2. Салықтық активтер есебі: берілген аванстар; алдағы кезең шығыстары; аяқталмаған құрылыс және басқа активтер.

1250 "Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздар" шотында дебиторлық карыздардың келесі түрлері есепке алынады: есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу бойынша; жұмыс істеушілерге кредитке сатылған тауарлары бойынша ұсынылған заемдар; материалдық шығынды өтеуі бойынша.

Есеп бсруге тиісті тулгалармен есеп айырысуды есепке алу. Өнеркөсіптік-шаруашылык. кызметі барысында кәсіпорын өз қызметкерлерін қызмет бабымен іс-сапарға жібереді, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып алады, почта арқылы жіберілген ақшаларды және басқа да шығындарды төлейді. Бұл шығындардың үнемі банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп-айырысу жолымен төленуі мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да шығындарды төлеу үшін қызметкерлерге қолма-қол ақша беріледі және олар сол алған ақшасына есеп беруі тиіс.

Аванс тек басшының жарлығымен және нақты кажеттілік жеткен кезде есеп беруге тиісті адамдарға және қызмет бабымен жіберілетін тұлғаларға беріледі. Есеп беруі тиісті адамдарға берілген сомалар оны куатгайтын құжаттарының негізінде жұмсалады және белгіленген мерзімде бухгалтерияға тапсырады (толтырылған аванс құжаты төменде келтірілген).

Аванс есептерін бухгалтерия тексереді, сонан соң оларды субъектінің басшысы бекітеді. Дұрыс рәсімделмеген аванс есептері және оларға қоса тіркелген құжаттар қайта рәсімдеу үшін есеп беруші адамдарға қайтарылады.

Есеп беруге тиісті адамдар өздеріне берілген аванстарды толық кайтармаса, онда ол олардың сомасы жалақысынан біртіндеп немесе түгелдей ұсталады. Аванс кұжаттары бойынша артық жұмсалған сома еңбеккерлерге кассадан беріледі.

Басқадай дебиторлық қарыздарды (борыштарды) есепке алу 1280"Басқадай дебиторлық қарыздар" бөлімшесіндегі шоттарда жүргізіледі. Бұларға мынадай шоттар кіреді:

- "Өтелуі тиісті қосылған кұн салығы";

- "Есептелінген проценттер";

- "Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың карыздары",

- "Басқа да карыздар".

Дебиторлық қарыздардың әрбір түрі бойынша есепке алуды ұйымдастырудың жайын қарастырып көрейік.

"Өтелуі тиісті қосылған құн салығы". Бухгалтерлік есепте қосылған кұн салығы (ҚҚС) бойынша есеп айырысуды көрсету үшін "Өтелуі тиісті қосылған құн салығы" шоты қолданылады.

1420-шотының дебеті бойынша 3310 "Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу", 3390 "Басқа да" шоттарының кредитімен корреспонденциялана отырып, алынған тауарлы-материалдық құндылықтарды, атқарылған жұмыстарды және көрсетілген қызметтерді бейнелеп, ондағы акцептелінген шоттары бойынша ҚҚС көрсетеді.

Тауардың, жұмыстың, қызметтің есебінен қосылған құн салығы алынады, ондағы айналымы салық салу үшін пайдаланады, егер де:

- тауар (жұмыс, қызмет) алушы қосылған құн салығын (ҚҚС) төлеуші болып табылса;

- жабдықтаушы Қазақстан Республикасында ҚҚС төлеуші болып табылады сатылған тауарға (жұмысқа, қызметке) берілген шот-фактураның негізінде.

Қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы зачетқа жатқызылатын болып табылады, егер де:

- тауарды (жұмысты, қызметті) алушы қосылған құн салығын төлеуші болса;

- төленген салық сомасы кеден заңдылығымен сәйкес келсе, яғни жүк кеденінің декларациясында көрсеткендей болса;

-төлем құжатында көрсетілген салық сомасы салықтың төленгенін қуаттайтын

болса;

- темір жол және авиа билетінде көрсетілген салық сомасы салық заңына сәйкес сомада болса;

- тұрғын-үй қызметінде пайдаланатын қүжаттарында көрсетілген сома салық сомасымен сәйкес келсе;

- бақылау-кассалық машинасынан алынған чектердің сомасы салық сомасымен сәйкес келсе.

Алумен байланысты төлеуге жататын ҚҚС болса олар, зачетқа жатпайды, егерде:

- тауарлар (жұмыстар, кызметтер) кәсіпкерлік қызметке жатпайтын шараларды жүргізумен байланысты болса;

- тұрғын-үй қорларындағы ғимараттар болса, қонақ үй ретінде пайдаланатын ғимараттардан басқасы;

- жеңіл автомобиль, негізгі құрал ретінде алынған болса;

- тегін алынған мүліктер (тауарлар, жұмыстар, қызметтер).

Есептік кезең өткеннен кейін, ҚҚС бойынша зачетқа рұқсат етілген сомасы,

1420 шоттың кредитінен 3130 шоттың дебетіне есептен шығарылады. Бұрындары зачетка жатқызылған ҚҚС сомасы зачеттан шығарып тасталады, ол кезде, 3130 шотының дебетінде және 1420 шотынын. кредитінде көрініс табады, бірақ қызыл жазумен жазылады. Бұл жағдайда, 1420 шотында ҚҚС сомасы не өндіріс, не тауардың құнына есептен шығарылады.

Қосымша құн салығын есептеу кезiнде 1210 шот дебеттеледi де, 3130 шот кредиттеледi. Сонан соң 1210 шоттың кредитiнен 3130 шоттың дебетiне есепке алынады. Айырмашылығы бюджетке аударылады: 3130 шоттың дебетiнде, 1030 шотының кредитiнде көрiнiс табады.

2-тақырып: Қорлар есебі (ХҚЕС 2)

Дәріс 5

Қорларды тану (2ҚЕХС). Қорларды тану критерийлері. Қорларды бағалау. Сатып өткізудің мүмкін таза құны. Сатып алудың нақты құны. Қорларды бағалау әдістері.

Дәріс 6

Қорлардың шығыс етілуі. Дайын өнімдердің, тауарлардың, аяқталмаған өндірістің есебі.Қорлар есебінің мерзімдік және үздіксіз жүйелері. Қорлардың қоймадағы және бухгалтериядағы есебі. Қорларды есептен шығару бойынша резерв.