Общее / O'z DSt 8.010.1-2002 Метрология. Термины и определения. Основные и общие
.pdfO'z DSt 8.010.1:2002
2 "Қийматни ўлчаш" (масалан, кучланиш- |
2 От термина "измерение" происходит |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
нинг оний қийматини ўлчаш ёки унинг |
термин "измерять", которым широко поль- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
ўртача квадратик қийматини ўлчаш) каби |
зуются на практике. Все же нередко приме- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
атамаларни қўлланмаслик керак, чунки кат- |
няются такие термины, как "мерить", "об- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
таликнинг қиймати ўлчаш |
|
натижасининг |
мерять", "замерять", "промерять", не впи- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
ўзидир. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сывающиеся в |
систему метрологических |
|
|
||||||||||||||||
3 Ўлчаш мумкин бўлмаган ҳолларда (кат- |
терминов. Их применять не следует. |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
талик ажратиб кўрсатилмаган ва бу катта- |
Не следует также применять такие выраже- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
ликнинг ўлчов бирлиги аниқ ланмаган |
ния, как "измерение значения" (например, |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
ҳолларда) бундай катталик ларни шартли |
мгновенного значения напряжения или его |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
шакалалар |
|
бўйича |
баҳолаш |
амалда |
среднего квадратического значения), так |
|
|
|||||||||||||||||||||||
қўлланилади. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
как значение величины это уже результат |
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
измерений. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 В тех случаях, |
|
когда невозможно вы- |
|
" |
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
полнить измерение (не выделена величина |
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
и не определена единица измерений этой |
р |
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
д |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
величины) практикуется оценивание такиха |
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
величин по условным шкалам. |
|
|
с |
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
5.2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.2 |
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Тенг аниқлик билан ўлчашлар |
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
Равноточныеизмеренияе |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
бирор катталикни аниқликлари бир |
|
|
|
а |
|
какой-либо величи- |
|
|
||||||||||||||||||||||
ряд измерений" |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
хил бўлган ўлчаш воситалари билан |
|
з |
|
|
|
|
одинаковы ми п |
|
|
|||||||||||||||||||||
ны, выполненныха |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
к |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
бир |
хил шароитда |
ва диққат билан |
р |
|
средствами измерений в од- |
|
|
|||||||||||||||||||||||
точностиа |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
бажарилган қатор ўлчашлар. |
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
о них и тех же условиях с одинаковой |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
тщательностью. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
у |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ъ |
|
|
Примечание - |
Прежде чем обрабатывать |
|
|
|||||||||||||||
Изоҳ - Қатор ўлчашларга ишловаберишдан |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
|
|
|
ряд измерении, |
необходимо |
убедиться в |
|
|
||||||||||||||
аввал бу қатор ўлчашларнингт тенг аниқлик |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
о |
ишонч ҳосил |
том, что все измерения этого ряда являются |
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
о |
|
|
|
|||||||||||||||||||||
билан бажарилган лигигар |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
қилиш зарур. |
|
|
б |
|
|
|
|
|
|
равноточными. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
х |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
я |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.3 |
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
тенг бўлмаган |
|
|
|
Неравноточные измерения |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
Аниқлиги. |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Э |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчашлар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
бирорта каттликни аниқлиги бў йича |
ряд измерений какой-либо величи- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
фарқланувчи ўлчаш воситалари билан |
ны, выполненных |
|
различающимися |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
ва (ёки) турли шароитларда бажарил- |
по точности средствами измерений и |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
ган қатор ўлчашлар. |
|
|
|
|
|
|
(или) в разных условиях. |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
Изоҳ - Аниқлиги тенг бўлмаган ўлчашлар |
Примечание - Ряд неравноточных измере- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
қаторига, бу қаторга кирган алоҳида ўлчаш- |
ний обрабатывают с учетом веса отдельных |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
ларнинг вазнини ҳисобга олган ҳолда иш- |
измерений, входящих в ряд. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
лов берилади. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
5.4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бир каррали ўлчаш |
|
|
|
|
|
Однократноеизмерение |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
бир марта бажарилган ўлчаш. |
|
|
|
измерение, выполненное один раз. |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
16 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Изоҳ - Кўпчилик ҳолларда амалда айнан бир марта ўлчаш қўлланилади. Масалан, вақтни соат билан ўлчаш, савдода маҳсулот массаси ва ҳажми ва ҳ.к., одатда бир марта бажарилади.
O'z DSt 8.010.1:2002
Примечание - Во многих случаях на прак-
тике выполняются именно однократные измерения. Например, измерение времени по часам, измерение массы или объема про- дуктов при торговле и т.д., обычно произ- водится один раз.
