasi in nullo captus sit, qui pignori secundoloco accepit.
*(1228) c. 3. C. depositi. 4, 34. Si depositi experiaris, non immerito
etiam uauras tibi restitui flagitabis, quum tibi debeat gratulari, quod furti
eum actione non facias obnoxium, siquidem qui rem depositam invito domino
sciens prudensque in usus suos converterit, etiam furti delicto snccedit.
*(1229) L. 44 рг. D. de ritu nuptiarum. 23, 2. Qui senator esfc, qunive
filius, neposve ex filio, proneposve ex fllio nato cuins eorttm est, erit,
ne quis eorum sponsam uxoremve sciens dolo malo habeto libertinam, aut eam,
quae ipsa, cuiusve pater materve artem ludicram tacit, fecerit etc.
*(1230) K. Binding. Normen. II. s. 302 и след., а равно s. 306 и след.
*(1231) Сознание, противозаконности деяния нельзя признать предусмотренным
для dolus'a в L. 7, § D. de iurisdictione 2, 1, вопреки опять-таки мнению
Биндинга. Ср. Normen. II. s. 304. То обстоятельство, что si alius sine dolo
malo fecit, alius dolo malo mandavit, qui mandavit tenebitur. si uterqne dolo
malo fecerit, ambo tenebuntnr, не представляется сколько-нибудь неестественным.
Что может быть проще того, что лицо, предпринимающее sine dolo malo действие,
между тем как другое лицо поручило ему это dolo malo, не ответственно за dolus.
Для доказательства этого противоречиво ссылаться, как это делает Виндинг,
на то, что лицо, действующее sine dolo, действует, в сущности, in dolo, но
без сознания противозаконности и, следовательно, все-таки не in dolo. Здесь
просто нет dolus'a потому, что отсутствует та степень сознания юридических
и фактических обстоятельств, которая нужны для ответственности за dolus.
*(1232) LJ. 2, D. ad legem Juliam peculatus 48, 13. Lege Julia de residuis
tenetur, qui publicam peouniam delegatam in usum aliquem retinnit neque in
eum consmnsit.
*(1233) К. Binding. Normen. II. s. 306.
*(1234). 4 pr. D. a. 1. Jul. pec. 48, 13.
*(1235) c. 1. C. de commeatn. 12, 43. Si quis contra hanc legem facere
ansus fuerit, et militem contra interdictmn commeatu dimiserit eo tempore,
in quo barbarorum incursio exstiterit. etc.
*(1236) C. 14; § 2. C. de assessoribus. 1, 51.
*(1237) L. 3, § 1. D. quod metus causa gestum erit. 4, 2. Si per iniuriam
quid fecit popnli Romani Magistratus, vel provinciae Praeses, Pomponius scribit
hoc Edictum locum habere si forte, inquit, mortis aut verbernm terroro pecuniam
alioui extrorserit.
*(1236) C. 14; § 2. C. de assessoribus. 1, 51.
*(1239) L. 51 pr. D. pro socio. 17, 2. ...ita demum furti actionem esse
si per fallaciam et dolo malo amovit, qui quum sine dolo malo fecit, furti
non. tenetur.
*(1240) L. 1, §1. D. ad legem Aquiliam. 9, 2. Pomponius eleganter ait,
nt qnis tabulas delendo furti non teneatur, sed tantum damni infuriae, utputa
si non animo furti faciendi, sed tantum damni inmriae, utputa si non animo
furti faciendi, sed tantum damni dandi delevit: nam furti non tenebitur, cnm
jacto enim etiam animmn furis fnrtum exigit.
*(1241) L. 43, § 4. D. de furtis. 47, 2. Qui alienum quid iacens lucri
faeiendi causa sustulit, furti abstringitar, sive scit cuius sit, sive ignoravit.
*(1242) L. 46, § 7. D. de furtis. 47, 2. Recte dictnm est, qui putabit,
se domini volnntate rem attingere, non esse furem... is ergo solus fur est,
qui attrectavit, quod invito domino se facere scivit.
*(1243) L. 23, D. de furtis. 47, 2.
*(1244) Ср. по этому вопросу А. Loffler. Die Schuldformen des Strafrechts.
