- •1)Экономика қағидалары және олардың негізгі атқаратын қызметтері.
- •2)Кәсіпкерліктің ұйымдық-құқықтық формаларының тиімділігін анықтау.
- •3)Капиталдың мәні, капитал туралы әртүрлі көзқарастарға талдау жасау.
- •4)Шағын және орта фирмалардың экономикадағы рөлі, олардың тиімділігі.
- •5)Ақшаның капиталға айналуы. Капиталдың жалпыға бірдей формуласы.
- •6)Өндірістік шығындардың жіктемесі және оларды төмендету жолдары
- •7)Экономиканың зерттеу әдістері және оларды қолдану тиімділігі
- •8)Қаржы жүйесі мәні, құрылымы. Мемлекеттік бюджет.
- •9)Экономикалық заңдар мен категориялар.
- •10)Капитал айналымына түсінік және капиталдың қорлануы.
- •11)Капитал айналымы. Айналым уақыты және оның негізгі бөлімдері.
- •12)Жалақы: мәні, оның формалары және өзгеруіне әсер ететін негізгі факторлар.
- •13)Экономикалық ресурстар. Экономикалық теориядағы ресурастардың сиректігі және шектеулілік мәселесі.
- •14)Негізгі және айналмалы капитал. Негізгі капиталдың тозуы.
- •15)Өндіріс және оның факторлары. Ұдайы өндіріс теориялары.
- •16)Ренталық қатынас теориясы.
- •18)Тауарлы шаруашылық:пайда болу жағдайлары және тарихи үлгілері.
- •19)Нарық:мәні,анықтау белгілері,негізгі қызметтері.
- •20)Ұдайы өндіріс теориясы.Ұдайы өндіріс типтері.
- •21) Нарық түрлері мен типтері, жіктелу ерекшеліктері.
- •22)Макроэкономикалық талдаудың ерекшеліктері
- •23)Нарықтық экономикалық жүйе және оның элементтері
- •24) Макроэкономикалық көрсеткіштердің сипаты.Есептелу әдістері
- •25)Экономикалық жүйе: түсінігі мен типтері,бір түріне талдау жасау.
- •26)Нарықтық инфрақұрылым:мақсаты мен негізгі түрлері.
- •27) Тауар және оның қасиеттері.Еңбек-құн теориясы.
- •28)Ұлттық байлық және оның құрылымы
- •29)Ақшаның пайда болуы, мәні. Ақшаның қызметтері.
- •30)Жұмыссыздық және оның түрлері
- •31)Шектеулі ресурстар жағдайындағы таңдау мәселесі.
- •33)Ұсыныс, ұсыныс заңы,ұсыныстың өзгеруіне әсер ететін факторлар.
- •34)Экономикалық цикл теориясы. Цикл фазалары.
- •35)Натуралды және тауарлы шаруашылық сипаттамасы және олардың негізгі ерекшеліктері.
- •41) Бәсеке: мәні, артықшылықтары мен кемшіліктері. Бәсекелік күрестің түрлері.
- •42)Мемлекеттік бюджет: құрылымы, қызметтері
- •43)Монополия және бәсеке. Монополияның пайда болу себептері
- •44)Мемлекеттік салық жүйесі. Салықтар және олардың түрлері
- •45)Ақшаның пайда болуы, мәні. Ақша теорияларына талдау
- •46)Жетілмеген бәсеке жағдайындағы нарықтық құрылымның типтері.
- •47)Ақшаның функциясы, массасы және агрегаты.
- •48)Монополиялық бәсекенің ерекшеліктері.
- •49)Ақша жүйесі және оның элементтері.
- •50)Кәсіпкерлік пен бизнестің экономикалық мазмұны.
- •51)Экономикалық циклдың негізгі кезеңдері және ерекшеліктері.
- •52)Шекті пайдалылық теориясы.
- •53)Дағдарыстар: түрлері және олардың экономикалық салдары.