5.5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Кўп марта ўлчаш |
|
|
|
|
|
|
|
Многократноеизмерение |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
натижаси бирин-кетин бажарилган |
измерение величины одного и того |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
ўлчашлардан олинган бир хил ўлчам- |
же размера, результат которого полу- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
ли катталикни ўлчаш, яъни бир карра |
чен из нескольких следующих друг за |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
ўлчашлар |
қаторидан иборат |
бўлган |
другом измерений, т.е. состоящее из |
|
|
||||||||||||||||||||||||
ўлчаш. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ряда однократной измерений. |
|
|
|
|
|
" |
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
5.6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
д |
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
||
Статик ўлчаш |
|
|
|
|
|
|
|
Статическое измерение |
|
|
|
т |
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|
static mesaurement |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
||
муаяйн |
ўлчаш |
вазифасига |
кўра, |
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
измерение величиныт, принимаемой |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчаш вақти |
|
давомида |
|
ўзгармайди |
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
в соответствии снконкретной измери- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
деб |
қабул |
|
қилинган |
|
|
катталикни |
|
|
|
г |
за неизменную на |
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
тельной задачейа |
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчаш. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
протяженииз времени измерения. |
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мисоллар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
к |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Примерыр |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
Деталнинг |
узунлигини |
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
детали при |
|
|
||||||||||||||
мўъ-т 1 Измерение длины |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
тадил ҳароратда ўлчаш. |
|
|
|
о |
нормальной температуре. |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
у |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
л |
|
2 Измерение размеров земельного |
|
|
||||||||||||||
2 Ер участкасининг ўлчамлариниъ |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчаш. |
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
участка. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.7 |
|
|
|
|
б |
|
|
|
|
|
|
5.7 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
х |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Динамик |
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
Динамическое измерение |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
яўлчаш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
dynamicр mesaurement |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
измерение изменяющейся по разме- |
|
|
|||||||||||||||
ўлчамлари ўзгарувчи катта-ликни |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Э |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ру величины. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
ўлчаш. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
Изоҳлар
1"Динамик" сўзи ўлчанадиган кат-таликка тегишли.
2Қатъий айтилганда, барча катталиклар
вақт ичида у ёки бу ўзгаришлар таъсирида бўлади. Бунга тобора сезгир ўлчаш асбоб- ларини қўлланиш ишонч ҳосил қилдиради.
Бундай асбоблар илгари ўзгармас деб ҳисобланган катталикларнинг ўзгаришини аниқлашга имкон беради, шунинг учун
ўлчашларни динамик ва статик ўлчашларга ажратиш шартли бўлади.
Примечания
1Слово "динамическое" относится к из- меряемой величине.
2Строго говоря, все величины подверже- ны тем или иным изменениям во времени.
Вэтом убеждает применение все более и более чувствительных средств измерений,
которые дают возможность обнаруживать изменение величин, ранее считавшихся по- стоянными, поэтому разделение измерений
на динамические и статические является условным.
17
O'z DSt 8.010.1:2002 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
5.8 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.8 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мутлақ ўлчаш |
|
|
|
|
|
|
|
|
Абсолютное измерение |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
mesaurement, absolute |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
бир ёки бир неча асосий катталик- |
|
измерение, основанное на прямых |
|
|
||||||||||||||||||||||||
ларни бевосита ўлчашларга ва (ёки) |
измерениях |
одной или |
нескольких |
|
|
|||||||||||||||||||||||
доимийлик |
қийматларини |
|
қўллашга |
основных величин и (или) использо- |
|
|
||||||||||||||||||||||
асосланган ўлчаш. |
|
|
|
|
|
|
|
вании значений констант. |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
Мисол - F = mg кучни ўлчаш асо- |
|
Пример - Измерение силы F=mg |
|
|
||||||||||||||||||||||||
сий катталик m массани ўлчашга |
основано на измерении основной ве- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
ва g доимийликни (массани ўлчаш |
личины - массы m и использовании |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
нуқтасида) қўллашга асосланган. |
|
постоянной g (в точке измерения |
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
массы). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Изоҳ - "мутлақ ўлчаш" тушунчаси "нисбий |
|
Примечание - Понятие "абсолютное изме- |
|
" |
||||||||||||||||||||||||
ўлчаш" тушунчасига |
қарама-қарши тарзда |
рение" |
применяется как противоположное |
|
||||||||||||||||||||||||
қўлланилади ва катталикнинг бирликларида |
понятию "относительное измерение" и рас- |
т |
||||||||||||||||||||||||||
а |
|
|||||||||||||||||||||||||||
р |
||||||||||||||||||||||||||||
ўлчаш деб қаралади. |
Бундай |
тушунилган |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
д |
|
|||||||||
сматривается как измерение величины внеё |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
