установочная по ист.бел / СТРУКТУРНА-ЛАГІЧНЫЯ СХЕМЫ
.pdfМІНІСТЭРСТВА СЕЛЬСКАЙ ГАСПАДАРКІ І ХАРЧАВАННЯ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ
ГАЛОЎНАЕ ЎПРАЎЛЕННЕ АДУКАЦЫІ, НАВУКІ І КАДРАЎ
Установа адукацыі «БЕЛАРУСКАЯ ДЗЯРЖАЎНАЯ СЕЛЬСКАГАСПАДАРЧАЯ АКАДЭМІЯ»
Кафедра гісторыі і культуралогіі
Н. А. Глушакова
ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСІ Ў ТАБЛІЦАХ І СХЕМАХ
Матэрыялы для самастойнай працы для студэнтаў усіх факультэтаў
Горкі
БДСГА
2013
УДК 93/94(476)(075.8) ББК 63.3(4Беи)я73
Г55
Рэкамендавана метадычнай камісіяй савета па гуманітарызацыі адукацыі і выхавання БДСГА.
Пратакол № 11 ад 20.06.2012 г.
Аўтар:
кандыдат гістарычных навук, дацэнт Н. А. Глушакова
Рэцэнзенты:
кандыдат гістарычных навук, дацэнт А. А. Герасімовіч; кандыдат гістарычных навук, дацэнт Г. А. Гусарава
Глушакова, Н. А.
Г55 Гісторыя Беларусі ў табліцах і схемах : матэрыялы для самастойнай працы / Н. А. Глушакова. – Горкі : БДСГА, –
2013. – 144 с.
Дапаможнік прызначаны для азнаямлення з асноўнымі вызначальнымі гістарычнымі падзеямі і асобамі. Фактычны матэрыял прадстаўлены ў выглядзе табліц, структурна-лагічных схем, карта-схем, ілюстрацый. Прыведзены прыкладныя варыянты тэстаў для самакантролю.
Матэрыял можа быць карысным пры падрыхтоўцы да экзамену і семінарскіх заняткаў.
Для студэнтаў усіх факультэтаў.
УДК 93/94(476)(075.8) ББК 63.3(4Беи)я73
© УА «Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія», 2013
УСТУП
Адукацыйны стандарт Рэспублікі Беларусь прадугледжвае разам з навучаннем па абранай спецыяльнасці далейшае паглыбленне гуманітарных і грамадазнаўчых ведаў. Асноўныя мэты сацыяльна-гума- нітарнай падрыхтоўкі студэнтаў – фарміраванне і развіццё сацыяльнаасабістых кампетэнцый, заснаваных на гуманітарных ведах, эмацы- янальна-каштоўным і сацыяльна-творчым вопыце, што забяспечвае вырашэнне і выкананне грамадзянскіх, сацыяльна-прафесійных, асабістых задач і функцый. Састаўной часткай сацыяльна-гуманітарнай падрыхтоўкі з’яўляецца курс «Гісторыя Беларусі». Асноўныя мэты яго вывучэння наступныя:
–фарміраванне ў студэнтаў канцэптуальнага гістарычнага мыслення, заснаванага на катэгорыях, паняццях і канцэпцыях гістарычнай навукі;
–засваенне айчыннага і сусветнага гістарычнага вопыту, які дапаможа арыентавацца ў часе і прасторы, вызначаць асноўныя тэндэнцыі гістарычнага развіцця, а таксама сродкі вырашэння сучасных праблем;
–выяўленне складанасці працэсу развіцця ведаў аб гісторыі і выпрацоўка разумення таго, што гістарычныя з’явы і падзеі абумоўліваюцца канкрэтна-гістарычнымі абставінамі.
Курс айчыннай гісторыі ў вышэйшай школе з’яўляецца істотным падагульняючым этапам у працэсе фарміравання грамадзянскай свядомасці студэнтаў. Між тым абмежаваная колькасць заняткаў і агульнадаступнасць шматлікіх друкаваных выданняў па гісторыі патрабуюць ад іх самастойнага засваення значнай часткі вучэбнага матэрыялу.
У дадзенай рабоце найбольш важныя і складаныя тэмы курса «Гісторыя Беларусі» прадстаўлены ў выглядзе структурна-лагічных схем і табліц. Абагульнены такім чынам асноўны фактычны матэрыял садзейнічае інтэнсіфікацыі навучання, актывізацыі лагічнага мыслення, упарадкаванню вывучаемага матэрыялу, спрыяе ўстанаўленню пры- чынна-следчых сувязяў паміж гістарычнымі падзеямі, усведамленню іх як сістэмы ведаў.