- •54) Кәсіпорын табысының қалыптасу ерекшеліктері.
- •55)Жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныс түсінігі және оларға әсер ететін факторлар.
- •56)Экономикалық ауытқудың негізгі себептері.
- •57)Макроэкономикалық тепе-теңдіктің классикалық және кейнстік модельдері.
- •58) Жұмыссыздық және инфляцияның байланысы.
- •59)Өндіргіш күштер және өндірістік қатынастар.
- •60)Жұө-ді өлшеудің негізгі әдістері.
- •62)Қазақстан Республикасының Индустриялық - инновациялық даму ( 2003-2015 жылдарға арналған) мемлекеттiк стратегиясының мәні
- •63)Қазақстан Республикасының дағдарыстан шығу бағдарламасын талдау
- •64)Қазақстан Республикасының экономикалық өсу факторларына талдау жасау
- •65)Білім беру адам капиталының факторы ретінде. Қазақстан Республикасының Президентінің 2012 жылғы халыққа жолдауы.
- •66)Қазақстандағы дамыған кәсіпкерлік түріне талдау жасау
- •67)Қазақстан Республикасында өндіріс факторларын пайдалану тиімділігі
- •68) Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығының қызметі және дамыту жолдары
- •69)Қр шағын және орта бизнесті қолдау шаралары
- •70)Қазақстан Республикасында өндірістік саланың дамуына тартылатын инвестициялардың тиімділігі
- •71) Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің аймақтық және салалық даму проблемалары
- •72)Қазақстан Республикасының дағдарыс жағдайында мемлекеттік реттеуді күшейту шаралары
- •73)Капитал айналымының материалдық-схемалық көрінісіне талдау жасау
- •74)Қазақстан Республикасындағы жұмыссыздық проблемасы және оны төмендету жолдары
- •75)Қазақстан Республикасында экономикалық қауіпзіздікті қамтамасыз ету
- •76)Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қорғау жүйесіне талдау жасау және негізгі проблемалар.
- •77) Шығындарды төмендету арқылы жоғары пайдаға қол
- •78) Нарық элементтерінің өзара байланысын сиппаттау
- •79) Нарықтық экономика жағдайында макроэкономикалық тепе-теңдікті сақтаудың тиімді жолдары.
- •80)Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының қызметі және оны дамыту жолдары
- •81)Қазақстан Республикасында экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі әдістері
- •82) Қазақстан Республикасындағы өндіріс факторлары нарығының дамуы
- •83)Ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдары
- •84)Жоспарлы және нарықтық экономикалық жүйелердің қызмет ерекшеліктеріне сипаттама жасау
- •85)Қазақстандағы қаржы нарығының қызмет ету ерекшеліктері
- •87)Жиынтық сұранысты ынталандыруда инвестициялардың атқаратын рөлі
- •88)Өндіріс факторларын пайдалану тиімділігін арттыру
- •89) Жер бағасының анықталу ерекшеліктері және тәуелді факторлары
- •90)Еңбек нарығындағы тепе-теңдік сақтау жолдары.
63)Қазақстан Республикасының дағдарыстан шығу бағдарламасын талдау
Дағдарыстан шығу кілті
Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ, Қазақстан Республикасының Президенті. Бүгінде елдер мен континенттерді тітірентіп тұрған жаһандық әлемдік дағдарыс – бұл адамзат әлі біліп болмаған айрықша құбылыс. Ол әлем тарихында теңдесі жоқ және әлемдік тәртіпті, барлық экономикалық бастауларды түбегейлі өзгертетін құбылыстар санатына жататыны анық. Сондықтан да оны талдауға, ой-елегінен өткізуге және еңсеруге барлық ескі догмалар мен стереотиптерді қайта қарастыратын жаңаша көзқарас қажет.
