- •Вводный курс
- •Надо знать!!! Татарский алфавит
- •§1. Фонетика
- •Упражнения
- •Мәк, рәт, шәп, фән, бәлеш, тәртә, чәйнек, тәлинкә, эшләпә, кәбестә;
- •Упражнение
- •§ 2. Типологические особенности татарского и русского языков
- •Упражнения
- •§ 3. Имя существительное
- •Упражнение
- •Күзлек – күзлекләр – очки; капка – капкалар – ворота.
- •1. Присоедините нужные окончания и переведите (обращайте внимание на фонетические изменения):
- •2. Правильно присоедините аффиксы и переведите:
- •§ 5. Имена прилагательные. Наречия.
- •Яхшы машина. – Хорошая машина. Яхшы эшли. – Хорошо работает.
- •Упражнение
- •§ 6. Основа глагола. Глагол изъявительного наклонения
- •Эшлә – эшләгез (работайте); сана – санагыз (считайте);
- •Упражнения
- •1. Найдите основы глаголов и поставьте их во временные формы:
- •2. Скажите, какую форму прошедших или будущих времен Вы бы использовали в татарском языке в следующих предложениях:
- •3. Переведите глагольные формы (используйте дополнительные слова для передачи определенности-неопределенности):
- •Упражнение
- •§ 7. Другие формы глагола: желательный глагол, условный глагол, причастие, деепричастие. Вспомогательный глагол «иде»
- •Упражнения
- •Причастие будущего времени
- •3) Третья форма деепричастия образуется путем присоединения к основе глагола аффикса -гач/-гәч/-кач/-кәч.
- •Упражнение
- •Упражнение
- •Упражнение
- •§ 8. Вспомогательные глаголы. Категория залога
- •Модальные формы глаголов
- •Прошедшее время чаще образуется при помощи вспомогательного глагола иде: бармакчы иде.
- •Основной глагол ставится в первой форме деепричастия, и все изменения в подобных случаях берет на себя вспомогательный глагол.
- •Упражнение
- •Вот основные значения, которые передаются при помощи вспомогательных глаголов:
- •§ 9. Служебные части речи
- •1) Они более частотны в разговорной татарской речи, нежели в русской. При переводе Вы их можете опускать, теряя при этом лишь оттенки смысла:
- •2) Татарские частицы, как правило, имеют два фонетических варианта: твердый и мягкий: гына/генә; -мы/-ме и т.Д.
- •2) Требующие от впереди стоящего слова формы направительного падежа: ... Таба (к ...) – Казанга таба (к Казани, в сторону Казани); ... Каршы (против ...) – сугышка каршы (против войны).
- •3) Требующие от впереди стоящего слова формы исходного падежа: ... Бирле (с ...) – апрельдән бирле (с апреля); ... Соң (после ...) – эштән соң (после работы).
- •Как видим, аффикс -чы/-че присоединяется как к исконно татарским, так и к заимствованиям и новым словам. И в настоящее время процесс образования новых слов за счет этого аффикса продолжается:
- •Аффикс -лык/-лек может обозначать место, материал, прибор, приспособление, духовные качества человека или название объединения людей в зависимости от того, что указано в производящей основе:
- •Аффикс -лык/-лек, образуя существительные, присоединяется к прилагательным и глаголам. Главное для Вас: постараться уяснить смысловое отношение между производящей основой и производным словом:
- •Кунегуләр
- •Второй урок
- •Антонимнар: керә ↔ чыга; утыра ↔ басып тора; башлана ↔ бетә; бар ↔ юк; әйе ↔ юк; калын ↔ нечкә. Кунегуләр
- •1. Сузләрне куплек санда языгыз:
- •2. Тәрҗемә итегез:
- •3. Сузләрне ике баганага языгыз:
- •4. Тәрҗемә итегез:
- •5. Татар теленә тәрҗемә итегез:
- •1. Рус теленә тәрҗемә итегез (сүзлек кулланыгыз):
- •4. Сүзләрне үрнәк буенча килешләр белән төрләндерегез һәм тәрҗемә итегез:
- •5. Сүзләрне үрнәк буенча төрләндерегез һәм тәрҗемә итегез:
- •6. Нокталар урынына антонимнар куегыз:
- •Четвёртый урок Алмашлыклар
- •Пятый урок
- •1. Сүзләрне язып бетерегез:
- •2. Тәрҗемә итегез:
- •Шестой урок Фигыль
- •2. Өстәл сыйныфта тора. Укытучы аудиториядә басып тора. Монда кем басып тора.
- •3. Җөмлә сүзләрдән тора. Китап битләрдән тора. Хәзер без ничәнче биттә укыйбыз? 89 нчы биттә. Машина детальләрдән тора.
- •4. Син сәгать ничәдә торасың? Мин һәр көнне сәгать җидедә торам. Сез сәгать ничәдә ятасыз? Без сәгать унбердә ятабыз. Ул кайчан тора? Ул сәгать сигездә генә тора.
- •Фразеологизмнар
- •1. Җөмләләрне тутырыгыз:
- •Седьмой урок Ничек?
