T emat 3

TEMAT 3

CZASOWNIK JAKO

CZĘŚĆ MOWY

Czasownik – odmienna oraz samodzielna część mowy przedstawiająca dziejące się czynności oraz niektóre stany. W zdaniu tworzy orzeczenie. Czasowniki są nazwami czynności jakie wykonują w danym czasie istoty żywe, narzędzia lub maszyny, oraz nazwami stanów, w jakich się te istoty bądź przedmioty się znajdują. Odpowiada na pytania co robić? co zrobić? Może odmieniać się przez liczby i przypadki, występuje w rodzajach.

Forma czasownika, która tylko nazywa czynność, ale nie określa ani czasu, ani osoby, ani liczby tej czynności, nazywa się bezokolicznikiem, np.: pisać, czytać, mówić. W tej formie czasownik spotykamy w słowniku.

W czasownikach wyróżniamy trzy czasy:

– czas teraźniejszy – oznacza, że coś dzieje się teraz, np.: czytam, rozmawiam, idę, czekam.

– czas przeszły – oznacza, że coś się działo dawniej, np.: czytała, pisał, chodzili.

– czas przyszly – oznacza, że cos będzie się działo później, np.: będę pisał, napiszę, zrobimy.

C zas teraźniejszy Podział czasowników na koniugacje

W języku polskim rozróżniamy IV koniugacje według l i 2 osoby liczby pojedynczej.

W języku ukraińskim zaś istnieją dwie koniugacje, rozróżniające się według trzeciej osoby liczby mnogiej.

Końcówki czasowników I, II, III i IV koniugacji

Zaimki	Koniugacje
	I	II	III	IV
liczba pojedyncza
ja	-ę	-ę	-am	-em
ty	-esz / -iesz	-isz / -ysz	-asz	-esz
on, ona, ono	-e	-y / -i	-a	-e
liczba mnoga
my	-emy / -iemy	-imy / ymy	-amy	-emy
wy	-ecie / -iecie	-icie / -ycie	-acie	-ecie
one / oni	-ą	-ą	-ają	-eją

P rzykłady odmiany czasowników I koniugacji

Zaimki	pisać	szyć	iść
liczba pojedyncza
ja	piszę	szyję	idę
ty	piszesz	szyjesz	idziesz
on, ona, ono	pisze	szyje	idzie
liczba mnoga
my	piszemy	szyjemy	idziemy
wy	piszecie	szyjecie	idziecie
one / oni	piszą	szyją	idą

Proszę odmienić czasowniki w czasie teraźniejszym.

Pracować, móc, brać, rysować, myć, wstawać, pisać, kibicować.

Proszę przepisać, dodając do podanych rzeczowników odpowiednie czasowniki: móc, pisać, krzyczeć, rysować, brać, malować.

1. Malarz ____ obraz. 2. Wasza drużyna ____ udział w meczu. 3. Sęp ____ w nocy przeraźliwie. 4. Ty ____ obrazy. 5. Po lekcjach uczniowie ____ iść do domu.

Wyrazy w nawiasach proszę podać w odpowiednich formach.

1. Anna zawsze (kąpać się) dwa razy dziennie.

2. Czy to (płakać) moje dzieci?

3. Adam i Marek (kupować) tylko mleko.

4. Czy ty (pić) kawę, czy herbatę?

5. Polacy chętnie (całować) kobiety po rękach.

6. Nie tylko wy (denerwować się) przed egzaminem.

7. Ja chętnie (dyskutować) z bratem.

8. Anna i ja często (gotować) razem.

9. Ile lat (pracować) pan w naszej firmie?

10. Adam codziennie (telefonować) do Anny.

Proszę przepisać, uzupełniając zdania formami czasowników pisać, iść wedłud wzoru.

WZÓR: Ja piszę list. Ja idę do szkoły.

1. Ty ____ na kartce. 2. On ____ opowiadanie. 3. On ____ na mecz. 4. Ona ____ ćwiczenie. 5. Ona ____ ulicą. 6. On ____ kredą. 7. Ono ____ powoli. 8. My ____ dyktando. 9. My ____ do muzeum. 10. Wy ____ streszczenie. 11. Wy ____ na spacer. 12. Oni ____ w zeszytach. 13. Oni ____ do domu. 14. One ____ szybko. 15. One ____ do parku. 16. Ty ____ do teatru.

Proszę wybrać odpowiednią formę czasownika.