Осыған байланысты айыптылар мен кінәлілерді іздеу қажетсіз іс. Қазір осындайлық қуатты әлемдік катаклизмді туындатқан жүйенің терең ақаулықтарын анықтауға, ең бастысы – оларды толық жою жолдарын іздестіруге жұмылу маңыздырақ. Бұл үшін біздің түбегейлі жаңа, әлемдік экономиканың, саясаттың және жаһандық қауіпсіздіктің басқаша құрылған моделін жасау шебінде тұрғанымызды мойындаудың батылдығы болуы керек. Егер біз Ескі әлемнің жетілмеушілігін еңсерудің бірегей мүмкіндігін тиімді пайдаланып, Жаңа әлем құрудың шынайы ниетінде болсақ, басқаша жол жоқ. Бұл үшін бүкіл әлемдік қоғамдастықтың орасан зор күш-жігерін, интеллектуалдық және материалдық ресурстарды жұмылдыру және көп уақыт қажет болатыны түсінікті. Бізге түбегейлі жаңа қисынды құру және әзірге шартты түрде жаһандық (немесе ұлы) Транзит әлемі деп атауға болатын осы өткел бойынша ортақ жаңа “қозғалыс ережесін” әзірлеу қажет болады. Бірақ та алдымен осынау жаһандық дағдарыстың, оның бастауларының алғашқы себептерін белгілеy көрек. Еуразияның ұлы бір ойшылы бұдан бір жарым ғасыр бұрын былай деген екен: “Сыртқы күш дегеніміз – ішкі күштің туындысы”. Бұл ойды басқаша айтсақ, “Сыртқы дағдарыс дегеніміз – ішкі дағдарыстың туындысы” екенін әбден анық пайымдауға болады. Сондықтан да қазіргі жаһандық дағдарыс – бұл мүлде қандай да бір табиғи апат емес және жағдайлардың кездейсоқ қиылысының нәтижесі емес, бәзбір терең ішкі ақаулықтың заңды сыртқы салдары. Содан да біз оны нақты айқындап, белгілемейінше, дағдарыстың өзі бастау алған әлемдік валюта-қаржы жүйесін жөндеу жөніндегі біздің бүкіл күш-жігеріміз тек косметикалық сипатта ғана болады. Бұл жағдайда біз жоймаған ақау кейін де жиілей түсетін және салдары әлдеқайда ауыр болатын жаңа дағдарыстарды туындата береді. Солай болып отыр, бүкіл біздің әлеміміз күтпеген ретте және байқаусызда жаһандық дағдарыс туннелінің “кіре берісінен” өтіп кеткен, ал одан “шығар есік” бүгінде ешкімге дерлік көрінбей тұр. Бұл, бәлкім, біз бүгінгі әлемге, сол секілді болашақ Жаңа әлемге бұрынғыша ескі ойлау құралдарының оптикасы арқылы қарайтынымыздан орын алған болар. Бірақ та түбегейлі жаңаруды бастау үшін бізге бүкіл ойлау жүйемізді жаңарту керек. Тиісінше барлық ұғымдарды, категорияларды, теорияларды, кестелерді, ойлау тұжырымдарын және жаңа дүниенің деректері мен құбылыстарын белгілейтін терминдерді жаңарту керек. Әлемдік дамудың негізіне не алынған? Оның дамуының ядросы мен моторы – бұл туындаған әлемдік байлық ретіндегі әлемдік капитал. Ал бұл капиталдың негізіне не алынған? Жауап – әлемдік валюта жүйесі. Ал әлемдік валюта жүйесінің негізіне не алынған? Оның негізінде туындату және айналу тетіктері – заңдар, ресімдер, эмитенттер, арналар, пайдаланушылар және с.с. жатыр.
