3. Таъйин намудани љазои маъмурї барои намудњои алоњидаи

њуќуќвайронкунии маъмурї

1. Љазои маъмурї барои содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї дар доираи муќаррароти Кодекси мазкур таъйин карда мешавад.

2. Њангоми таъйин намудани љазои маъмурї ба шахси воќеї хусусияти њуќуќвайронкунии маъмурии содирнамудаи ў, шахсияти гунањгор, вазъи молумулкиаш, њолатњои сабуккунанда ва вазнинкунандаи љавобгарии маъмурї ба инобат гирифта мешаванд.

3. Њангоми таъйин намудани љазои маъмурї ба шахси мансабдор хусусияти њуќуќвайронкунии маъмурии содирнамудаи ў, шахсияти гунањгор, вазъи молумулкї ва мавќеи хизматї, њолатњои сабуккунанда, вазнинкунандаи љавобгарии маъмурї ба инобат гирифта мешаванд.

4. Њангоми таъйин намудани љазои маъмурї ба шахси њуќуќї хусусияти њуќуќвайронкунии маъмурии содирнамудаи ў, вазъи молумулкї ва молиявии шахси њуќуќї, њолатњои сабуккунанда ва вазнинкунандаи љавобгарии маъмурї ба инобат гирифта мешаванд.

5. Њангоми мављуд будани њолатњои истисно, ки ба маќсад ва сабабњои кирдор вобастаанд, бо назардошти маълумотњо дар бораи шахси гунањкор, инчунин вазъи молумулкї ва молиявии ў оид ба парвандањо дар бораи њуќуќвайронкунии маъмурї, ки дар суд мавриди баррасї ќарор мегиранд, судя метавонад љазои маъмурии аз њадди аќалли пешбининамудаи моддањои дахлдори Ќисми махсуси Кодекси мазкур пасттарро таъйин намояд. Дар ин њолат судя, ки парвандаи њуќуќвайронкунии маъмуриро баррасї менамояд, метавонад љазои ба сифати љазои њатмии иловагї пешбинишударо таъйин накунад.

1. Њолатњои зерин љавобгарии маъмуриро сабук мекунанд:

- софдилона пушаймон шудани шахсе, ки њуќуќвайронкунии маъмуриро содир кардааст;

- ихтиёран хабар додани шахс дар бораи аз љониби ў содир шудани њуќуќвайронкунии маъмурї;

- оќибатњои зарарноки њуќуќвайронкунии маъмуриро бартараф кардани шахси гунањгор, ихтиёран љуброн намудани товони зарар ва ё бартараф намудани зарари расонидашуда;

- содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї дар њолати њаяљони сахти рўњї (аффект) ё бинобар њолатњои вазнини њаёти шахсї, оилавї ва ё њолатњои дигар;

- содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї аз љониби шахси ноболиѓ;

- содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї аз љониби зани њомила ё зане, ки кўдаки хурдсол дорад ё шахсе, ки худаш кўдаки то њаждањсоларо танњо тарбия мекунад;

- содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї тањти таъсири тањдид, маљбуркунї ё вобастагии хизматї, моддї ва ё вобастагии дигар;

- бори аввал содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурии камањамият;

- содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї њангоми баромадан аз њадди зарурати нињої.

2. Судя, маќомоти ваколатдори давлатї (шахси мансабдор) парвандаи њуќуќвайронкунии маъмуриро баррасї мекунад, метавонад дигар њолатњоеро низ чун њолати сабуккунандаи љавобгарї эътироф намояд, ки дар Кодекси мазкур пешбинї нашудааст.

1. Њолатњои зерин љавобгарии маъмуриро вазнин мекунанд:

- давом додани рафтори зиддињуќуќї, сарфи назар аз талаби шахсони ваколатдор дар хусуси ќатъ кардани он;

- содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї аз љониби гурўњи шахсон;

- љалби шахси ноболиѓ барои содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї;

- содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї њангоми офатњои табиї ё дигар њолатњои фавќулодда;

- дар давоми як сол такроран содир намудани як намуди њуќуќвайронкунии маъмурї, ба шарте ки шахс барои содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурии аввалааш тањти љазои маъмурї ќарор гирифта, аммо нисбат ба он мўњлати муќаррарнамудаи моддаи 53 Кодекси мазкур татбиќ нашуда бошад;

- содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї дар њолати мастї бинобар истеъмоли машрубот, маводи нашъаовар, психотропї ё дигар воситањои мадњушкунанда.

Судя, маќомоти ваколатдори давлатї (шахси мансабдор) љазои маъмуриро таъйин мекунад, вобаста ба хусусияти њуќуќвайронкунии маъмурї метавонад ин њолатњоро њолатњои вазнинкунанда њисоб накунад.

2. Њолатњои пешбинамудаи ќисми якуми њамин модда њамчун њолатњои вазнинкунанда дониста намешаванд, ба шарте ки ин њолатњо тибќи меъёрњои моддањои дахлдори Ќисми умумии Кодекси мазкур ба сифати нишонаи бандубастии њуќуќвайронкунии маъмурї пешбинї шуда бошанд.

3. Номгўйи њолатњое, ки љавобгарии маъмуриро вазнин мекунад, пурра буда, њолатњои дигари вазнинкунандаи љавобгариро танњо Кодекси мазкур муќаррар менамояд.