тушунча |
тобора |
кенг |
|
|
|
кўламда |
единицах. В таком понимании это |
т |
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
спонятие |
|
|
|||||||||||||||||||||||
қўлланилмоқда. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
находит все большее применение"У. |
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
||
5.9 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.9 |
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Нисбий ўлчаш |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
Относительноеаизмерение |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
mesaurement, relative |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
катталикнинг |
бирлик |
вазифасини |
|
к |
|
отношения величины к |
|
|
||||||||||||||||||||
|
измерениер |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
бажарувчи номдош катталикка нис- |
м |
|
|
|
|
величине, |
играющей |
|
|
|||||||||||||||||||
одноимённой |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
батини ёки катталикни |
|
|
|
|
о |
роль единицы, |
или изменения вели- |
|
|
|||||||||||||||||||
бошланғичм |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
у |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
деб қабул |
|
|
|
|
|
|
|
л |
|
чины по отношению к одноименной |
|
|
||||||||||||||||
қилинган номдошъкатта- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
величине, принимаемой за исходную. |
|
|
|||||||||||||||||
ликка нисбатан ўзгаришини- |
ўлчаш. |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
о |
радионуклид |
|
Пример - |
Измерение активности |
|
|
||||||||||||||||||
Мисол - Манбаидагир |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
б |
|
|
|
эталон |
радионуклида в источнике по от- |
|
|
||||||||||||||||||
активлигини активликнингх |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
аттестатланган |
ношению |
к |
|
активности |
ра- |
|
|
|||||||||||||||||
ўлчови сифатидая |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
манбадаги радионуклид |
дионуклида |
|
в однотипном |
ис- |
|
|
||||||||||||||||||||
бир хиллир |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
точнике, аттестованном |
в |
ка- |
|
|
||||||||||||||
активлиги. -га нисбатан ўлчаш. |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Э |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
честве эталонной меры актив- |
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ности. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
5.10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Бевосита ўлчаш |
|
|
|
|
|
|
|
Прямое измерение |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
mesaurement, direct |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
катталикнинг |
изланаётган |
|
қиймати |
|
измерение, при котором искомое |
|
|
|||||||||||||||||||||
бевосита олинадиган ўлчаш. |
|
|
|
|
значение величины получают непо- |
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
средственно. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
Изоҳ - "Бевосита ўлчаш" атамаси "билво- |
Примечание - Термин "прямое измерение" |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
сита ўлчаш" атамасига қарама-қарши ту- |
возник |
как |
противоположный |
термину |
|
|
||||||||||||||||||||||
шунча сифатида пайдо бўлган. Қатъий ай- |
"косвенное измерение". Строго говоря, из- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
тилганда, ўлчаш доим бевосита бўлади |
|
мерение всегда прямое и рассматривается |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
18
O'z DSt 8.010.1:2002
ва катталикнининг бирлигига таққослаш как сравнение величины с её единицей. В деб қаралади. Бу ҳолда "бевосита ўлчаш этом случае лучше применять термины усули" атамасини қўлланиш дуруст бўлади. "прямой метод измерений".
Мисоллар |
|
|
|
|
|
|
|
|
Примеры |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
1 Деталнинг узунлигини мик- |
1 Измерение длины детали микро- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
рометр билан ўлчаш. |
|
|
метром. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
2 Ток кучини амперметр би-лан |
2 Измерение силы тока ампер- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
ўлчаш. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
метром. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
3 Массани тарозида ўлчаш. |
3 Измерение массы на весах. |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||
5.11 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.11 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Билвосита ўлчаш |
|
|
|
Косвенное измерение |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
mesaurement, indirect |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
изланаётган |
катталик |
|
билан функ- |
определение искомого значения ве- |
т |
||||||||||||||||||||||||
|
р |
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
ционал |
боғланган бошқа катталик- |
личины |
|
на основании |
|
|
|
д |
|
||||||||||||||||||||
|
результатовн |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
ларни бевосита |
|
ўлчаш |
натижалари прямых |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
, |
|
|
|||||||||
|
|
измерений других величинз |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
асосида |
катталик-нинг |
|
изланаётган |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|||||||||
|
функционально связанных с искомой |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
қийматини аниқлаш. |
|
|
|
величиной. |
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мисол |
- |
|
Цилиндр |
|
шаклидаги |
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
Пример -"Определение плотности |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
жимснинг D зичлигини |
|
|
|
з |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
D телаацилиндрической формы по |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
к |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
h) тенгламаси во- |
р |
|
|
|
|
прямых |
измерений |
|
|
|||||||||||||
D = m/(0,25 * πd |