Стратегиялық жоспарлауды ғылыми-методикалық тұрғыда қамтамасыз ете алмағандықтан, ҚР Президентiнiң мемлекеттiк стратегиялық жоспарлау жүйесi туралы Жарлығының қабылдануы елдiң ұзақмерзiмдiк және кешендi даму бағдарламасын түзуге негiз бола алмады. Үкiметте жалпы стратегиялық жоспарлау жүйесi туралы нақты түсiнiк жоқ. Егер осы қиындықтар тез арада шешiмiн таппаса, Қазақстанның дамуы толығымен, сыртқы жағдайларға тәуелдi болып қалуы ғажап емес. Қазақстандық экономиканың нақты ұзақмерзiмдiк даму жоспарының орнына бiз жекелеген жобалардың жиынтығы мен орындалуы қиын түрлi бағдарламаларды қанағат тұтуға мәжбүр боламыз. Жалпы алғанда, Дағдарысқа қарсы күрес бағдарламасының басымдықтары, менiңше, дұрыс айқындалған жоқ. Бөлiнген қаражаттың 80 пайыздан астамы қаржы саласын тұрақтандыруға және үлескерлiк құрылыс саласындағы қиындықтарды шешуге, яғни, экономикалық дағдарыстың туындауы себеп болған басты кiнәлiлерге бағытталды. Мемлекеттiң жекелеген iрi банктердi, банкротқа жiбермей, керiсiнше, олардың үлесiне кiруi – жаңсақ стратегия. Осының кесiрiнен сыртқы кредиторлар шағым айтып, жағдайды одан ары ушықтырды. Кен өндiрушi компаниялардың мүддесiн қорғау мақсатында жүргiзiлген теңгенiң құнсыздануы да елдегi жағдайға керi әсер еттi. Үкiметтiң құрылыс фирмаларды сақтап қалуға жанталасқан талпынысы мен құрылысы бiтпеген тұрғын үйлерге тиесiлi бағаны тұрақтандыруға ұмтылуы тұрғын үй бағасын жасанды жолмен, яғни, қолдан қымбаттатуды жалғастыруда. Осылардың барлығы елiмiздегi қаржылық капитал мен iрi бизнестiң билiк элитасымен бiте қайнасып жатқанын көрсетедi. Қарапайым азаматтардың мүддесi кейiнгi кезекке ысырылуы онша таңдандырмайтыны сондықтан. Әсiресе, шағын кәсiпкерлiк, ауыл шаруашылығы мен инфрақұрылымдық нысандар құрылысына небары бiр миллиард теңгеден ғана қаржы бөлiндi. Үкiмет дағдарыстың кесiрiнен қызметтерiнен қысқарып қалған жұмысшыларды "Жол картасы" шеңберiнде жұмыспен қамтамасыз ету керектiгiн 2011 жылдың сәуiрiнде ғана есiне алды. Аталған шара қоғамдағы әлеуметтiк ширығуды басқанымен, халықты тұрақты жұмыспен қамтамасыз етуге қауқарсыз болды. Қоғамдық жұмыстардың аяқталуы еңбек нарығындағы ахуалдың нашарлауына себеп болды.Мұны дағдарыстан келген шығындардың қатарына жатқызып, аталған жайттың барлық елде кездесетiнiн, ал Қазақстандағы ахуал ТМД елдерiндегi барынша тұрақты екендiгiн көлденең тартуға болар едi. Алайда, Қазақстандағы өзiн өзi жұмыспен қамтыған 2,7 млн. азамат пен ауылды жерлер мен шағын қалалардағы жұмыссыздықтың жоғары деңгейде сақталғанын ұмытпаған жөн. Бұл дағдарыстың кесiрiнен туындаған жағдай емес, керiсiнше, еңбекпен қамту саясатының жоқтығы мен кiрiстердi зерттеу жұмыстарының қамтылмауынан. Бiзде Өндiрiстiк күштердi дамыту және орналастыру схемасы да жоқ. Есесiне, тиiмдiлiгi шамалы жобаларға кенде