- •Диалоглар
- •Восьмой урок
- •Девятый урок Кабатлау
- •Десятый урок
- •1) Син эшеңне эшләдеңме инде? Эшләдем шул.
- •2) Кем эшләми, шул ашамый.
- •5. Татарчага тәрҗемә итегез:
- •Одиннадцатый урок
- •Алмашлыклар
- •Кунаклар
- •5. Татарчага тәрҗемә итегез:
- •Двенадцатый урок
- •Билгеле киләчәк заман
- •1. Нокталар урынына сүзләр языгыз:
- •2. Фигыльләрне билгеле киләчәк заман формасына куегыз:
- •Тринадцатый урок
- •Четырнадцатый урок Сыйфат
- •Пятнадцатый урок
- •Шестнадцатый урок
- •Семьнадцатый урок Кабатлау
- •Восемьнадцатый урок
- •Хәл фигыль
- •Девятнадцатый урок
- •Двадцатый урок
- •Двадцать первый урок
- •Казанга килгәч
- •1. Тәрҗемә итегез:
- •Двадцать вторй урок
- •Двадцать третий урок Диалоглар
- •Бәйлекләр (бәйләү – связывать)
- •Татар телендә бәйлекләр өч төрле булалар:
- •Двадцать шестой урок
- •Рецептлар
- •1) Яшел кыяр салаты
- •2) Тиз пешә торган гади аш
- •Двадцать седьмой урок Ярдәмче фигыльләр
- •Чыгарга
- •Бәхетле кеше
- •Двадцать восьмой урок Хуҗаның «акыллы» куяннары
- •Күрергә
- •Двадцать девятый урок
- •Кемнең нәрсә эшлисе бар?
- •Хуҗа ни өчен хат язып бирмәгән
- •Тридцать первое задание
- •1. Җөмләләр төзегез:
- •Тридцать второй урок
- •Фигыль юнәлешләре
- •1) Мин авырыйм, чөнки минембашым авырта.
- •Тридцать третий урок Кабатлау
- •Тридцать четвёртый урок Татар теле
- •1. Алексей: Кичә «Чаллы» биш туп кертте…
- •2. Марина семинарда бик авыр сөйләде. Аңа әйбәтрәк әзерләнәсе калган.
- •3. Искәндәрнең икенче лекциядә үк ашыйсы килгән. Аңа иртә белән күбрәк ашыйсы калган.
- •Тридцать шестой урок
- •Сүз турында сүз
- •Тридцать седьмой урок
- •1. Тәрҗемә итегез:
- •Тридцать восьмой урок Кабатлау
- •Шәһре Болгар
Кунегуләр
1. Сузләрне куплек санга куегыз:
Үрнәк: китап – китаплар.
Карават, хәреф, суз, кунегу, сан, рәсем, сорау, нәрсә, бу.
2. Сузләрне берлек санда языгыз:
Үрнәк: текстлар – текст.
Саннар, трамвайлар, җөмләләр, җаваплар, болар, китаплар, башкалалар, сузләр, рәсемнәр, сораулар, кунегуләр, хәрефләр, нәрсәләр.
3. Җөмләләр языгыз:
Урнәк: «Сан» сузе өч хәрефтән тора.
«китап» сузендә өч хәреф бар
«җөмлә» сузе биш хәрефтән тора
«биш» алты
«Казан» җиде
«башкала» тугыз
«Әлмәт»
«Мәскәу»
«кунегу»
«Татарстан»
Урнәк: Париж – Франция башкаласы.
Казан Англия башкаласы
Лондон Әфганстан сузе
Мәскәу Польша
Варшава инглиз
Кабул рус
picture Татарстан
рисунок татар
рәсем Россия
4. Урнәк буенча языгыз:
Урнәк: Бу китап тугел, бу суз. Бу сузме? Әйе, бу суз. Бу китапмы? Юк, бу китап тугел, бу суз.
1) Бу хәреф тугел, бу – сан.
2) Бу сан тугел, бу – суз.
3) Бу җөмлә тугел, бу – сан.
4) Бу сорау тугел, бу – җавап.
5) Париж Англия башкаласы тугел, Париж – Франция башкаласы.
6) Бу текст тугел, бу – китап.
7) Бу рус сузе тугел, бу – татар сузе.
8) Бу баш хәреф тугел, бу – кечкенә хәреф.
9) Бу суз дурт хәрефтән тугел, биш хәрефтән тора.
10) Бу җөмләдә җиде суз тугел, тугыз суз бар.
5. Сузләр өстәгез:
1) баш хәреф ↔ ... ...; сорау ↔ ...; берлек сан ↔ ... ...;
2) бер – ... – өч – ...; биш – ... – җиде – ... – ... – ун; дурт – ... – ике – ...;
3) «а» – хәреф; «биш» – сан; «Казан» – суз; «рәсем» – ...; «в» – ...; «Мәскәу» – ...; «ун» – ...; «Бу нәрсә?» – ...; «Бу китап» – ...; «тугыз» – ...; «сорау» – ...; «Җөмләдә өч суз бар» – ... .