Leipzig. 1895. s. 93 и след., а равно К. Adler. Jahrbucher f. d. Dogmatik
33. р. 149. ff, где сделана проверка, блестяще подтверждающая господствующий
взгляд по этому вопросу. Детальную критику взглядов Виндинга по вопросу об
отпадении умысла при отсутствии в римском dolns'е сознания противозаконности
ср. Loffler. op. cit. s. 94 и сл.
*(1245) Gaius. 1. IV ad legem XII Tabul. L. 9, D. de incendio 47,9. Quiaedes
aceri vumve frumenti iuxta domum positum combusserit, vinctus, verberatus
igni necarinbetur, si modo sciens prudensque id commiserit; si vero casn etc.
levius castigatnr.
*(1246) Paulus. Sen. rec. 1, 9, 6. Qui sciens prudensque se pro minore
obligavit, si id consulto consilio fecit... ipsi tamen non succuretur.
*(1247) L. 7, § 1. D. quod falso tutore 27, 6. Non semper tutor convenitur,
nec sufficit si sciens auctor fuit, verum ita demnm, si dolo malo anctor fait.
Quid si compulsus, aut metn, пе compellerettrr, auctoritatem accommodaverit,
nonne debebit esse excusatus?
*(1248) L. 3, § 22. D. de Sc. Silaniano 29, 5. Bt si sciens non tamen
dolo aperait, aeque non tenebitnr, si forte per imperitiam, vel per rusticitatem
ignarus Bdicti Praetoris vel Senatusconsnlti apernit.
*(1249) Gains libro II de testamentis ad Edictran urbicum. L. 55, D.
de diversis regulis inris 50, 17. Nullus videtur dolo facere qui sao iare
utitur.
*(1250) Ulp. libro 71 ad Bdictum L. 3, § 2. D. de homine libero exhibendo.
43, 29. Is tamen, qtri in potestate habet, hoe interdicto non tenebitnr, quia
dolo malo non videtur habere, qui suo iure utitur.
*(1251) Ulp. L. 3, § 7. D. de incendio 47, 9. nec enim iniuria boc fecit,
qui se tueri voluit, quum alias non posset: et ita Celsns scribit.
*(1252) Ulp. L. 16, § 1 D. de liberali cansa 40, 12. Si tamen vi metuque
compulsus fuit... dicemus, eum dolo carere.
*(1253) c. 1. C. 9, ad leg. Cornel. de sicariis 16. Frater vester rectins
fecerit, si se praesidi provinciae obtulerit; cai si probaverit non occidendi
animo hominem a se percussum esse, remissa homicidii poena secundum disciplinam
militarem sententiam proferet. Crimen enim contrahitur si et voluntas nocendi
intercedat. Ceterura ea, quae ex improviso casu potius, quam fraude accidunt,
fato plerumque non noxae imputantr.
*(1254) L. 5, § 2. D. de poenis 48, 19. Refert et in maioribus delictis,
consulto aliqnid admittatnr, an casu.
*(1255) L. 1, § 3. D. ad leg. Corn. desic.48, 8. Divus Hadrianus rescripsit,
eum qui hominem occidit, si non occidendi animo hoc admisit, absolvi posse;
et qui hominem non occidit, sed vulneravit, ut occidat, pro homicida damnandum...
sed si... percussit... non occidendi animo, leniendam poenam eins, qui in
rixa casu magis, quam voluntate homicidinm admisit.
*(1256) c. 5. C. 9, ad leg. Corn. 16. Bum, qui asseverat, homicidium
se non voluntate, sed casn fortuito fecisse... volumus liberari.
*(1257) L. 14, D. ad leg. Corn. 48, 8.
*(1258) с. 1. С. 9 de emendatione servorгm 14.
*(1259) L. 12, § 1. D. de incendio 47, 9. Qui data opera in civitate
incendium fecerint, si hnmiliore loco sint, bestiis obiici solent, si in aliquo
gradu id fecerint capite puniuntur, aut certe in insulam deportantar.
*(1260) L. 3, § 1. D. de sepulcro violato 47, 12. Prima verba ostendunt,
eum demum ex hoc plecti, qni dolo malo violavit; si igitur dolus absit cessabit
einsdem personae. Igitur doli non capaces, ut admodum impuberes, item omnes,
qni non animo violandi accedunt, excnsati sunt.