1. Tylko Janek (śmieję, śmieje, śmiejesz) się z tego, co mówisz.

2. Polacy chętnie (dyskutujemy, dyskutujecie, dyskutują) o polityce i sporcie.

3.  To nieprawda, że ja do ciebie nigdy nie (telefonujesz, telefonuję, telefonuje).

4.  Dzisiaj kobiety już raczej nie (pieczecie, pieczemy, pieką) ciast, ale je (kupujesz, kupują, kupujemy).

5. Nie wiem, dlaczego w Polsce mężczyźni (żyjemy, żyją, żyjesz) krócej niż kobiety.

6. Anno, dlaczego (czeszę, czeszesz, czesze) włosy moim grzebieniem?

7. Сzy wy jeszcze (korespondujesz, korespondujecie, korespondujemy) z tym Anglikiem?

8. Kiedy idę na spacer, mój pies (biegnę, biegniemy, biegnie) obok mnie.

9. Ty, Adamie, (żyje, żyjesz, żyjemy) ponad stan. My tak nie (żyję, żyjemy, żyjecie).

Proszę wybrać odpowiedni czasownik i podać go we właściwej formie gramatycznej.

1. Adam jutro (jechać, wiedzieć, pracować) do Krakowa.

2. Moi rodzice chętnie (chcieć, jeść, jechać) kolację w restauracji.

3. Ci ludzie już drugi rok nigdzie nie (pracować, potrzebować, brakować).

4. Jesteś zdenerwowany, więc ja niechętnie z tobą (obserwować, telefonować, żartować).

5. Czy to jest tylko polski zwyczaj, że mężczyźni (całować, gotować, denerwować) kobiety w rękę?

3. Nie rozumiem dlaczego Adam i Marek (rezygnować, studiować, obserwować) matematykę i chemię jednocześnie.

7. Na północy (rwać, wiać, zwać) silne wiatry.

8. Nasi koledzy zawsze raz w roku (jechać, uciec, biec) na długi wypoczynek w góry.

9. My rzadko (nieść, kłaść, moknąć) się spać przed północą.

Wyrazy w nawiasach proszę podać w odpowiedniej formie.

1. (ty) – Czy (iść) dziś na wykład?

(ja) – Tak, dziś (iść).

2. – Czy nie wiesz, gdzie Anna (czekać się)?

– Wiem. (Czekać się) u “Hanki”. Podoba ci się jej fryzura?

3. (ja) Czy (móc) ci pomóc? Widzę, że to ćwiczenie jest za trudne.

4. – Czy Karol i Adam (gotować) w domu?

– Nie, oni jedzą w restauracji.

5. Anna! Czy (iść) już do domu?

– Nie, jeszcze (zostawać). Będę później.

6. – Anna i ja (chcieć) napić się kawy. Gdzie nas zapraszasz?

7. Profesor mówi za szybko. (my) Nic nie (notować). Nie (móc).

Wyrazy w nawiasach proszę podać w odpowiednich formach.

1. (ja) Codziennie rano (wstawać) bardzo wcześnie.

2. (ja) Szybko (myć się) i (gimnastykować).

3. (ja) Póżniej (pić) kawę z mlekiem lub ze śmietanką.

4. (ja) (całować) żonę i (iść) do biura.

5. (ja) Kiedy jest zła pogoda, (jechać) autobusem lub tramwajem.

6. (ja, oni) Chętnie (obserwować) ludzi, którzy (podróżować) razem ze mną.

7. (ja) (pracować) dużo.

8. (ja) (pisać) listy i (telefonować).

9. (ja) Czasem (dyskutować) z dyrektorem.

10. (my) Wtedy (śmiać się) i (żartować).

11. (my) Razem (planować) i razem (kierować) biurem.

12. (on) Pan dyrektor bardzo mnie (szanować).

13. (ja) Dlaczego więc nie (czuć się) dobrze?

14. (ja) Dlaczego tak szybko (denerwować się)?

15. (on) Może (brakować) mi urlopu?

16. (ja) Chyba (żyć) za monotonnie.

17. (ja) Już tak dłużej nie (móc).

18. (ja) (potrzebować) słońca, spokoju, śpiewu ptaków.

P rzykłady odmiany czasowników II koniugacji

Zaimki	robić	leżeć	mówić
liczba pojedyncza
ja	robię	leżę	mówię
ty	robisz	leżysz	mówisz
on, ona, ono	robi	leży	mówi
liczba mnoga
my	robimy	leżymy	mówimy
wy	robicie	leżycie	mówicie
one / oni	robią	leżą	mówią

Proszę odmienić w czasie teraźniejszym podane czasowniki.