Дадзенае метадычнае выданне прызначана для студэнтаў усіх факультэтаў БДСГА і прызвана дапамагчы метадычна граматна працаваць з падручнікам па гісторыі, лепш асэнсаваць тэарытычны матэрыял па найбольш важных і складаных тэмах курса, зрабіць падрыхтоўку да семінараў і залікова-экзаменацыйнай сесіі больш рацыянальнай.
3
Р а з дз е л 1. ЦЫВІЛІЗАЦЫЙНАЯ СПАДЧЫНА СТАРАЖЫТНАГА СВЕТУ, СЯРЭДНІХ ВЯКОЎ І БЕЛАРУСЬ
Перыядызацыя гісторыі першабытнаабшчыннага ладу
Агульнагістарычная |
Археалагічная |
Храналагічная |
|
Першабытны |
чалавечы |
Каменны век |
100–2 тыс. гадоў да н. э. |
статак |
|
|
|
Мацярынская |
родавая |
сярэдні палеаліт |
100–35 тыс. гадоў таму назад |
абшчына |
|
(мусцье) |
|
|
|
позні палеаліт |
35 тыс. гадоў таму назад – |
|
|
|
IХ тыс. да н. э. |
|
|
мезаліт |
IХ–V тыс. да н. э. |
|
|
неаліт |
канец V–III тыс. да н. э. |
Патрыярхальная |
родавая |
Бронзавы век |
II тыс. да н. э.–VII ст. да н. э. |
абшчына |
|
|
|
Патрыярхальная |
родавая |
Жалезны век |
VII ст. да н. э.–V ст. н. э. |
абшчына |
|
|
|
Суседская абшчына |
|
|
|
|
|
|
|
Характарыстыка першабытнага грамадства на тэрыторыі Беларусі
Перыя- |
Тэрыторыя |
Матэрыяльная і духоўная |
Эвалюцыя |
|||
дызацыя |
рассялення |
культура |
грамадскага ладу |
|||
|
|
I. Каменны век |
|
|
|
|
1 |
|
2 |
3 |
|
4 |
|
Палеаліт – |
Ледавіковая эпоха |
|
|
|
|
|
100–35 тыс. |
|
|
|
|
|
|
гадоў таму |
|
|
|
|
|
|
Позні (верхні) |
На поўначы – ле- |
Чалавек навучыўся паля- |
Закончылася |
фармі- |
||
палеаліт – |
давік, клімат ха- |
ваць на буйных жывёл, |
раванне |
людзей су- |
||
35 тыс. гадоў |
лодны. |
Першыя |
здабываць агонь, будаваць |
часнага фізічнага |
||
таму – IХ тыс. |
стаянкі – в. Юра- |
прымітыўнае жыллё. Кра- |
тыпу – «чалавека ра- |
|||
да н. э. |
вічы (Калінкавіц- |
мянёвыя прылады працы. |
зумнага». Мацярын- |
|||
|
кі раён) – 24 тыс. |
Узнікненне мастацтва |
ская родавая абшчы- |
|||
|
гадоў |
да н. э. і |
|
на |
|
|
|
в. Бердыж (Ча- |
|
|
|
|
|
|
чэрскі раён) – 21 |
|
|
|
|
|
|
тыс. гадоў да н. э. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Мезаліт – |
Поўнае |
засяленне |
Лук і стрэлы. Зерняцёркі. |
Рухомасць |
насель- |
|
IХ–к.V тыс. да |
тэрыторыі Белару- |
Прысвойваючая гаспадар- |
ніцтва. |
Мацярынс- |
||
н. э. |
сі. Утварэнне аў- |
ка. Асноўныя заняткі: па- |
кая родавая абшчы- |
|||
|
тахтоннага насель- |
ляванне, рыбалоўства, збі- |
на. Роды аб’ядноў- |
|||
|
ніцтва |
|
ральніцтва. Прыручэнне |
валіся ў плямёны |
||
4
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
З а к а н ч э н н е |
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1 |
|
|
2 |
|
|
|
3 |
|
|
|
4 |
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
Вядома |
120 стая- |
сабакі. Вынаходства лодкі |
Міграцыя плямён |
||||||||
|
нак. Агульная |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
колькасць |
насель- |
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
ніцтва – 4–6 тыс. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
чалавек |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
Неаліт – |
Клімат больш цёп- |
Ткацтва. |
Гліняны |
посуд |
Пераход |
да |
выт- |
|||||
IV–III тыс. да |
лы, |
рост |
ліставых |
(конусападобны), |
|
ручная |
ворчай гаспадаркі – |
|||||
н. э. |