*(1261) L. 1, pr. D. de extraordinariis criminibns. 47,11. Sollicitatores
alienarnm nnptiarum, itemque matrimoniorum interpellatores, etsi effectu sceleris
potiri non possunt, propter voluntatem perniciosae libidinis extra ordinem
puniuntur.
*(1262) L. 27, § 1. D. ad leg. Aquiliam 9, 2. Si servus communis, id
est meos et tutis, servum meum occiderit, legi Aquiliae locus est adversns
te, si tua voluntate fecit; et ita Proculum existimasse Urseius refert. Quod
ei non voluntate tua fecit, cessare noxalem actionem.
*(1263) Seneca. De ira. 1, 19, 6.
*(1264) paulus libro XXXIX ad Edictum, E. 53 pr. D. de furtis 47,2. Qui
iniuriae causa ianuam efiregit, quamvis inde per alias res amotae sint, non
tenetur furti; nam maleflcia voluntas et propositum delinquentis distinguit.
*(1265) Papinianus libro II Responsorum. L. 219, D. de verborum signiflcatione.
50, 16. In conventionibus contrahentium voluntatem potius, quam verba spectari
placuit.
*(1266) L. 14, D. ad leg Corn.ad de sic. et venef. 48, 8.
*(1267) L. 11, § 2. D. de poenis. 48, 19.
*(1268) Ulp. 1. 68 ad Edietum. L. 3, § 6. D. de tabulis exliibendis.
43, 5 et posse aliquem dolo malo facere, ut in eam legem non incidat, utputa
si neque amoverit, neque celaverit tabulas, sed idcirco alii tradiderit, ne
eas interdicenti exhiberet, hoc est, si non supprimendi animo vel consilio
fecit, sed ne hmc exhiberet.
*(1269) L. 1, § 3. D. ad leg. Corn. de sic. 48, 8; L. 16, § 8. D. de
poenis 48, 19 и др.
*(1270) Pomponius L. 41, § 1. D. ad legem Aquiliam. 9, 2.
*(1271) Ulp. L. 4, § 14. D. vi bonorum raptorum. 47, 8.
*(1272) L..3, § 1. D. de sepulcro violato. 47, 12.,
*(1273) Ulp. L. 2, § 8. D. vi bonorum raptorum et de turba. 47, 8. Doli
mali mentio hic et vim in se habet; nam qui vim facit, dolo malo fecit; non
tamen qui doli malo fecit, utique et vi facit; ita dolus habet in se et vim;
et sine vi, si quid callide admissmn est, aeque continebitur.
*(1274) Ср. по этому вопросу А. Pernice. Labeo. II. В. Abth. II. ?. Halle.
1900. s. 42, который пишет: "Der Ausdruck culpa in seiner technischen Bedeutung
wird vom kaiserlichen Strafrechte, d. h. von den Kaisererlassen und den sich
daran schliessenden erklarenden Aeusserungen der Juristen, man darf sagen,
uberhaupt nicht gebrancht. Dagegen findet sich das Wort hier, wie im nicht
juristischen Sprachgebrauche, fur Verschuldung ganz allgemeln verwendet..."
Слова эти тем более знаменательны, что Пернис принимает существование, в римском
уголовном праве неосторожности, вполне дифференцировавшейся из того агломерата,
в котором случаи неосторожности не отличались, в отношении уголовной реакции,
от комбинаций случайных. Пернис приходит, при этом, к тому выводу, "dass das
iahrlassige Vergehen erst spat im offentlichen Strafrechte auftritt, und durchaus
nur in der Kognition". Op. cit. s. 49. Cp. интересный обзор значения culpa
y классических писателей и в источниках римского права у Перлиса. Ор. cit.
s. 5 и след., а равно I.Hasse. Die Culpa des Romischen Rechts. Bonn. 1838.
II Aufl. s.. 64 и след.
*(1275) Callistr. L. 12 pr. D. de cust. reorum. 48, 3. Milites si amiserint
custodias ipsi in periculum deducuntur; nain Divus Hadrianus... rescripsit
quoties custodia militibns evaserit, exquiri oportere, utrnm nimia negligentia
militmn evaserit, an casu.
