2.2 «Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымының іскерлік белсенділігі

Компания іскерлік белсенділігін талдау бағыттарының бірі оның өсу қарқынын қамтамасыз ету мен компания ресурстарын пайдалану тиімділігінің деңгейі болып табылады. Іскерлік белсенділік коэффициенттері компанияның өз қаражатын қаншалықты тиімді пайдаланып отырғанын талдауға мүмкіндік береді. Қаражат айналымының жылдамдығы, оларды ЖШСша нысанына айналдыру, төлем қабілетіне тікелей ықпал етеді. Бұл бағытты жүзеге асыру үшін материалдық, еңбек, қаржылық ресурстарды пайдалану тиімділігін сипаттайтын әртүрлі көрсеткіштер есептелуі мүмкін.

Үшіншіден, операциялық цикл ұзақтығының көрсеткіштер динамикасы операциялық цикл ұзақтығының 23 күнге төмендеді, ал қаржылық цикл ұзақтығының көрсеткіштер динамикасы қаржылық цикл ұзақтығының 1006 күнге төмендегенін көрсетеді. Негізінен бұл жағымсыз тенденция болып табылады, себебі корпорация активтерінің айналу мерзімі қысқарады.

Кесте 6- «Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымының іскерлік белсенділігін сипаттайтын коэффициенттер

№	Көрсеткіш	Баланстағы мәні
		2009	2010	2011
1	Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті	0,515	0,178	0,081
2	Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті	0,698	0,333	0,11
3	Негізгі капиталдың айналымдылық коэффициенті	0,755	0,946	1,082
4	Ағымдық активтердің айналымдылық коэффициенті	1,59	0,32	0,18
5	Ағымдық активтердің күнмен есептегенде айналымдылығы	227,091	1120,98	2029,51
6	Айналым қаражаттарын бекіту коэффициенті	0,63081	3,11382	5,63754
7	Материалды айналым қаражаттарының айналымдылық коэффициенті	18,4928	25,9248	12,7032
		1,30786	1,10962	2,10605
8	Дайын өнімнің айналымдылық коэффициенті	-	-	-
9	АлашЖШС қарыздың айналымдылық коэффициенті	1,92014	5,36437	1,69282
10	АлашЖШС қарыздың айналымының орташа мерзімі	187,487	67,1094	212,662
11	Берешек қарыздың айналымының коэффициенті	1,96503	0,47991	0,41894
12	Берешек қарыздың айналымының орташа мерзімі	183,204	750,144	859,317
13	Инвестицияланған капитал айналымының коэффициенті	171,368	2,17152	0,96456
14	Перманентті капиталдың айналымының жылдамдығы	0,69802	0,33253	0,11049

Компанияның іскерлік белсенділік коэффициенттерінің өзгеру динамикасы төмендегі 7-суретте көрсетілген.

Сурет 7. Компанияның іскерлік белсенділік коэффициенттерінің өзгеру динамикасы

Бұдан әрі табыстылықты бағалаймыз. Олар коғам қызметінің қаншалықты пайдалы екенін көрсетеді. Бұл коэффициенттер алынған пайданың жұмсалған қаражатқа, не сатылған құрылыс қызмет көрсету көлеміне қатынасы ретінде есептеледі. Егер сатудан түскен түсім өндірістің шығындарын толық өтесе, соныменен серіктестіктің қалыпты қызмет етуіне жеткілікті пайда қалыптастырса, онда мұндай когам табысты болып саналады.

«Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымының қаржылық нәтижеле-рінің динамикасы мен деңгейін талдау үшін негізгі мәліметтер 10-кестеде бейнеленген.

Кестеден көрініп отырғандай құрылыс саласында қызмет көрсетуден түскен түсім 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 874 552 мың теңгеге және сатылған өнімнің өзіндік құны 626 880 мың теңгені құрайды. 2010 жылы қоғам қаржылық қызметі табысты болды, 2010 жыл таза табыс 52 032 мың теңгеге жоғарлады.