6. Сузләрне ике баганага языгыз:
Нечкә сузләр Калын сузләр
нечкә, китап, башкала, Мәскәу, карават, трамвай, суз, хәреф, тугыз, җиде, Әлмәт, җөмлә, сорау, җавап, куплек, рәсем, бар, тора, татар, Казан, бер, ике, өч, нәрсә.
7. Сорауларга җавап бирегез:
1) «А» – бу нәрсә?
2) «Китап» – бу санмы?
3) «Казан» сузендә ничә хәреф бар?
4) «Татарстан» сузе ничә хәрефтән тора?
5) «Рим – Италия башкаласы» җөмләсендә ничә суз бар?
6) «3, 7, 9» – болар нәрсәләр?
7) «а» – бу кечкенә хәрефме?
8) Париж – Англия башкаласымы?
9) «К» – бу кечкенә хәрефме?
10) «Бу китапмы?» – бу сораумы?
11) «Әйе, бу китап» – ә бу сораумы?
12) «Рәсемнәр» сузе ничә хәрефтән тора?
13) «А, б, ж, ң, һ» – монда ничә хәреф бар?
14) Мәскәү – Россия башкаласымы?
15) Бу дәрестә ничә кунегу бар?
Второй урок
Бу – рәсем. Рәсемдә нәрсә бар? Рәсемдә сыйныф схемасы бар. Схемада нәрсәләр бар? Схемада ике тәрәзә, бер ишек һәм такта бар. Схемада кемнәр бар? Схемада студентлар һәм укытучы бар. Сыйныфта ничә студент утыра? Сыйныфта тугыз студент утыра. Ә укытучы утырамы? Юк, укытучы басып тора.
Студент В кайда утыра? Студент В беренче рәттә утыра. Студент Д икенче рәттә утыра. Студент Г беренче рәттә утырамы? Юк, ул өченче рәттә утыра.
Студент Г студент Д артында утыра, ә студент Д студент В артында утыра. Студент У студент В артында утырамы? Юк, ул студент Б артында утыра.
Студент А кайда утыра? Ул беренче рәттә студент Ә алдында утыра. Студент Һ кайда утыра? Студент Һ өченче рәттә тәрәзә янында утыра. Ә студент В беренче рәттә ишек янында утыра.
Студент У кайда утыра? Ул икенче рәттә уртада утыра. Икенче рәттә ничә студент утыра? Икенче рәттә өч студент утыра. Сыйныфта ничә студент бар? Сыйныфта тугыз студент бар.
Сыйныфта такта кайда? Такта стенада, укытучы артында. Укытучы утырамы? Юк, ул басып тора. Укытучы алдында кем утыра? Укытучы алдында студент Б утыра. Студент Е алдында кем утыра? Студент Е алдында студент У утыра.
Кайда?
сыйныфта, рәттә, уртада, тактада, рәсемдә, җөмләдә, трамвайда, автобуста
Кем?
студент, укытучы, ул, Марат, Хөсәен.
Нәрсә?
китап, суз, тәрәзә, ишек, өстәл, хәреф, такта, сыйныф, сорау, җавап.
Бу нәрсә? Бу өчпочмак. өчпочмакта ничә почмак бар? өчпочмакта өч почмак бар. Ә квадратта ничә почмак бар? Квадратта дурт почмак бар. Квадрат уртасында нинди хәреф бар? Квадрат уртасында А хәрефе бар.
Студентлар кайда утыралар? Алар сыйныфта утыралар. Студентлар өстәлләр артында утыралар. Сыйныфта ничә өстәл бар? Сыйныфта ун өстәл бар. Студентлар нәрсәләрдә утыралар? Алар урындыкларда утыралар.
Студентлар нинди дәрестә утыралар? Алар татар теле дәресендә утыралар. Укытучы сыйныфка керә. Дәрес башлана.
Сыйныфта ничә тәрәзә бар? Сыйныфта ике тәрәзә бар.
Укытучы сыйныфтан чыга. Дәрес бетә.
Марат схемага карый. Ул схемада нәрсәләр курә? Ул схемада укытучыны, ишекне, студентларны курә.
Әлмәттә трамвайлар бармы? Юк, Әлмәттә трамвайлар юк. Ә Чаллыда трамвайлар бармы? Әйе. Поездлар Мәскәудән Казанга барамы? Әйе, поездлар Мәскәудән Казанга бара. Чаллыда метро бармы? Юк, Чаллыда метро юк. Ә кайда метро бар? Метро Мәскәудә бар. Казаннан Әлмәткә автобуслар барамы? Әйе, бара. Ә бу автобус кая бара? Бу автобус Әлмәткә бара.
Сыйныфта кемнәр бар? Сыйныфта студентлар һәм укытучы бар. Сыйныфта нәрсәләр бар? Сыйныфта такта, ике тәрәзә бар. Сыйныфта телевизор бармы? Юк, сыйныфта телевизор юк.
Ул институтка бара. Автобус Чаллыга барамы? Әйе, бу автобус Чаллыга бара. Ә бу автобус Әлмәткә барамы? Юк, бу автобус Бөгелмәгә бара.