*(1276) L. 3, § 1. D. de off. praef. vig. 1, 15. Bt quia plerumque incendia
culpa flnnt inhabitantium, ant fustibus castigat eos, qni negeligentius ignem
habuerunt, aut severa interlocutione comminatus fustium castigationem remittit
и L. 4, D. eod. 1, 15. Insularios et eos, qui negligenter ignesapud se habuerunt...
etc.
*(1277) c. 1. C. de crim. sacrilegii. 9, 29.Qni divinae legis sanctitatem
aut nesciendo confundunt, aut negligendo violant et offendant, sacrilegium
committunt.
*(1278) Ulp. libro VII de off. proconsulis L. 5, § 2. D. de poenis 48,
19. Refert et in maioribus delictis, consulto aliquid admittatur, an casu.
*(1279) Ср. цитату из Coll., приводимую нами на стр. 538 настоящего труда
примеч. 287.
*(1280) Ср. L. 11, § 2. D. poenis 48, 19. Delinquitur autem ant proposito,
ant impetu, aut casu; proposito delinquunt latrones, qui Jactionem habent;
impetu autem, quum per ebrietatem ad rnamis aut ad ferrum venitnr; casu vero
quum in venando telum in feram missum hominem interfecit.
*(1281) Papinianus. L. 1, D. de legibus. 1, 3.
*(1282) Callistr. L. 2, D. de termiuo moto. 47, 21. Divus Hadrianus in
haec verba rescripsit: Qtrin pessimum factum sit eorum, qui termitios finium
causa positos propulernnt, dubitari non potest... quodsi per ignorantiam aut
fortnito lapiaes furati sunt, sufficiet eos verberibus decidere.
*(1283) Callistr. L. 28, § 12. D. de poenis. 48, 19.
*(1284) Ср., наприм., L. 5, § 1. D. ad legem Juliam maiestatis. 48, 4.
Nec qui apide iactato incerto, fortuito statuam attigerit, crimen maiestatis
commisit; et ita Severus et Antoninus Julio Cassiano rescripserunt.
*(1285) L. 6, § 7. D. de off. ргаеs. 1, 18. Sicuti medico imputari eventus
mortalitatis non debet, ita qaod per iraperitiam commisit, imputari ei debet.
*(1286) c. 1, § 4. C. 9 de falsa moneta. 34. Domos vero vel fundus in
quo haec perpetrata sunt, si dominus in proximo constitatus sit, cuius incuria
vel negligentia panienda est, etsi ignoret, flsco vindicetar, nisi dominas
ante ignorans, ut primum repererit, scelas prodiderit perpetratum.
*(1287) L. 3, § 2. D. ad leg. Corn. 48, 8. Sed ex Senatusconsulto relegari
inssa est ea, quae non quidem malo animo, sed malo exemplo medicamentum ad
conceptionem dedit, ex quo ea, quae acceperat, decesserit.
*(1288) L. 8, D. ad leg. Corn. d. sie. 48, 8. Si mulierem visceribus
suis vim intulisse, quo partum abigeret, constiterit, eam in exilium Praeses
provinciae exiget в связи с L. 38, § 5. D. de poenis 48, 19. Qui abortionis
ant amatorium poculum dant, etsi dolo non faeiant, tamen, qnia mali exemplij
res est, humilores in metallum, honestiores in insulam amissa parte bonorun
relegantur.
*(1289) Paul. Rec. sent ad leg. Corn. de sie. V, 23, 19. Si ex eo medicamine,
quod ad salutein hominis vel ad remedium datum erat, homo perierit, is qui
dederit si bonestior fuerit, in ihsulam deportatur, humilior autem capite
punitur.
*(1290) Ср. по вопросу о различии culpa при исполнени обязательств и
culpa, вытекающей из деликтов еще Hasse. Die Culpa des Romichen Rechts. Eine
civilistische Abhandl. Bonn. 1838. s. 126 и след. Об отсутствии степеней culpa
по lex Aquilia. Cp. Ibid. s. 128 и след. Culpa была далеко не однородной в
римском гражданском праве и в сфере прав обязательственных. Ср. доказательства
по вопросу о том, что при различных видах контрактов отвечают за различные
виды culpa. Op; cit. s. 370 и след., а равно стр. 135 и след. и 185 и след.