Құрылымында 2009 және 2010 жылы компанияның табысы пайдалы болып келеді. Жалпы табыс үлесі 880 245 мың теңгеден 1 127 947 мың теңгеге дейін өсіп, сондай-ЖШС салық салынғаннан кейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс 2009 жылы 534 486мың теңгеден, 2010 жылы 586 518 мың теңгеге дейін өсті, таза табыс 2010 жылы 586 518 мың теңгеге дейін жоғарлайды.

2011 жылы өнімді өткізуден түскен түсім 2010 жылмен салыстырғанда 1 673 862 мың теңгеге өседі. Негізгі қызметтен түскен табыс 649 935 мың теңгеге дейін жоғарлайды, сондай-ЖШС негізгі емес қызметтен түскен табыс та 2010 жылы 112 456 мың теңгеден, 2011 жылы 386 253 мың теңгені құрайды.

Кесте 7- «Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымының табыстылығын сипаттайтын абсолютті көрсеткіштер (мың теңге)

№	Көрсеткіш	Баланстағы мәні			Өзгерістер
		2009	2010	2011	07/06	08/07
1	2	3	4	5	6	7
1	Өнімді өткізуден түскен түсім	2577931	3 452 513	5 126 375	874582	1673862
2	Сатылатын өнімнің өзіндік құны	1697686	2 324 566	3 025 649	626 880	701083
3	Жалпы табыс	880 245	1 127 947	2 100 726	247 702	972779
4	Негізгі қызметтен түскен табыс	671 048	725 427	1 375 362	54 379	649935
5	Негізгі емес қызметтен түскен табыс	92 503	112 456	386 253	19 953	273797
6	Салық салынғанға дейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс	763 551	837 883	1 761 615	74 332	923732
7	Салық салынғаннан кейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс	534 486	586 518	1 233 131	52 032	646613
8	Таза табыс	534 486	586 518	1 233 131	52 032	646613
Дерек көзі: «Атажол-Құрылыс» ЖШС 2009-2011 жылдардағы қаржылық есептілігі

Салық салынғанға дейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс 837 883 мың теңгеден 2011 жылы 1 761 615 мың теңгеге жоғарылайды, ал салық салынғаннан кейінгі қалыпты қызметтен түскен табыс 2011 жылы 646 613 мың теңгені құрайды. Таза табыс болса 2011 жылы 646 613 мың теңгеге тең. 2011 жылғы баланс құрылымында 2010 жылмен салыстыратын болсЖШС, онда 2011 жылдың табысының әлде қайда жоғарлағанын кестеден көруге болады.

Компанияның табыстылығы мен экономикалық мЖШСсаттылығы тек абсолютті көрсеткіштермен ғана емес, сонымен салыстырмалы көрсеткіштер арқылы да бағаланады. Қаражаттарды салу бағытына, капиталды тарту түріне, есеп мақсатына байланысты табыстылықтың әртүрлі коэффиценттерін қолданады. Бұл көрсеткіштердің жалпы мәні - жүз теңге салынған қаражаттардан түскен пайда соммасын анықтау. Ол ұйым қызметінің экономикалық тиімділігін анықтайды және жүз теңге салынған ресурстарға келетін пайда көлемін көрсетеді. Компания қызметінің табыстылығын бейнелейтін көрсеткіштер 2009-2010 жылдары теріс мәнге ие болды, ал 2010 жылы бұл көрсеткіштер оң мәнге ие болды, сондай-ЖШС 2011 жылы табыстылық көрсеткіштері жоғарлайды.