лясоў. Вядома 600 |
лепка. Крэмнездабываю- |
земляробства |
і жы- |
||||||||
|
стаянак неаліту: |
чыя шахты. Матыка, серп. |
вёлагадоўлі. |
Маця- |
||||||||
|
в. Камень (Пінскі |
Арнаменты |
на |
касцяных |
рынская родавая аб- |
|||||||
|
раён); в. Асавец |
пласцінках, гліняных гар- |
шчына. |
Узнікненне |
||||||||
|
(Бешанковіцкі ра- |
шках, статуэткі з косці, |
новых супольнасцей |
|||||||||
|
ён); п. Краснасель- |
дрэва, упрыгожванні з кос- |
людзей |
– |
вялікіх |
|||||||
|
скі |
(Ваўкавыскі |
ці, бурштыну, дрэва |
|
груп плямён: днеп- |
|||||||
|
раён). Агульная |
|
|
|
|
|
раданецкая, верхне- |
|||||
|
колькасць |
насель- |
|
|
|
|
|
дняпроўская, |
нёман- |
|||
|
ніцтва |
– |
27–36 |
|
|
|
|
|
ская, нарвенская |
|||
|
тыс. чалавек |
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
II. Бронзавы век |
|
|
|
|
|
|||
Бронзавы |
Сучасныя |
клімат, |
Вынаходства кола. Пры- |
Патрыярхальная ро- |
||||||||
век – II тыс. да |
флора |
і |
фаўна. |
ручэнне каня. Выкарыс- |
давая абшчына. |
|||||||
н. э. – пач. |
Пачатак засялення |
танне медных і бронзавых |
Утварэнне |
вялікіх |
||||||||
I тыс. да н. э. |
тэрыторыі |
Бела- |
прылад працы. Распаў- |
патрыярхальных |
||||||||
|
русі |
індаеўрапей- |
сюджанне матычнага зем- |
сем’яў. Існаванне |
||||||||
|
цамі |
|
|
|
ляробства |
і |
жывёлагадоў- |
груп плямён |
|
|||
|
|
|
|
|
лі. З’яўленне падсечна- |
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
агнявой |
сістэмы |
земля- |
|
|
|
||
|
|
|
|
|
робства. Пласкадонны глі- |
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
няны посуд |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
III. Жалезны век |
|
|
|
|
|
|||
Жалезны век – |
Сучасныя |
клімат, |
Домніцы, |
|
выкарыстанне |
Патрыярхальная |
||||||
пач. I тыс. да |
флора |
і |
фаўна. |
балотнай руды, «крычнага |
родавая |
абшчына. |
||||||
н. э. – V ст. |
Балцкае |
засяленне |
жалеза». Падсечна-агнявое |
Суседская абшчына. |
||||||||
н. э. |
тэрыторыі |
Бела- |
земляробства, |
развіццё |
З’яўленне маёмас- |
|||||||
|
русі |
|
|
|
ворыўнай |
сістэмы |
земля- |
най няроўнасці |
||||
|
|
|
|
|
робства. Верацяно, ткацкі |
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
станок, ганчарны круг |
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
5
Каменны век на Беларусі
а– найстаражытнейшыя стаянкі; б – старажытныя паселішчы;
в– напрамкі засялення Беларусі; г – граніца апошняга ледавіка
Развіццё прылад працы ў працэсе пераходу ад збіральніцтва да земляробства
Палка- |
Каменная або |
Барана- |
Драўлянае рала з |
капалка |
рогавая |
сукаватка |
жалезным нарогам |
|
матыка |
|
|
|
матычнае |
падсечна-агнявое |
ворыўнае |
|
збіральніцтва |
|
земляробства |
6
Перыяды этнічнай гісторыі Беларусі
Даіндаеўрапейскі |
|
|
→ |
Плямёны паляўнічых, |
|
= |
Каменны век |
||||
перыяд |
рыбаловаў, збіральнікаў |
||||
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
Індаеўрапейскі
перыяд
Балцкі = этап
Славянскі этап =
↓
|
Прарадзіма інда- |
|
З індаеўрапейцаў – 40 на- |
||||||||||
→ |
еўрапейцаў – Малая |
→ |
родаў: |
балты, славяне, |
|||||||||
|
Азія, побач з Іранам |
|
германцы, кельты і інш. |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
Дняпроўская |
|
|
Асіміляцыя |
|
||||
Бронзавы і |