результатама |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ситасида боғланган ц-линдр m мас-тмассы m, высоты h и диаметра ци- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
линдра d, связанных с плотностью |
|
|
|||||||||||||||
саси, h баландлиги ва d диаметриниу |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
|
|
|
|
|
бевосита |
|
ўлчаш |
|
|
ъ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
натижалариа |
уравнением D = m/(0,25 * πd h). |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
бўйича аниқлаш. |
|
|
|
- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Изоҳ |
- |
Кўпчилик |
|
р |
|
|
Примечание - |
Во многих случаях вместо |
|
|
|||||||||||||||||||
оҳолларда "билвосита |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
б |
"билвосита ўлчаш |
термина "косвенное измерение" применяют |
|
|
|||||||||||||||||||
ўлчаш" атамаси ўрнидах |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
я |
|
|
|
|
|
|
|
термин "косвенный метод измерений". |
|
|
|
|
||||||||||||||
усули" атамаси қўлланилади. |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Э |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.12 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.12 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Мажмуий ўлчашлар |
|
|
Совокупные измерения |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
mesaurement in a closed |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
series |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
бир неча номдош катталикларни бир |
проводимые одновременно измере- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
вақтда ўтказиладиган ўлчашлар, бун- |
ния нескольких одноимённых вели- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
да |
|
катталикларнинг |
|
изланаётган |
чин, при которых искомые значения |
|
|
||||||||||||||||||||||
қийматлари |
|
бу |
|
катталикларининг |
величин определяют путём решения |
|
|
||||||||||||||||||||||
турли бирикмаларини ўлчашда оли- |
системы уравнений, получаемых при |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
надиган тенгламалар тизимини ечиш |
измерениях |
|
различных |
|
сочетаний |
|
|
||||||||||||||||||||||
йўли билан аниқланади. |
|
|
этих величин. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
19
O'z DSt 8.010.1:2002
Изоҳ - Изланаётган катталик қий-матини |
Примечание - Для определения значений |
|
|
|||||||||||||||||||||||
аниқлаш учун тенгламалар сони катталик- |
искомых величин число уравнений должно |
|
|
|||||||||||||||||||||||
лар сонидан кам бўл-маслиги лозим. |
быть не меньше числа величин. |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
Мисол - ҳар хил тарози тош- |
Пример - Значение массы от- |
|
|
|||||||||||||||||||||||
ларининг массасини ўлчаб (со- |
дельных гирь набора определяют по |
|
|
|||||||||||||||||||||||
лиштириб), бир тошнинг маълум |
известному значению массы одной |
|
|
|||||||||||||||||||||||
массаси бўйича тўпламдаги алоҳида |
из гирь и по результатам измере- |
|
|
|||||||||||||||||||||||
тошларнинг массаси аниқланади. |
ний (сравнений) масс различных со- |
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
четаний гирь. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
5.13 |
|
|
|
|
|
5.13 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Биргаликда ўлчашлар |
|
|
Совместные измерения |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
номдаги бўлмаган икки ва ундан ор- |
проводимые одновременно измере- |
|
" |
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
тиқ катталиклар орасидаги боғла- |
ния двух |
или нескольких |
не |
одно- |
т |
|||||||||||||||||||||
р |
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
нишни аниқлаш учун бу катталиклар- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
д |
|
||||||
именных величин для определениян |
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
ни бир вақтда ўтказиладиган ўлчаш- |
зависимости между ними. |
|
|
т |
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
с |
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|
лари. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
5.14 |
|
|
|
|
|
5.14 |
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Ўлчашдаги кузатиш |
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
Наблюдение при измерении |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
кузатиш |
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
наблюдениеа |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
к |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
observation |
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
операция, |
|
вы- |
|
|
|||||
ўлчаш натижасини олиш учун бир-т экспериментальная |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
полняемая в процессе измерений, в |
|
|
||||||||||||||||||
галикда ишланиши лозим бўлуган |
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ъ |
результате |
которой |
|
получают |
|
одно |
|
|
|||||||||||||
катталик қийматларининг агуруҳидан |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
значение из группы значений величи- |
|
|
|||||||||||||||||||
провардида бир қийматттопиладиган, |
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчашлар жараёнидао бажариладиган ны, подлежащих совместной обра- |
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
б |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
х |
|
|
ботке для |
получения результата из- |
|
|
|||||||||||||||||
экспе-рименталАоперация. |
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
я |
|
|
|
мерения. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
Примечание - Не следует заменять термин |
|
|
||||||||||||||||||
лИзоҳ - "Ўлчаш" атамасини "кузатиш" ата- |
|
|
||||||||||||||||||||||||
Э |
|
|
|
|
|
"измерение" терминов "наблюдение". |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
маси билан алмаштириш мумкин эмас. |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
5.15
Ўлчаш воситасининг кўрсатувларини ҳисоблаш
кўрсатувларни ҳисоблаш ҳисоблаш
ўлчаш воситасининг кўрсатиш қу-
рилмаси бўйича катталик қийматини ёки сонни берилган вақтда ёзиб олиш.