Кесте 8 «Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымының табыстылығын сипаттайтын салыстырмалы көрсеткіштер

№	Көрсеткіш	Баланстағы мәні			Өзгерістер
		2009	2010	2011	09/08	10/09
1	2	3	4	5	6	7
1	Активтердің табыстылығы	0,048	0,033	0,055	-0,015	0,022
2	Ұзақ мерзімді активтер табыстылығы	0,091	0,065	0,103	-0,026	0,038
3	Ағымдық активтердің табыстылығы	0,102	0,068	0,119	-0,034	0,051
4	Өндірістік қорлары табыстылығы	0,075	0,048	0,087	-0,027	0,039
5	Негізгі өндірістік қорлар табыстылығы	0,153	0,099	0,163	-0,054	0,065
6	Айналымдық өндірістік қорлары табыстылығы	0,147	0,092	0,184	-0,055	0,092
7	Инвестициялардың табыстылығы	0,084	0,063	0,098	-0,021	0,035
8	Сату көлемінің табыстылығы	0,659	0,673	0,59	0,015	-0,083
9	Негізгі қызметтің табыстылығы	0,206	0,366	0,693	0,16	0,327
10	Жиынтық қапитал табыстылығы	0,047	0,033	0,054	-0,015	0,022
11	Перманентті капитал табыстылығы	0,084	0,063	0,098	-0,021	0,035
12	Меншікті капитал табыстылығы	0,084	0,063	0,098	-0,021	0,035
13	Негізгі капитал табыстылығы	0,153	0,099	0,163	-0,054	0,065
14	Айналым капиталының табыстылығы	0,147	0,092	0,184	-0,055	0,092
15	Қарыз капиталының табыстылығы	0,109	0,083	0,144	-0,026	0,061
16	Таза ақша алымының негізінде есептелген сату көлемінің, жиынтық капиталдың, меншікті капиталдың және т.б. табыстылығы	0,25	0,243	0,292	-0,007	0,049

2009 жылдан 2010 жылға қарай компанияның активтерінің табыстылығы -0,015-тен, 0,022-ге дейін өседі. Ұзақ мерзімді активтер мен ағымдағы активтер табыстылығы да 2010 жылы теріс мәнде болса, 2011 жылы оң мәнге ауысады, яғни ұзақ мерзімді активтердің табыстылығының нәтижелері арқылы 2011 жылға қарай негізгі құралдар мен басқа да айналымнан тыс активтердің пайдалану тиімділігі 0,038-ғе ұлғайғандығын, ал 2010 жылы 0,026-ға кемігендігін байқаймыз. Негізгі қызметтің табыстылығы шығынның бір теңгесіне келетін сатудан түскен пайда 2010 жылы 0,160-тан және 2011 жылы ол 0,327-ге дейін өседі. Сонымен бірге перманентті капитал табыстылығын есептеу барысында 2009 жылы 2010 жылмен салыстырғанда корпорация қызметіне ұзақ мерзімге салынған капиталды пайдалану тиімділігі 0,021-ге төмендеп және 2011 жылы 0,035-ке жоғарлағаны анықталды. Сату көлемінің табыстылығын есептеу барысында сатылған өнімнің әрбір бірлігі әкелген таза табыстың 2010 жылы 0,015-ке дейін жоғарлап, ал 2011 жылы 0,083 -ке түсті.

Сурет 8. Компанияның табыстылығын коэффициенттерінің өзгеру динамикасы

Меншікті капитал табыстылығын есептеу компания құрылтайшыларымен салынған әрбір ақша бірлігі 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 0,021-ге төмендеп, бірақ та 2009 жылы ол 0,035 таза табыс әкелгенді. Компания таза ақша алымының негізінде есептелген сату көлемінің, жиынтық капиталдың, меншікті капиталдың активтерінің табыстылығы 2010 жылға қарай 0,007-ге төмендеп, ал 2011 жылы керісінше 0,049-ға жоғарлайды.

Қаржылық жағдайдың нашарлауы капиталдың жаратылуы мен қарыздырдың өсуіне әкеледі. Осыдан компанияның қаржылық тұрақтылығы, яғни компанияның қаржылық тәуелсіздігі, меншікті қаражаттарды маневірлеу қабілеті, шаруашылық қызметтің қаржымен жеткілікті қамтамасыз етілу деңгейі төмендейді.