Chodzić, prosić, uczyć, wnosić, myśleć.

Słowa podane w nawiasach proszę zastosować w odpowiedniej formie czasownika.

1. Wiosną słońce jasno (świecić). 2. Lekarz (leczyć) chorych. 3. Latem rolnicy (kosić) siano. 4. Po kamyczkach (szumieć) strumyki. 5. Ty (dzwonić) do Tarasa.

Proszę uzupełnić zdania czasownikami uczyć i robić według wzoru.

WZÓR: Ja uczę się geografii. Robię ćwiczenie.

1. Ty ____ fizyki. 2. My ____ pieśni. 3. Ty ____ gimnastykę. 4. My ____ porządek. 5. On ____ wiersza. 6. Wy ____ bajki. 7. Ona ____ kanapkę. 8. Wy ____ wycinankę. 9. Ono ____ piosenki. 10. Oni ____ języków obcych. 11. Ono ____ hałas. 12. One ____ sałatkę jarzynową.

Proszę ułożyć zdania z wyrazamy.

Ołówek, lilia, konwalia, niebo, masło, koszula, kapturek, kwiatek.

Proszę przetłumaczyć na język połski.

1. У кімнаті стоїть диван. 2. Ваза з квітами стоїть на столі. 3. Мама вносить до кімнати супницю з супом. 4. Мед дуже корисний. 5. Через вікно я бачу Софію з сестрою. 6. З кравцем ми говоримо про червону сукню Софії. 7. Київ – це столиця України.

Słowa podane w nawiasach proszę zastosować w odpowiedniej formie czasowników.

1. Moje zeszyty (leżeć) na biurku. 2. Taras (pisać) list do kolegi. 3. Latem rolnicy na wsi (kosić) trawę na siano. 4. Dzieci (widzieć) na drzewie wiewiórkę. 5. Matka (szyć) ubranie dla małego syna. 6. Komu jeszcze (ty, dać) zaproszenie na mecz? 7. Ja z Tarasem bardzo (lubić) odpoczywać w górach. 8. Dlaczego (wy, żartować) na ten temat? 9. Dzisiaj telewizja (transmitować) mecz piłki nożnej.

Wyrazy w nawiasach proszę podać w odpowiednich formach.

1. Państwo Kowalscy (lecieć) na urlop do Włoch.

2. Dzieci, dlaczego jeszcze nie (leżeć) w łóżkach?

3. My chętniej (chodzić) do kina niż do teatru.

4. W restauracji zawsze ja (płacić) rachunek.

5. Ty (bać się) nawet własnego cienia.

6. Adam chętnie (marzyć) o dalekich podróżach.

7. Anno, dlaczego (patrzeć) tylko na Adama?

8. Dlaczego ona (prosić) nas zawsze o rzeczy niemożliwe?

9. Ten stary autobus już od dawna nie (wozić) pasażerów.

10. Czy ty zawsze (spać) przy otwartym oknie?

Podane w tabeli czasowniki proszę ułożyć według znaczeń.

WZÓR: myśleć – zastanawiać się, mniemać, dumać

1. patrzeć -

2. mówić -

3. robić -

4. zgodzić się -

5. trafić -

6. marzyć -

7. gonić -

tropić, dotrzeć, widzieć, pracować, obserwować, gadać, aprobować, śnić, chcieć, poszukiwać, dyskutować, popierać, działać, odszukać, pragnąć, spoglądać, rozmawiać, czynić, ścigać, znaleźć, akceptować

Proszę uzupełnić zdania podanymi niżej czasownikami w odpowiednich formach: zależeć, należeć, chodzić.

1. Czy ten piękny zegarek do ciebie?

2. Lubię, kiedy coś tylko ode mnie.

3. Nie ukrywam Anno, że mi na tobie.

4. U nas w domu są dwa zegary i chyba sześć zegarków. A każdy z nich .................. inaczej.

5. Adam i Anna znają się od wielu lat. Ale ze sobą dopiero od roku.

6. Podczas jazdy pociągiem nie wychylać się przez okno.

7. Anna jest materialistką. Jej zawsze tylko o pieniądze.

8. Adam jest całkowicie apolityczny. Dlatego nie do żadnej partii ani organizacji.

Przykłady odmiany czasowników III i IV koniugacji

Z aimki	Koniugacje
	III				IV
	czytać	witać	układać	znać	umieć	wiedzieć
liczba pojedyncza
ja	czytam	witam	układam	znam	umiem	wiem
ty	czytasz	witasz	układasz	znasz	umiesz	wiesz
on, ona, ono	czyta	wita	układa	zna	umie	wie
liczba mnoga
my	czytamy	witamy	układamy	znamy	umiemy	wiemy
wy	czytacie	witacie	układacie	znacie	umiecie	wiecie
one / oni	czytają	witają	układają	znają	umieją	wiedzą

Czasowniki wiedzieć i znać w języku ukraińskim mają znaczenie знати.