5.15
Отсчет показаний средства измерений
отсчет показаний отсчет
фиксация значения величины или числа по показывающему устройству средства измерений в заданный мо- мент времени.
20
O'z DSt 8.010.1:2002
Мисол - Маиший электр ҳиПример - Зафиксированное в дансоблагич кўрсатган 505,9 кВт. Соный момент времени по табло быат унинг айнан шу вақтдаги тового электрического счетчика кўрсаткичи деб ҳисобланади. значение равное 505,9 кВт.ч, является отсчетом его показаний на
этот момент.
5.16 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.16 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Ўлчаш сигнали |
|
|
|
|
|
|
Измерительныйсигнал |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
mesaurement signal |
|
|
|
|
|
|
сигнал, содержащий количествен- |
|
||||||||||||||||||||||
ўлчанаётган |
|
катталик тўғрисида |
ную информацию об измеряемой ве- |
|
||||||||||||||||||||||||||
миқдорий маълумотга эга бўлган сиг- |
личине. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
нал. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
5.17 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.17 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
д |
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
Ўлчаш маълумоти |
|
|
|
|
|
Измерительнаяинформация |
|
а |
|
|||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
т |
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
mesaurement information |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
катталикларнинг |
|
|
қийматлари |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
информация о значенияхв величин. |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
тўғрисидаги маълумот. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.18 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.18 |
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчаш масаласи |
|
|
|
|
|
|
|
|
к |
|
|
|
задача |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
Измерительнаяр |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
катталикнинг |
|
қийматини |
берилган |
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
оп- |
|
||||||||||
|
мзадача, заключающаяся |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчаш шароитларида талаб |
|
|
о |
ределении значения величины с |
|
тре- |
|
|||||||||||||||||||||||
этилганм |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
у |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
аниқлик |
билан |
|
|
|
|
|
л |
|
буемой точностью в данных условиях |
|
||||||||||||||||||||
аниқлашданъиборат |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
бўлган масала. |
|
|
|
|
а |
|
|
измерений. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
-м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.19 |
|
|
|
б |
|
|
|
|
|
5.19 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
х |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
Объект измерения |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
Ўлчаш объектия |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
тело |
(система, |
|
процесс явление и |
|
||||||||||||||
бир рёки бир нечта ўлчанадиган кат- |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
билан |
тавсифланадиган |
т.д.), |
|
которое характеризуется одной |
|
|||||||||||||||||||||||
таликлар. |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Э |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
или несколькими измеряемыми вели- |
|
|||||||||||||||||
жисм (тизим, жараён, ҳодиса ва ҳ.к.). |
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
чинами. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
Мисол - Диаметри ўлчанади-ган |
|
Пример - Коленчатый вал, у кото- |
|
|||||||||||||||||||||||||||
тирсакли вал; |
бажарилаётганда |
рого измеряют диаметр; техноло- |
|
|||||||||||||||||||||||||||
температура ўлчанадиган |
|
техно- |
гический процесс, в процессе кото- |
|
||||||||||||||||||||||||||
логик |
жараён; |
координатлари |
рого |
|
|
измеряют температуру; |
|
|||||||||||||||||||||||
ўлчанадиган Ер йўлдоши. Буларнинг |
спутник Земли, координаты кото- |
|
||||||||||||||||||||||||||||
барчаси ўлчаш объекти бўлади. |
|
рого измеряются. Это все объекты |
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
измерения. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
21
O'z DSt 8.010.1:2002
5.20
Ўлчашлар соҳаси
фан ёки техниканинг бирор соҳасига хос ва ўзининг хусусиятлари билан ажралиб турадиган катталикларни ўлчашлар мажмуи.
Изоҳ - Механикавий, магнит, акустик ўлчаш, ионланувчи нурланиш-ларни ўлчаш ва бошқа ўлчаш соҳалари бўлади.
5.20
Область измерений
совокупность измерений величин, свойственных какой-либо области
науки или техники и выделяющихся своей спецификой.
Примечание - Выделяют ряд областей из- мерений: механические, магнитные, аку- стические, измерения, ионизирующих излу- чений и др.