Таъйини љазои маъмурї барои содир намудани якчанд њуќуќвайронкунии маъмурї

1. Дар сурати аз тарафи шахс содир намудани ду ва ё зиёда њуќуќвайронкунии маъмурї љазои маъмурї барои њар як намуди њуќуќвайронкунии маъмурии содиршуда алоњида таъйин карда мешавад.

2. Агар шахс якчанд њуќуќвайронкунии маъмурї содир карда бошад ва парвандањоро дар њаќќи ў дар як ваќт як маќомоти ваколатдори давлатї ё шахси мансабдори ваколатдор баррасї намояд, љазои нињоии нисбат ба ин шахс татбиќшаванда дар доираи танњо як модда муайян карда мешавад, ки љазои нисбатан вазнини маъмуриро пешбинї менамояд.

Агар љаримаи маъмурї ба њисоби фоиз аз маблаѓи ўњдадории андози иљронашуда ё ўњдадории андози бо вайронкунии ќонунгузории андоз иљрошуда муќаррар шуда бошад, љаримаи маъмурї барои њар як њуќуќвайронкунии маъмурї људогона ситонида мешавад.

3. Агар шахс кирдоре (амал ё беамалие) содир намуда бошад, ки барои он љавобгарии маъмурї тибќи якчанд моддаи Ќисми махсуси Кодекси мазкур пешбинї гардида, парвандањои чунин њуќуќвайронкунии маъмурї аз љониби маќомоти ваколатдори давлатї ё шахсони мансабдори ваколатдори гуногун баррасї карда шаванд, љазои маъмурї барои њар як њуќуќвайронкунї дар доираи меъёрњои ин моддањо алоњида татбиќ мегардад.

4. Дар њолатњои пешбининамудаи ќисми якум ва банди якуми ќисми дуюми њамин модда ба љазои асосї метавонад яке аз љазоњои иловагии пешбининамудаи моддаи 37 Кодекси мазкур њамроњ карда шавад.

Мўњлати њабси маъмурї бо шабонарўз, мўњлати мањрум кардан аз њуќуќи махсус бо шабонарўз, моњ ва сол њисоб карда мешавад.

Шахсе, ки дар њаќќи ў барои содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї љазои маъмурї таъйин шудааст, дар давоми як сол аз рўзи ќабули ќарори таъйин кардани љазои маъмурї ба љазои маъмурї кашидашуда њисобида мешавад.

1. Бањсњо оид ба рўёнидани зиёни молумулкї аз љониби суд тибќи тартиби мурофиаи судии гражданї њал мегарданд. Судя њангоми баррасии парвандаи њуќуќвайронкунии маъмурї дар сурати набудани бањс оид ба рўёнидани зиёни молумулкї њуќуќ дорад њамзамон бо таъйини љазои маъмурї масъалаи рўёнидани зиёни молумулкиро низ њал намояд.

2. Њангоми аз љониби дигар маќомоти ваколатдори давлатї ё шахси мансабдори ваколатдор баррасї гардидани парвандаи њуќуќвайронкунии маъмурї бањси рўёнидани зиёни молумулкї аз љониби суд бо тартиби мурофиаи судии гражданї њал карда мешавад.

3. Бањсњои рўёнидани зарари маънавии аз њуќуќвайронкунии маъмурї расида дар суд тибќи тартиби мурофиаи судии гражданї баррасї мешаванд.

Таъйини љазои маъмурї шахсро аз иљрои ўњдадорие, ки дар натиљаи содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї ба миён омадааст, озод намекунад. Љазои маъмурї баъди гузаштани се моњ татбиќ карда намешавад.

Хулоса

Њангоми навиштани кори курси ба чунин хулосае омадам, ки асоси љавобгарї ва љазои маъмурї ин кирдори зиддињуќуќї яъне њуќуќвайронкунии маъмурї мебошад. Маќсади тадбиќи љазои маъмурї ин таъмини волоияти ќонун, њифзи истиќлолияти давлат ва њуќуќу озодињои инсон ва шањрванд ба њисоб меравад.

Њабси маъмурї њамчун љазои маъмурї аз муваќќатан мањрум кардани шахс аз озодї барои содир намудани њуќуќвайронкунии маъмурї ва бо роњи маљбуран љалб кардани ў ба мењнати фоиданоки љамъиятї тибќи шартњо ва тартиби муайяннамудаи Њукумати Љумњурии Тољикистон иборат аст. Инчунин дигар намудњои љазои маъмурї аз љониби ќонунгузор дуруст ба роњ монда шудаанд.

Дар шароити муосир идоракунии давлати, вазифаи асосии худро дошта таъмини якхелаи фаъолияти ижроия – яке аз шохаьои ьокимияти давлати дорад. Ин механизми маъмурияти давлат мебошад, ки тажрибаи амалгардони ьокимияти ижроия дар самти тамоми давлат мебошад. Маыомотьои ьокимияти идоракуни дар соьаи иытисодиёт, ижтимоц – маданц, маъмурц – сиёсц амали мегарданд. Фаъолият оньо характери маъмури идоравц дошта хусусияти њуќуќтадбиќкунандагиро дороанд, лекин маќомоти корњои дохилї, амнияти миллї, мудофиа ва адлия њамчун ќисми таркибии маќомоти њокимияти иљроия барои тадбиќи љазоњои маъмурї ва амалигардонии вазифањои њуќуќњифзкунї равона шудаанд.