Czasownika wiedzieć w języku polskim używamy z pytaniem:

Wiem o kim?(o czym?).

WZÓR: Wiem o zadaniu na dzisiaj. Wiemy, że jutro pójdziemy do muzeum.

Czasownika znać używamy z pytaniem:

Znać kogo? (co?).

WZÓR: Znam twojego brata. Czy znasz język polski?

Proszę przetłumaczyć na język polski.

1. Ти знаєш цього вчителя? 2. Ми знаємо багато польських слів. 3. Діти знають про цей випадок. 4. Чи мама знає, коли вони повернуться? 5. Ти не знаєш, де моя кулькова ручка? 6. Ми знаємо цю співачку. 7. Тарас знає цей вірш напам’ять. 8. Оля знає нову ученицю. 9. Я знаю це місто. 10. Я знаю про це свято.

Proszę odmienić czasowniki w czasie teraźniejszym.

Słuchać, oglądać, powtarzać, korzystać, rozmawiać.

Słowa podane w nawiasach proszę zastosować w odpowiedniej formie czasowników.

1. Dzieci (czytać) książki w bibliotece. 2. Każdy (kochać) swoją Ojczyznę. 3. Czy Oleg (znać), czy jego siostra już przyjechała? 4. My (wołać) na niego, żeby poczekał. 5. W lesie (wy zbierać) jagody. 6. Ja (znać) wiersz na pamięć. 7.  My (umieć) tańczyć. 8. Może ktoś (wiedzieć), która godzina?

Proszę przetłumaczyć na język polski.

1. Бабуся розповідає казку. 2. Вони (дівчатка) збирають квіти. 3. Я дивлюся польське телебачення. 4. Ви граєте на спортивному майданчику у футбол. 5. Ми любимо свою Вітчизну. 6. Яку іноземну мову ти знаєш? 7. Вони чекають на таксі? 8. Хто знає щось про його сестру?

Proszę uzupelnić zdania według wzoru, stosując odpowiednią formę czasownika “rozmawiać”. Proszę przetłumaczyć na język ukrainski.

WZÓR: Ja rozmawiam po polsku.

1. My ____ po angielsku. 2. Ty ____ po francusku. 3. On ____ po ukraińsku. 4. Ona ____ po bułgarsku. 5. One ____ po hiszpańsku. 6. Wy ____ po czesku. 7. Ono ____ po słowacku. 8. Oni ____ po niemiecku.

Proszę wypisać czasowniki oraz utworzyć od nich formę bezokolicznika.

WZÓR: mieszkają (forma osobowa) – mieszkać (bezokolicznik).

1 Mamy ciekawe książki w bibliotece. 2. Często spotykam się z kolegą. 3. Dziewczynki rozmawiają na różne tematy. 4. Wakacje spędzacie nad morzem, odpoczywacie i chętnie pływacie. 5. Rok szkolny zaczyna się we wrześniu. 6. Ona nazywa się Oksana Kowal. 7. Jutro dziewczyny wybierają się na wycieczkę.

Proszę ułożyć zdania z wymienionymi wyrażeniami.

Padają liście; określam zadanie; wyglądacie przez okno; zrywamy róże; opowiadasz bajkę; rozmawiają w klasie; przeprasza siostrę; rozmawia z koleżanką; witamy nauczycielkę; żegnacie zimę; czytam list.

Wyrazy w nawiasach proszę podać w odpowiednich formach.

1. Marek nie (czytać) nigdy w autobusie.

2. Dlaczego ty zawsze (czekać) na mnie tylko pięć minut?

3. My od niedawna (grać) w tej orkiestrze.

4. Ja (kochać) cię już tyle lat.

5. Czy wy nigdy nie (mieć) dosyć?

6. Czy myśl o tobie już nigdy nie (dać) mi spokoju?

7. Tutaj nikt nie (pływać) tak dobrze jak Michał.

8. Kto (pytać) , nie błądzi.

Proszę zastosować odpowiednie formy czasowników wiedzieć i znać.