О culpa при depositum и ее особенностях ср. 179.
*(1291) Ср. А. Pernice. Labeo. Ы. В. II. Abh. I. Halle. 1900. s. 3 с
ссылками на Виндшейда и Дернбурга
*(1292) L. 12 рr. D. de custodia et exhibitione reorum. 48, 3. Divus
Hadrianus Statilio secundo legato rescripsit, quoties custodia militibus evaserit,
exquiri oportere, utrum nimia negligentia militum evaserit, an casu... et
ita demum afticiendas supplicio milites, quibus custodiae evaserint, si culpa
eorum nimia deprehendatur, alioqain pro modo ctrlpae in eos statuendum.
*(1293) L. 6, § 7. D. de officio praesidis. 1. 18. Sucuti medico imputari
eventas mortalitatis non debet, ita quod per imperitiam commisit, imputari
ei debet.
*(1294) Paul. Rec. sent. V, 23, 19, ad leg. Corn. de sic. Si ex eo medicamine,
quod ad salutem hominisvel ad remediam datom erat, homo perierit, is qui dederit,
si honestior fuerit, in instclam deportatur, hiumilior autem capite punitar.
*(1295) c. 1. C, 9, de maleflcis et mathematicis et ceteris similibus.
18.
*(1296) С неосторожностью, как неисполнением обязанности, мы встречаемся
нередко и в области гражданского римского права; при этом, такое проявление
неосторожности образует собой далеко не незначительный комилект комбинаций,
из которых слагается гражданско-правовая culpa. Ср., наприм., L. 5, § 7. D.
commodati vel contra. 13, 6. Nam et Mela scripsit, si servus lapidario commodatus
sub machina perierit, tenere fabrum commodati, qui neglegentius machinam colligavit,
a также L. 7, D. de magistratibus conveniendis. 27, 8. Si dolo fecerunt magistratus,
ut minus pupillo caveretar, in quem vult, actio ei danda in solidum est; sin
culpa duutaxat eoram, neque dolo malo id factam est, aequius esse existimo,
pro portione in quemque eorum actionen dari, dam pupillo salva res sit и L.
6 pr. D. ubi pupillus educari vel morari debeat. 27, 2. Si absens sit tntor,
et alimeata pupillus desideret, si quidem negligentia et nimia cessatio in
administratione tutoris abiiciatur, quae etiam ех hoc arguatur, quod per absentiam
eius deserta, derelictaque sunt pupiili negotia, evocatis affinibus atque
amicis tutoris Praetor, edicto proposito, causa cognita, etiam absente tutore,
vel removendnm eum, qui dignue tali nota videbitur, decernet, vel adiungendum
curatorem. С содержанием culpa, как нарушением обязанности, мы встречаемся
в сфере гражданского права и в области culpa ex delietia. Cp., наприм., L.
28, § 12. D. de poenis. 48, 19. Fortuita incendia, si quum vitari possent,
per negligentiam eorum, apud quos orta sunt damno vicinis fuerunt, civiliter
exercentur, ut qui factura affectus est, damni disceptet, vel modice vindicaretur.
Cp. также culpa в области наследственных, отношений. L. 1, § 2. D. Si is,
qut testamento. 47, 4. Culpa autem negligentiaque servi post libertatem excusata
est.
*(1297) L. 3, § 1. D. de off. praef. vig. 1, 15, fustibus castigat eos,
qui negligentius ignem habnerunt, aut severa interlocutione comminatus fustium
castigationem remittit, a также L. 4, D. eod, 1, 15. Insularios (рабов, которым
поручался надзор за домом) et eos, qui negligenter ignes apud sehabuerint,
potes fustibus vel flagellis caedi iubere.
*(1298) Ср. в пользу мнения, что insularius является лицом, которому
поручен надзор за домом, L. 16, § 1. D. de usu et habitatione 7, 8. Dominus
propietatis etiam invito usufructuario vel usuario fundum, vel aedes per saltuarium
(лесничий) vel insularium custodire potest, а равно L. 5, § 1. D. de institoria
actione. 14, 3. Si quid cum insulario gestum sit, vel eo, quem quis aedificio
praeposuit... in solidum eum teneri и L. 203. D. de verborum significatione
50, 16. Itemqne de servis eadem ratione quaeri, qui eorum usus sui causa parati
essent, utrum dispensatores, insularii, villii, atrienses, textores, operarii
quoque rustici... В смысле служителя мы встречаемся со словом insularins и
в Gloes. Ibid.