емеспiз. Аумақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуын жүзеге асыруы тиiс Әлеуметтiк-кәсiпкерлiк корпорациялардың маңызы мен рөлiдеешкiмгетүсiнiксiз. Тағы бiр маңызды жайт – Үкiмет дағдарысқа қарсы күресте "қолын мезгiлiнен кеш сермедi", дағдарысқа қарсы шараларды қабылдау мен оларды iске асыруға арналған қаражатты бiр жерге шоғырландыру тәсiлi болмады. Мысалы, бiз Қазақстанға 2007 жылдың жазында жеткен дағдарысты 2008 жылдың соңына дейiн (қарашаға дейiн) мойындамадық. Тоқырауды жеңiлдететiн Ұлттық қор болса да, ондағы қаражатты дағдарысқа қарсы күрес шараларына жұмсау тәсiлдерiн ешкiм ойластырмапты. Бiздегi экономиканың дамуын қолдауға мiндеттi қаржылық құрылымдар бар. Алайда, олар коммерциялық банктер режимiне сәйкес жұмыс iстейдi. Өздерiнiң қызметтерiн қолдау көрсеткен жобалардың тиiмдiлiгiне сай емес, түсiрген кiрiсiне сәйкес салмақтайды. Ең негiзгiсi, экономикалық саясатты жүзеге асыру үшiн жүктелетiн жауапкершiлiк жоқ. Жауапкершiлiк мәселесi елiмiздiң әлеуметтiк-экономикалық дамуын басқаруға мiндеттi тараптардың арасында үштi-күйлi кетедi. Кедендiк Одақтың құрылуының арқасында Қазақстан дағдарыстан шығудың тамаша мүмкiндiктерiне ие болады. Бiрақ менiңше, жаңа экономикалық саясатты қабылдау қордаланып қалған қиындықтарымызды түбегейлi шешiп бере алмайды. Қазақстанды дамытудың қазiргi үлгiсiн сапалы жаңартудың кезi келдi. Менiң пiкiрiмше, елiмiздi тұрақты дамытудың ұзақмерзiмдiк стратегиясын қалыптастыру және жүзеге асыру саяси модернизациямен бiрге атқарылуы тиiс. Бұл жерде тек көппартиялық Парламент туралы ғана сөз қозғап отырған жоқпыз. Барлық саяси күштердiң елдегi жоғары органдарда өкiлдiктерi болуы шарт. Мемлекеттi басқару жүйесiн қайта ұйымдастыру да өте маңызды, менiңше. Үкiметтiң тек орындаушылық қызметпен шектелетiнiн ескере отырып, бар билiктi Президенттiң қолына шоғырландырып, Министрлер кабинетi мен Президент әкiмшiлiгiн бiрiктiрiп, премьер-министрдiң қызметiн таратып беру әлдеқайда тиiмдi. Жекелеген министрлiктердiң, әсiресе, экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгiнiң қызметтiк мiндеттерiн де қайта қарастыру қажет. Аталған министрлiктi болжамдық-жоспарлық құжаттарды дайындауға баса назар аудартып, бюджеттi түзу мiндетiн қаржы министрлiгiне қайтарып беру керек. Ұлттық қор мен мемлекеттiк меншiктi басқарудың жаңа тұжырымдамаларын әзiрлеу, халықты әлеуметтiк тұрғыда қорғауды күшейтетiн бiрқатар әлеуметтiк заңнамаларды қабылдау, саяси партиялар, сайлаулар мен Қазақстан секiлдi Конституциясына сәйкес, әлеуметтiк бағытқа негiзделген елдiң т.б. заңдарына өзгертулер енгiзу де – бүгiнгi күннiң еншiсiндегi маңызды шаруалар. Елдi саяси және экономикалық тұрғыда модернизациялау жөнiндегi кешендi шаралар ғана дағдарыстан шығуға және әлеуметтiк-экономикалық даму траекториясында бекуге мүмкiндiк бермек.