Компания қызметінің тұрақтылығы оның жалпы қаржылық құрылымымен, сыртқы кредиторлармен және инвесторлармен қатынас деңгейіне байланысты. Осылай қызметтің үрдісі барысында көптеген компаниялар меншікті капиталмен бірге біршама қарыз қаражаттарының соммасын тартады. Бірақ қарыз міндеттемелерінің едәуір ұлғаюы нәтижесінде, егер бірнеше кредитор бір уақытта өз қаражаттарын қайтаруды талап етсе, банкроттыққа ұшырауы мүмкін. Сондықтан осындай жағымсыз жағдайға тап болмау үшін компанияның қаржылық потенциалын анықтап, оның жағымсыз себетерін жою немесе оның әсерлерін төмендету жолдарын іздестіру қажет. Ендеше, компанияның қаржылық тұрақтылығын бағалау да кешенді бағытта жүзеге асырылуы қажет. Cалыстырмалы көрсеткіштер жүйесі арқылы жүзеге асырылады, ол кеңістік пен уақытта едәуір тұрақты объектілерді салыстыруға мүмкіндік туғызады, сондықтан біркелкі вариациалық қатарларды анықтайды, соныменен көрсеткіштердің статистикалық қасиеттерін жақсартады.

Компанияның қаржылық тұрақтылығын бейнелейтін негізгі көрсеткіштердің бірі баланс валютасында меншікті қаражаттардың үлесін анықтайтын тәуелсіздік коэффиценті болып табылады, ол формула (1) бойынша анықталады.

(1)

Мұндағы,

К_н - тәуелсіздік коэффициенті;

С_к – меншікті капитал, мың теңге;

∑К – капиталдың жалпы соммасы, мың теңге.

Оның өсуі компанияның қаржылық тәуелсіздігінің ұлғаюын, болашЖШСта қаржылық қиыншылықтар тәуекелінің төмендеуін білдіреді. Тәуелсіздік коэффициентінің қалыпты деңгейі 0,5-тен жоғары не тең болуы қажет. Қарастырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_н = 6 363 978/ 11 252 707 = 0,57;

2010 жылы: К_н = 9 320 985 / 17 858 457 = 0,52;

2011 жылы: К_н = 12 651 327 / 22 651 327 = 0,55.

«Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымы мысалында берілген коэффициент 2009 жылы 0,57-ні құрады, бұл компанияның сыртқы кредиторлар мен инвесторлар қаржылық ықпалынан біршама тәуелсіз қызмет етуін білдіреді. 2010 жылы жалпы активтерге қарағанда меншікті капитал жеткілікті болғандықтан, бұлдан көрсеткіш 0,52-ке, яғни ұсынылған қалыпты деңгейге тең, 2011 жылы бұл тенденция одан әрі дамиды, нәтижесінде тәуелсіздік коэффициенті 0,55-ке дейін өседі, яғни мысалға алынған жылдар аралығындағы компанияның тәуелсіздік коэффициенті динамикасы компанияның тұрақты жағдайын және банкроттыққа әкелмеуін көрсетеді.

Қалыптасқан қауіпті жағдайды тәуелсіздік коффициентіне кері көрсеткіш болып табылатын тәуелділік коэффиценті де көрсетеді. Ол келесі формула (2) бойынша қарастырылады.

немесе К_з = 1- К_н, (2)

Мұндағы,

К_з- тәуелділік коэффициенті;

З_к- қарыз капиталы.

Формулада (2) көрсетілген берілген коэффициент авансталған капиталдың жалпы соммасындағы қарыздың үлесін сипаттайды. Оның үлесі жоғарылаған сайын компанияның сыртқы қаржыландыру көздеріне тәуелділігі сәйкесінше ұлғаяды. Бұл коэффициенттің қалыпты деңгейі ≤0,5 қажет. Қарастырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_з = 1-0,57 = 0,43;

2010 жылы: К_з = 1-0,52= 0,48;

2011 жылы: К_з = 1-0,55 = 0,45.

«Атажол-Құрылыс» оның үлесі 2009 жылы – 0,43, 2010 жылы – 0,48, 2011 жылы – 0,45. Бұл компанияның үш жылда да қолайлы деңгейде қалыптасқан. Оны кестеден көруге болады. 2011 жылы «Атажол-Құрылыс» сыртқы қаржыландыру көздеріне тәуелділігі жоқ.

Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын келесі көрсеткіш қаржыландыру коэффициенті болып табылады, оның формуласы [3].

(3)

Мұндағы,

К_ф – қаржыландыру коэффициенті.

Коэффициент компанияның қызметінің қай бөлігі меншікті қаражаттар арқылы, және қай бөлігі қарыз қаражаттары арқылы қаржыландырылатынын көрсетеді. Оның мәні К_ф ≥ 1 болуы қажет. Қарастырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_ф = 6 363 978 / 4 888 729=1,30;

2010 жылы: К_ф == 9 320 985 / 8 537 472 = 1,09;

2011 жылы: К_ф = 12 651 327/ 10 110 982 = 1,24.

Талданатын уақыт аралығында қаржыландыру коэффициенті 2009 жылы 1,30-дан 2010 жылы 1,09-ке дейін және 2011 жылы 1,24-ге дейін төмендеді. Бұл компанияның мүлкінің едәуір бөлігі қарыз қаражаттары арқылы қалыптасты-рылғанын білдіреді.

Қарыз және меншікті қаражаттар арЖШСатынас коэффициенті меншікті капиталдың 1 теңгесіне активтерге салынған қанша қарыз капиталы тартылғанын сипаттайды, ол келесі формуламен (4) есептеледі.

(4)

Бұл көрсеткіштің қалыпты шегі К_з/с ≤ 1. Қарастырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_з/с =4 888 729/6 363 978=0,77;

2010 жылы: К_з/с =8 537 472 / 9 320 985 = 0,92;

2011 жылы: К_з/с = 10 110 982 / 12 651 327 = 0,81.

Сонымен талдау көрсетіп отырғандай, компания 2009 жылы меншікті қаражаттардың әрбір теңгесіне активтерге салынған 0,77 теңге қарыз қаражаттарын тартты, есептелген мән қарыз және меншікті қапитал арЖШСатынас коэффициентінің шекті мәніне тең, яғни компания үшін қолайлы деп санауға болады. Дегенмен, 2010 жылы коэффициент мәні 0,92-ні құрайды, берілген жағдай корпорация үшін қалыпты болып табылады. Салыстырмалы тұрақты меншікті капиталдың 1 теңгесіне қарыз қаражаттарының өсуі үдей түскендіктен, 2011 жылы көрсеткіш мәні 0,81-ге дейін төмендеді. Қарастырылып отырған жылдар аралығында «Атажол-Құрылыс» компаниясы үш жылда да қолайлы болып келеді.

Инвестицияларды өтеу коэффициенті немесе қаржылық тұрақтылық коэффициенті компания активтерінің жалпы соммасында меншікті капитал мен ұзақ мерзімді міндеттемелер үлесін сипаттайды, ол келесі формула (5) арқылы есептеледі.

(5)

Мұндағы,

К_фу – инвестицияларды өтеу немесе қаржылық тұрақтылық

коэффициенті.

Бұл көрсеткіш тәуелсіздік коэффициентімен салыстырғанда жұмсақтау шектеулерге ие. Батыс тәжірибесінде берілген коэффициенттің қалыпты мәні 0,9- ға тең, ал оның шекті мәні 0,75 болып табылады.

Қарастырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_фу = (6 363 978+0) / 11 252 707 = 0,57;

2010 жылы: К_фу = (9 320 985+ 1 485 444) / 17 858 457= 0,61;

2011 жылы: К_фу = (12 651 327+ 1 532 547) / 22 651 327= 0,62.

«Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымының қаржылық тұрақтылық коэффициенті 2009 жылы төменгі дәрежеде, яғни 0,57 болды. 2010 жылы коэффициент мәні 0,61-ді берді, бірақ айта кететін жағдай, берілген жылы өткен жылға қарағанда коэффициент мәні жоғарлады. 2011 жылы да бұл жағдай орын алып, инвестицияларды өтеу коэффициенті 0,62 мың теңгені өсіп, бірақ көрсеткіштің шекті мәніне жетпесе де, компанияның қаржылық жағдайы салыстырмалы тұрақты деп санауға болады.