5.21 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.21 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ўлчашлар тури |
|
|
|
|
|
|
Вид измерений |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
ўлчашлар соҳасининг ўзига хос ху- |
часть области измерений, |
имеющая |
|
" |
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сусиятларга эга ва ўлчанадиган кат- |
свои особенности |
и отличающаяся |
т |
|||||||||||||||||||||||||
р |
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
таликларнинг бир жинслилиги билан |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
д |
|
|||||||||||
однородностью измеряемых величинн. |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
ажралиб турадиган қисми. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
Мисол - Электр ва магнит ўлчаш- |
Пример - В |
|
|
области |
" |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
электри- |
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
лар соҳасида |
электр қаршиликни, |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||
ческих и магнитныхтизмерений мо- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
электр юритувчи кучни, электр |
|
|
|
|
|
н |
, как виды изме- |
|
|
|||||||||||||||||||
гут быть выделеные |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
кучланишни, магнит индукцияни ва |
|
|
|
а |
|
|
|
|
электрического |
|
|
|||||||||||||||||
рений, измерения" |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
, |
|
электродвижущей |
|
|
||||||||||
бошқаларни ўлчашларга ўлчашлар сопротивленияа |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
к |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
тури деб қараш мумкин. |
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
силыа, электрического напряжения, |
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
тмагнитной индукции и др. |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
у |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.22 |
|
|
|
|
|
ъ |
|
|
5.22 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
|
|
|
|
Подвид измерений |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
Ўлчашларнинг кичикттури |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
ўлчаш хусу- |
часть вида измерений, выделяющая- |
|
|
|||||||||||||||||||
бир жинсли катталикнио |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
б |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сиятлари |
|
х |
|
ди апазони, |
ся особенностями |
измерений одно- |
|
|
||||||||||||||||||||
(катталикнингА |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
я |
ва б.) билан ажралиб |
родной величины (по диапазону, по |
|
|
||||||||||||||||||||||
ўлчами бўйичаи |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
ўлчашлар турининг бир |
размеру величины и др.). |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
турадигане |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
лқисми. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Э |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пример - При измерении длины |
|
|
|||||||||||||||
Мисол - Узунликни ўлчашда кат- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
та узунликларни (ўнлаб, юзлаб, |
выделяют измерения больших длин |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
минглаб километрларни) ўлчаш ёки |
(в десятках, сотнях, тысячах ки- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
ўта кичик узунликлар - пленкалар- |
лометров) или же измерения |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
нинг қалинлигини ўлчашлар ажра- |
сверхмалых длин - толщин пленок. |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
тиб кўрсатилади. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
5.23 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5.23 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ўлчашлар сифати |
|
|
|
|
|
|
Качество измерений |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
"ўлчашлар сифати" да ўлчаш воси- |
под качеством измерений понимает- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
талари, усули, усулияти, шароитла- |
ся совокупность их свойств, обулов- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
рининг ва ўлчашлар |
|
|
|
|
|
|
ливающих соот- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
22 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
бирлилиги ҳолатининг ўлчаш масала- си талабларига (хавфсизлик техника- си, экологик, иқтисодий ва бошқа омилларга) мослигини белгиловчи ўлчашлар хоссаларининг мажмуи ту- шунилади.
O'z DSt 8.010.1:2002
ветствие средств, метода, методики, условий измерений и состояния един- ства измерений требованиям измери- тельной задачи (техники безопасно- сти, экологического, экономического и других факторов).
5.24 |
|
|
|
|
|
|
|
5.24 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Таъсир |
|
|
|
|
|
|
|
Воздействие |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
mesaurement signal |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
ўлчаш тизимининг кириш сигнали |
|
входной сигнал измерительной сис- |
|
|||||||||||||||||||||||||
таъсир деб, чиқиш сигнали эса жавоб |
темы может быть назван воздействи- |
|
||||||||||||||||||||||||||
деб аталиши мумкин. |
|
|
|
|
|
ем, выходной ответом. |
|
|
|
|
|
|
|
" |
||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
5.25 |
|
|
|
|
|
|
|
5.25 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
д |
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
Ўлчаш жараёни |
|
|
|
|
|
Процесс измерения |
|
|
|
|
|
а |
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
||
mesaurement process |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
"У |
|
|
|
|
|
||||
ўлчаш прорцедураси. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
процедура измерения.в |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
5.26 |
|
|
|
|
|
|
|
5.26 |
|
|
|
|
|
г |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ўлчаш воситалари кириш |
|
|
|
|
|
|
и |
|
|
|
|
параметр |
|
|
|
|
|
|
||||||||||
|
|
|
Информативныйз |
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
сигналинингмаълумотли |
|
|
|
|
|
к |
|
сигнала средств |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
|
|
входногор |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
параметри |
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
измерений |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчанадиган |
|
|
|
|
о |
|
параметр |
входного |