1. My ____ o tych słownikach. 2. On ____ o tym czasopiśmie. 3. Tadek ____ o tym wydarzeniu. 4. Uczniowie ____ ten wiersz. 5. Co ____ na ten temat? 6. Wy nic nie ____ o nowej uczennicy? 7. Każdy chciałby ____ swoją przyszłość.

Proszę uzupełnić zdania podanymi niżej czasownikami w odpowiednich formach: umieć, jeść, wiedzieć, śmieć, rozumieć.

1. Ja nie kłamać. A ty ?

2. Janek nic nie o naszym spotkaniu.

3. Jeszcze nie mogę powiedzieć, że cudzoziemców.

4. Państwo Dąbrowscy najchętniej .................................... na kolację coś lekkostrawnego. Ich córka Anna wcale nie ............................... kolacji.

5. To moja wina. I nie .......................................................... nawet prosić was o przebaczenie.

6. Nasi przodkowie potrafili świetnie jeździć konno. My już tego raczej nie .........................., że nic nie wiem.

7. Wiem, że nic nie .....................................................

8. W obecności tak doskonałych specjalistów ja nie................................ zabierać głosu.

9. Czy ty ....................................................................... wybaczać?

10. Oni też nigdy do końca nie ………………………….…………. polskiej rzeczywistości.

Proszę podkreślić czasowniki, które zostały użyte niewłaściwie.

WZÓR: Nie mogę opowiedzieć ci tej książki, bo jeszcze jej nie (czytałem, znam, wiem).

1. Nie mogę ugotować bigosu, bo tego nie (umiem, znam, potrafię).

2. Nie rozwiążę tego zadania, bo go nie (rozumiem, wiem, znam).

3. Nie pytaj mnie o coś, czego nie (jem, znam, śpię).

4. Nie proponuj mi na kolację ślimaków, bo ich nigdy nie (śmiem, jem, spożywam).

5. Nie wygłoszę tego referatu, bo nie (rozumiem, śmiem, umiem) występować publicznie.

6. Nie mogę przyjść do ciebie, bo nie (wiem, pamiętam, umiem) gdzie ty właściwie mieszkasz.

Proszę uzupełnić zdania formami czasownika czytać według wzoru.

WZÓR: Ja czytam gazetę.

1. Ty ____ powieść. 2. My ____ książkę. 3. Ja ____ reklamę. 4. Wy ____ wiersz. 5. On ____ pismo. 6. Oni ____ list. 7. Ona ____ ogłoszenie. 8. One ____ artkuł.

Słowa podzane w nawiasach proszę zastosować w odpowiedniej formie czasowników.

1. Dzieci (czytać) książki w bibliotece. 2. Każdy (kochać) swoją Ojczyznę. 3. Czy Oleg (znać), czy jego siostra już przyjechała? 4. My (wołać) na niego, żeby poczekał. 5. W lesie (wy zbierać) jagody. 6. Ja (znać) wiersz na pamięć. 7.  My (umieć) tańczyć. 8. Może ktoś (wiedzieć), która godzina?

Proszę wypisać czasowniki oraz utworzyć od nich formę bezokolicznika.

WZÓR: mieszkają (forma osobowa) – mieszkać (bezokolicznik).

1 Mamy ciekawe książki w bibliotece. 2. Często spotykam się z kolegą. 3. Dziewczynki rozmawiają na różne tematy. 4. Wakacje spędzacie nad morzem, odpoczywacie i chętnie pływacie. 5. Rok szkolny zaczyna się we wrześniu. 6. Ona nazywa się Oksana Kowal. 7. Jutro dziewczyny wybierają się na wycieczkę.

Wyrazy w nawiasach proszę podać w odpowiednich formach.

1. To nieprawda, że Polacy (jeść) codziennie bigos. 2. Ty (wiedzieć), że mówię prawdę. 3. Nie lubię mówić o tym, że nie (umieć) pływać. 4. To niedobrze, że Anna (jeść) kolację tak późno. 5. Czego ty znowu nie (rozumieć)? 6. Ja doskonale (wiedzieć), ile kosztuje taki samochód. 7. My nie (śmieć) proponować wam swojej pomocy. 8. Czy oni (umieć) coś więcej niż tylko narzekać? 9. Jak ty (śmieć) tu jeszcze przychodzić? 10. Wy chyba nic nie (wiedzieć) i niczego nie rozumiecie.