Инвестициялық коэффиценті меншікті капиталдың қандай бөлігі негізгі капиталға келетінін, яғни айналымнан тыс активтерге салынған меншікті капиталдың үлесін көрсетеді, оның шекті мәні ≥0,5 болуы қажет. Инвестициялық коэффициент келесі формула (6) арқылы есептеледі.

(6)

Мұндағы,

К_и – инвестициялық коэффициент;

Н^а – материалдық емес активтер.

Қарастырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_и = 6 363 978 / 3 491 050= 1,82;

2010 жылы: К_и = 9 320 985 / 5 936 091 =1,57;

2011 жылы: К_и = 12 651 327/ 7 546 939 = 1,66.

2009 жылы берілген коэффициент мәні – 1,82, ал инвестициялық коэффициент келесі жылдары, яғни 2010 жылы және 2011 жылы төмендейді, 2010 жылы 1,57-ге, ал 2011 жылы 1,66-ға көтеріледі, яғни инвестициялық коэффициент салыстырып отырған үш жылда да қолайлы болып келеді.

Қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімге тарту коэффициенті инвестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қарыз қаражаттарының үлесін шамамен бағалауға мүмкіндік береді. Бұл коэффициент айналымнан тыс активтер қалыптасу көздерінің қай бөлігі есепті жылда меншікті капиталға, басқа бөлігі ұзақ мерзімді активтерге сәйкес келетінін көрсетеді. Қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімге тарту коэффициентінің едәуір жоғары мәні тартылған капиталға күшті тәуелділікті, болашақта несиені пайдаланғаны үшін пайыз түрінде ақша-қаражаттардың маңызды соммасын төлеу қажеттілігін білдіреді. Ол ұзақ мерзімді несилер мен қарыздар мөлшерінің меншікті капитал мен ұзақмерзімді қарыз қаражаттар соммасы қатынасымен анықталады. Оны келесі формула (7) арқылы есептейді.

(7)

Мұндағы,

К_д/о – қарыз қаражаттарын ұзЖШС мерзімге тарту коэффициенті.

Қарастырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_д/о = 0/ (6 363 978+0)= 0;

2010 жылы: К_д/о = 1 485 444 / (9 320 985+1 485 444) = 0,14;

2011 жылы: К_д/о = 1 532 547 / (12 651 327 + 1 532 547) = 0,11.

Қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімге тарту коэффициенті 2009 жылы 0- ды құрады, 2010 жылы 0,14-ті құрады, осы жылы өткен жылға қарағанда компанияның ақша-қаражаттарды ұзақ мерзімге тартуы 0%, яғни «Атажол-Құрылыс» компанияның тартылған капиталға тәуекелділік өзгерісіз болады. 2011 жылы берілген коэффициент мәні 6,77%-ды құрады.

Қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын негізгі көрсеткіштердің бірі болып маневірлілік коэффициенті табылады. Коэффициент еркін маневр жасауға мүмкіндік беретін компания меншікті капиталының қай бөлігі мобильді түрде екенін көрсетеді. Бұл көрсеткіштің төменгі деңгейі компания меншікті капиталының маңызды бөлігі қысқа уақыт аралығында қолма-қол ақша-қаражаттарына айналу мүмкіндігі жоқ, аз өтімді болып табылатын иммобильді сипаттағы құндылықтарға шоғырланғанын білдіреді. Қаржылық көзқарасы тұрғысынан маневірлілік коэффициент деңгейінің жоғары болуы корпорация үшін тиімді. Маневірлілк коэффициентінің өсуі компанияның нақты мүліктік құрлымы тұсында мүмкін болатын шекте жағымды болады. Коэффициенттің қолайлы деңгейі үшін салыстырмалы мысал ретінде >=0,5 мәнін алуға болады. Бұл коэффициент келесі формуламен (8) есептеледі .