*(1299) L. 3, § 2. D. ad leg. Corneliam de sicariis. 48, 8. ex Senatusconsulto
relegari iussa est ea, quae non quidem malo animo, sed malo exemplo medicamentum
ad conceptionem dedit, ex quo ea, quae acceperat, decesserit.
*(1300) L. 38, § 5. D. de poeais. 48, 19. Qui abortionis aut amatorium
pocnlnm dant, etsi dolo non faciant, tamen quia mali exempli res est, humiliores
in metallum, honestiores in insulam amissa parte bonorum relegantur. Quodsi
eo malier aut homo perierit, summo supplicio afficiuntur.
*(1301) Ut ceteri eiusdem aetatis iuvenes emendarentur. Cp. L. 4, § 1.
D. ad legem Corneliam de sic. и Coll. 1, 11, 2. Gellius. 7, 14, 4.
*(1302) L. 2, D. de termino moto 47, 21. Quin pessimum faefam sit eorum,
qui terminos finium causa positos propulerunt, dibitari non potest... quodei
per ignorantiam ant fortuito lapides iurati sunt, sufficiet eos verberibns
decidere. Cp. Coll. 13, 3, 2.
*(1303) c. 1. C. 9, de crimine sacrilegii. 29. Qui divinae legis sanctitatem
aut nesciendo confundunt, aut negligendo violant et offendant, sacrilegium
committiunt. Есть основание полагать, что здесь не было речи об объективном
вменении и casus fortuitus, по аналогии с, цитированным нами уже, L. 5, §
1. D. ad legem Juliam maiestatis. 48, 4. Nec qui lapide iactato incerto, fortuito
statuam attigerit, crimen maiestatis commisit et ita Severus et Antonius Julio
Casslaao rescripserunt.
*(1304) c. 1, § 4. C. 9, de falsa monetaa. 24. Domus vero vel fondas,
ex quo haec perpetrata sunt, si dominus in proximo constitntus sit, cuids
incuria vel ne gligentia punienda est, etsi ignoret, fisco vindicetur, nisi
dominus, ante ignorans ut primum repererit, scelus prodideri perpetratum.
*(1305) ср., наприм., L. 1, § 4. D. de his qui effuderint. 9, 3. Nec
adiicitur culpae meatip vel mfltiationis, ut in duplum detur actio, qnamvis
damni iniuriae utrumque exigat. Вообще, объективный характер вменения в этих
комбинациях, хотя и не носящих резкого уголовно-правового оттенка, был, несомненно,
существовавшим фактом. Ср. L. 1 pr. D. ed. 9, 3. Praetor ait de his qui deiecerint
vel effuderint: unde in eum locum, quo volgo iter fiet, vel in quo consistetur,
deiectum vel effusiim quid erit, quantum ех ea re damnum datum factumve erit,
in eum, qui ibi habitaverit, un duplum iudicium dabo. Ср. также L. 5, § 6.
D. ed. 9, 3, L. 42, D. de aedilicio edicio. 21, i. и др. Оправдание этих исключительных
постановлений мы находим, однако, уже у Ульпиана L 1 8 1 D de eff. 9, 3 Summa
cum utilitate id Praetem edixisse, nemo est qui neget; publice enim utile
est, sine metu et periculo per itinera commeari.
*(1306) Указания на элементы различия culpa гражданско-правовой и уголовно-правовой
мы находим еще у R. Kostlin'a. Die Lehre vom Mord und Todtschlag. Stuttgart.
1838 s 135 и след. Констатируя, однако, dass die criminalistisclie Lehre von
der Culpa sich wesentlich von der civilrechtlichen unterscheiden muss", Кестлин
полагает, в то же время, что "die Grundlage in beiden Spharen... doch dieselbe,
namlich die Forderung der Conformitat mit dem Princip der Gerechtigkeit".