сигнала, |
функ- |
|
|||||||||||||||||
катталик билан функм- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
у |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
л |
|
- |
ционально |
связанный с |
измеряемой |
|
|||||||||||||||||
ционал боғланган ва унинг қийматиъ |
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
ва |
величиной и используемый для пере- |
|
|||||||||||||||||||||
ни (оралиқ ўлчаш ўзгарткичларига- |
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
иккиламчи |
|
о |
ва қайд қи- |
дачи её значения (для промежуточ- |
|
|||||||||||||||||||||||
кўрсатувчир |
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
б |
|
|
|
|
|
ных измерительных преобразователей |
|
|||||||||||||||||||
лувчи асбобларгах) узатиш учун фой- |
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
ёки ўлчанадиган кат- |
и вторичных |
|
показывающих |
и |
|
ре- |
|
|||||||||||||||||||
даланиладиганя |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
ўзи бўлган |
(бирламчи |
гистрирующих |
|
приборов) |
или |
|
яв- |
|
|||||||||||||||||||
таликнингр |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
. |
|
|
|
|
|
|
|
ляющийся |
самой |
|
измеряемой |
вели- |
|
|||||||||||||||
лўзгарткичлар учун) кириш сигнали- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
Э |
|
|
|
|
|
|
|
чиной |
|
|
(для |
|
|
первичных |
|
пре- |
|
|||||||||||
нинг параметри. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
образователей). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
5.27 |
|
|
|
|
|
|
|
5.27 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ўлчаш воситалари чиқиш |
|
|
|
Информативныйпараметр |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
сигналинингмаълумотли |
|
|
|
|
измерений |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
параметри |
|
|
|
|
|
|
|
|
параметр выходного сигнала, функ- |
|
||||||||||||||||||
ўлчаш ўзгарткичи кириш сигнали- |
ционально |
|
|
связанный |
|
с |
|
|
ин- |
|
||||||||||||||||||
нинг ёки кўрсатувчи (қайд қилувчи) |
формативным |
|
параметром |
входного |
|
|||||||||||||||||||||||
ўлчаш асбобининг маълумотли пара- |
сигнала |
измерительного |
выходного |
|
||||||||||||||||||||||||
метри билан функционал |
боғланган |
сигнала |
|
|
средств |
|
преобразователя |
|
||||||||||||||||||||
ва кириш |
|
|
|
|
|
|
|
или показывающего |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
23
O'z DSt 8.010.1:2002
сигналининг маълумотли пара- метрини узатиш ёки индикация қи-
лиш учун фойдаланиладиган ёки ўлчовнинг чиқиш катталиги бўлган чиқиш сигналининг параметри.
6 Ўлчаш принциплари, усуллари ва усулиятлари
(регистрирующего) измерительного прибора и используемый для переда- чи или индикации значения информа-
тивного параметра входного сигнала или являющийся выходной величи- ной меры.
6 Принципы, методы и методики измерений
6.1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6.1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ўлчаш принциплари |
|
|
|
|
|
|
Принципыизмерений |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
ўлчашлар учун асос қилиб олинган |
|
явление или эффект, положенны в |
|
" |
|||||||||||||||||||||||||
ходиса ёки эффект. |
|
|
|
|
|
|
основу измерений. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
Мисоллар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Примеры |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
д |
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
1 Электр кучланишини ўлчаш учун |
|
1 Применение |
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|||||||||||||||||
|
|
эффекта Джозет - |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
Джозефсон |
|
эффектини |
|
қўл- |
фсона |
|
для |
|
измерения |
|
|
з |
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
Уэлектри- |
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
ланиши. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ческого напряжения. в |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
2 |
Ионланувчи нурланишлар |
нинг |
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
Пельтье |
|
|
|||||||||||||
|
2 Применение эффектат |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ютилган энергиясини ўлчаш |
учун |
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||
для измерениягпоглощенной энергии |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
Пельтье эффектини қўлланиши. |
|
|
|
|
" |
|
излучений. |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
ионизирующихи |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3 |
Тезликни |
ўлчаш учун |
Допплер |
|
|
а |
|
|
|
эффекта Допплера |
|
|
|||||||||||||||||
|
3 Применениек |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
эффектини қўлланиши. |
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
мдля измерения скорости. |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4 |
Массани |
тарозида |
|
|
|
о |
|
4 Использование |
силы |
тяжести |
|
|
|||||||||||||||||
|
ўлчашда |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
у |
|
при измерении массы взвешиванием. |
|
|
|||||||||||||||
оғирлик кучидан фойдаланиш.л |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
ъ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6.2 |
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
6.2 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ўлчаш усули |
о |
|
|
|
|
|
|
Метод измерений |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
б |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
|
|
|
х |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчашлар |
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
прием |
или |
|
софокупность |
|
приемов |
|
|
||||||||||||
(қонун-қоидалари)- дан |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
я |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
и |
, ўлчанадиган катталикни |
сравнения измеряемой величины с ее |
|
|
|||||||||||||||||||||||
фойдаланибс |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
бирлиги билан солиштириш |
единицей в соответствии с реализо- |
|
|
||||||||||||||||||||||||
унинг.в |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ванным принципом измерений. |
|
|
|
|
|||||||||||||
Эусули ёки усул лари мажмуи. |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
Изоҳ - Ўлчашлар усули одатда ўлчаш во- |
|
Примечание - Метод измерений обычно |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
ситаларининг тузилишига боғлиқ. |
|
|
обусловлен устройством средств измере- |