немесе (8)

Мұндағы,

К_м- маневірлілік коэффициенті;

Қартырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_м = (5 235 108-4 888 729) / 6 363 978= 0,05;

2010 жылы: К_м = (8 644 657-7 052 028) / 9 320 985 = 0,17;

2011 жылы: К_м = ( 10 375 838-8 578 435) / 12 651 327 = 0,14.

«Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымында бұл коэффициент мәні 2009 жылы 0,05 құрады. Ал 2010 жылы көрсеткіш сәл болса да көтеріледі, бірЖШС компания үшін қолайсыз, 2011 жылы маневірлілік коэффициенті мәні 0,14-ке дейін түсті, әрине, жоғарыда айтылып кеткендей, 0,17 маневірлілік коэффициентінің мәні «Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымының бұл мүмкіндік деңгейінің төмендегенін көрсетеді.

Берілген көрсеткішке толықтауыш ретінде меншікті айналым капиталын қорлар мен шығындар құна бөлу арқылы қорлар мен шығындардың меншікті көздермен қамтамасыз етілу коэффициентін есептеп шығаруға болады, ол компания қаржылық тұрақтылығын бейнелейтін элементтердің бірі болып табылады. Бұл көрсеткіш бірнеше компания бойынша жалпылама статистикалық мәліметтері негізінде 0,6 - дан төмен болмауы керек, бірақ қаржылық тұрақты компания үшін оның мәні 1- ден жоғары болуы қажет. Тауарлы-материалдық қорлардың меншікті көздермен қамтамасыз етілу коэффициенті келесі формула (9) арқылы есептеледі.

(9)

Мұндағы,

К_о/з – тауарлық-материалдық қорлардың меншікті көздермен қамтамасыз етілу коэффициенті;

З – тауарлы-материалдық қорлар.

Қарастырылып отырған корпорацияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_о/з = 346 379 / 701 767 = 0,49;

2010 жылы: К_о/з = 1 592 629 / 907 136 = 1,76;

2011 жылы: К_о/з = 1 797 403/ 1 131 738 =1,59.

2009 жыл корпорацияның коэффициент мәні 0,49 мың теңгені құрады. Бірақ 2010 жылы бұл коэффициент мәні 1,76 мың теңгеге дейін өсті, ал 2011 жылы бұл көрсеткіш 1,59 мың теңгені құрайды. Бұл кәсіпорын қорлары мен шығындары меншікті қалыптасу капиталымен толық қамтамасызданды рылған немесе қолайлы деп айтуға болады.

Қысқа мерзімді қарыз коэффициенті компания қарыз қаражаттарының жалпы соммасындағы қысқа мерзімді міндеттемелердің үлесін көрсетеді. ол келесі формула (10) арқылы есептелінеді.

(10)

Мұндағы,

К_т/з- қысқа мерзімді қарыз коэффициенті;

К^о- қысқа мерзімді міндеттемелер.

Қарастырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_т/з = 4 888 729 / (4 888 729 +0) = 1;

2010 жылы: К_т/з = 7 052 028 /( 7 052 028 +1 485 444) =0,83;

2011 жылы: К_т/з = 8 578 435 / (8 578 435 +1 532 547) = 0,85.

Қысқа мерзімді қарыз коэффициенті 2009 жылы 1-ді құрады, 2010 жылы берілген коэффициент мәні 0,83-ке төмендеді, ал 2011 жылы мәні 0,85-ке дейін ол қайта жоғарлай бастайды.

Берешек қарыз коэффициенті есепті жылда тартылған капитал құрамындағы берешек қарыздың үлесін анықтауға мүмкіндік береді, ол келесі формула (11) арқылы жүзеге асады .

(11)

Мұндағы,

К_кр/з- берешек қарыз коэффициенті;

КЗ- берешек қарыз соммасы.

Қарастырылып отырған компанияда бұл көрсеткіш келесі мәндерге ие:

2009 жылы: К_кр/з = 3 033 241 /4 888 729 = 0,62;

2010 жылы: К_кр/з = 5 546 495 / 8 537 472 = 0,65;

2011 жылы: К_кр/з = 6 809 615 / 10 110 982= 0,67.