|
|
||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ний. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6.3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6.3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Бевосита баҳолаш усули |
|
|
|
|
Метод непосредственной оценки |
|
|
|
|||||||||||||||||||||
катталикнинг қиймати ўлчаш воси- |
|
метод измерений, при котором зна- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
тасининг кўрсатишига қараб бевосита |
чение величины определяют непо- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||
аниқланадиган ўлчаш усули. |
|
|
|
средственно |
|
|
по |
|
показывающему |
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
средству измерений. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||
24
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
O'z DSt 8.010.1:2002 |
|
|
|||||||||
6.4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6.4 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Ўлчов билан таққослаш усули |
|
|
Метод сравнения с мерой |
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||
таққослаш усули |
|
|
|
|
|
|
|
метод сравнения |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
ўлчанадиган |
|
катталикни |
ўлчов |
|
метод измерений, в котором изме- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
орқали яратиладиган катталик билан |
ряемую величину сравнивают с вели- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
таққослаш усули. |
|
|
|
|
|
|
|
чиной, воспроизводимой мерой. |
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||
Мисоллар |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Примеры |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
1 Пишангли тарозида тошлар |
|
1 Измерение массы на рычажных |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
(маълум қийматли масса ўлчов- |
весах |
с |
|
уравновешиванием гирями |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
лари) |
билан |
|
мувозанатлаштириб |
(мерами массы с известными зна- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
массани ўлчаш. |
|
|
|
|
|
|
|
чением). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
2 Ўзгармас ток кучланиишини ком- |
2 Измерение напряжения постоян- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
параторда |
|
|
нормал |
|
элементнинг |
ного тока на компараторе сравне- |
|
" |
||||||||||||||||||||||||||
маълум |
электр |
юритувчи |
|
кучи |
нием |
с |
|
известной электродвижу- |
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
(ЭЮК) билан таққослаб ўлчаш. |
|
щей силой (ЭДС) нормального эле- |
р |
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
а |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
д |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
мента |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
У |
|
|
|
|
|
|
6.5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6.5 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
в |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Нолга келтириб ўлчаш усули |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||
|
|
Нулевой метод измеренийт |
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
н |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
нолга келтириш усули |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
нулевой методг |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчанадиган катталикнинг ва ўлчов- |
|
|
|
|
" |
|
|
с мерой, в котором |
|
|
||||||||||||||||||||||||
метод сравненияи |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
з |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
нинг |
|
таққослаш |
асбобига |
бўлган |
|
|
а |
|
эффект воздействия |
|
|
|||||||||||||||||||||||
|
результирущийк |
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
таъсири натжасини нол-га келтириб, |
|
а |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
мизмеряемой величины и меры на |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
ўлчов билан таққослаш усули. |
|
|
т |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||
|
|
о прибор сравнения доводят до нуля. |
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
м |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
у |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ъ |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мисол |
- |
|
|
Электр |
|
|
а |
|
|
|
|
Пример |
- Измерения |
|
электри- |
|
|
|||||||||||||||||
|
|
|
қаршиликним |
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
кўприкни |
|
|
тўлиқ |
|
т |
|
|
|
|
ческого |
|
сопротивления |
мостом с |
|
|
|||||||||||||||||||
|
|
омувозанатлаб |
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ўлчашлар. |
|
|
|
о |
|
|
|
|
|
|
полным его уравновешиванием. |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||
|
|
|
б |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
х |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
А |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
" |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
я |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
6.6 |
|
|
и |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
6.6 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
с |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
р |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
е |
|
|
|
билан ўлчаш усули |
|
Метод измерений замещением |
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||
Ўриндошликв |
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
л |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
метод замещения |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
Эўриндошлик усули |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||
ўлчов билан таққослаш усули бўлиб, |
|
метод сравнения с мерой, в котором |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
бунда |
ўлчанадиган |
|
катталикнинг |
измеряемую величину замещают ме- |
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
қиймати маълум бўлган ўлчов билан |
рой с известным значением величи- |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
алмаштирилади. |
|
|
|
|
|
|
|
ны. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||
Мисол - Ўлчанадиган массани ва Пример - Взвешивание с потошларни тарозининг доим битта очередным помещением измеряепалласига кетма-кет навбати бимой массы и гирь на одну и ту же лан жойлаштириб, тортиш (Бард чашу весов (метод Барда).
усули).
25