Берешек қарыз коэффициенті 2009 жылы 0,62 мәнін құрады. Байқап отырғандай, формула (10) арқылы есептелген қысқа мерзімді қарыз коэффициенті 2010 жыл мен 2011 жылы формула (11) арқылы есептелген 2010 жыл мен 2011 жылдағы берешек қарыз коэффициенті сәйкес келеді. Оның себебі 2010 және 2011 жылы қысқа мерзімді міндеттемелер құрамында берешек қарыз соммасы орын алған.

Берешек-алашақ қарыз коэффициенті компанияның берешек және алашақ қарыздарды қаншалықты бағытты және тиімді қолдануын көрсетеді. Ұсынылатын шекті мәні ≤1. Егер компанияның берешек және алашақ қарыздар қатынасының мәні берілген коэффициенттің шекті мәнінен жоғары болса, онда бұл компанияның берешек-алашақ қарыздарды тиімсіз және рационалды емес қолданғанын білдіреді.

Компанияның қаржылық тұрақтылығын салыстырырмалы көрсеткіштер арқылы талдау нәтижелері арқылы келесі қорытынды жасауға болады: 2009 жылы компания қаржылық тұрақтылығын есептеуге мүмкіндік беретін салыстырмалы көрсеткіштің мәндері ұсынылған стандартты критерийлерге сай келеді, ол 2009 жылы «Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымы қаржылық жағдайы тұрақты болғаны дәлелденді. Ал талданып отырған уақыт мерзімінің соңғы 2010 жылы компания қаржылық тұрақтылығын есептеуге мүмкіндік беретін негізгі салыстырмалы көрсеткіштердің мәндері ұсынылған стандартты критерийлерден ауытқығандықтан, 2011 жылы «Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымы қаржылық жағдайы тұрақты деп айтуға болады.

Қорытындылай келе кәсіпорынның қаржылық жағдайы соңғы жылдары қаржылық тұрақтылығы орташа екенін көреміз. Жоғарыда есептелген қаржылық тұрақтылық коэффициенттері, төлем қабілеттілік коэффициент-терінің мәні бұған дәлел ретінде болып отыр. Кәсіпорын өзінің қызмет ету барысында жылдан жылға кредиторлық берешектерінің көлемін ұлғайтып, ағымдағы активтер, оның ішінде тез айналысқа түсетін ақша қаражаттары мен дебиторлық борыш көлемінің қысқартқанын көреміз. Кәсіпорынның тұрғын ұй құрылысында қызмет көрсету басты қызметі болғандықтан, негізгі құралдарды, атап айтсақ, өндіріске қажет жоғары бағалы техникаларды, құрал-жабдықтарды сатып алу немесе сату алдындағы берешектерінің көбеюі осындай қаржылық жағдайының төмендеуіне себеп болып отырған тәрізді. Сондықтан абсолютті өтімді активтер мен тез төленуге тиіс міндеттемелердің мәнінің теңсіздігі сақталғандықтан, кәсіпорын жақын арадағы борыштарын өтеуге қабілетті дейміз, дегенмен алдағы кезеңдерде берешектерін өтей алмауы да мүмкін, себебі жедел өтімді активтер мен қысқа мерзімді кредиторлық борышты салыстыру кезінде кредиторлық берешек көлемінің ағымдағы активтер сомасынан сәл теңестірілмей тұрғаны байқалды берілген және есептелген мәліметтер бойынша «Атажол-Құрылыс» құрылыс ұйымынының есепті жылда тұрақты қаржылық жағдайы жеткілікті деңгейде деп қорытынды жасауға болады. Компанияның шаруашылық қаржылық жағдайын сипаттайтын негізгі бағыттар бойынша есептелген көрсеткіштердің 2009 жылдан 2011 жылға қарай жоғарлағанын көреміз. Берілген компанияда төлем қабілеттілігі жақсы, яғни компанияда қаржылық тұрақтылық жағдай орын алады.