|
|
група |
|
|
мясцовага |
|
||||||
жалезны вякі |
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
насельніцтва |
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
Вісла-нёманская |
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
група |
|
|
Пачатак |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
рассялення |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
«Прарадзіма» |
|
|
||||||
Ранняе |
|
|
|
|
|
|
славян на |
|
|
||||
|
→ |
|
славян міжрэчча |
|
→ |
|
|
||||||
сярэднявечча |
|
|
|
|
Беларусі – |
|
|
||||||
|
|
|
Віслы, Одэра |
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
V–VIII стст. |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Cтаражытна- |
|
Новыя ўсходнеславянскія |
|
|
→ |
супольнасці (крывічы, |
|
|
|
рускі перыяд |
|
Славянізацыя балц- |
||
|
дрыгавічы, радзімічы і інш.) |
|
||
|
|
|
кага насельніцтва |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
Рассяленне летапісных плямёнаў на тэрыторыі Беларусі
7
Канцэпцыі паходжання беларускага этнасу
Вялікаруская і польская – (А. Сразнеўскі,
А. Сабалеўскі , Я. Галембоўскі, А. Рыпінскі)
Фінская – (І. Ласкоў)
Балцкая – (Г. Штыхаў, У. Сядоў)
Крывіцкая – (В. Пагодзін, В. Ластоўскі, М. Кастамараў)
Крывіцка-дрыгавіцка-радзіміцкая – (Я. Карскі,
У. Пічэта, М. Доўнар-Запольскі, М. Грынблат)
Старажытнаруская – (А. Шахматаў, М. Токараў, Я. Карнейчык)
Сучасная канцэпцыя М. Піліпенка
Беларуская дзяржаўнасць – Х–ХIII стст.
Полацкае княства
862 г. – Полацк
княжацка-вечавы лад
наяўнасць княжацкай дынастыі
значны ўплыў епіскапа
Пачатак драблення – к. ХI ст.
Полацкае
Друцкае
Мінскае
Ізяслаўскае
Віцебскае
Лагойскае
Тураўскае княства
980 г. – Тураў
утрыманне княства ў складзе Кіеўскай Русі
назначэнне пасадніка, што кіраваў ад імя князя, калі той садзіўся на «кіеўскі» прастол
існаванне пасады тысяцкага
Пачатак драблення – др. пал. ХII ст.
Пінскае
Слуцкае
Клецкае
Тураўскае
Дубровіцкае
8
Полацкая княжацкая дынастыя |
||
|
|
|
Гады княжання |
|
Імя князя |
Каля 960–980-х |
Рагвалод |
|
… – 1001 |
Ізяслаў Уладзіміравіч (унук Рагвалода, сын кіеўскага |
|
|
князя Уладзіміра Святаславіча) |
|
1003–1044 |
Брачыслаў Ізяславіч |
|
1044–1101 |
Усяслаў Брачыславіч Чарадзей |
|
|
Князі Тураўскага княства |
|
|
|
|
Гады княжання |
|
Імя князя |
… 980 … |
|
Тур |
канец Х ст. – 1015 |
|
Святаполк Уладзіміравіч Акаянны |
… – 1054 |
|
Ізяслаў Яраславіч (сын Яраслава Мудрага) |
… |
|
Яраполк Ізяславіч |
1087–1113 (з 1093 г. – і кіеў- |
Святаполк Ізяславіч |
|
скі князь) |
|
|
1113–1135 |
|
Тураў падпарадкоўваецца Уладзіміру Манамаху |
|
|
|
1158–1162 |
|
Юрый Яраславіч |
|
|
|
Старажытныя землі Беларусі ў ХI–ХIII стст.
1 – цэнтры княстваў да іх распаду на ўдзелы; 2 – цэнтры ўдзельных княстваў ХI–ХIII стст; 3 – гарады ХI–ХIII стст.; 4 – межы княстваў; 5 – сучасныя межы Рэспублікі Беларусь
9
Пантэон язычніцкіх багоў
Народы, функцыя |
Грэкі |
Рымляне |
Беларусы |
Вышэйшы бог |
Зеўс |
Юпіцер |
Белбог |
Неба |
Зеўс |
Юпіцер |
Сварог |
Гром |
Зеўс |
Юпіцер |
Пярун |
Вайна |
Арэс |
Марс |
Пярун |
Княжацкая ўлада |
Зеўс |
Юпіцер |
Пярун |
Маці-зямля |
Гея |
Тэлус (Terra) |
Маці-зямля |
Плоднасць |
Дыметра, Дыяніс |
Цырэра, Бахус |
Ярыла |
Каханне, прыгажосць |
Афрадзіта |
Купідон, Венера |
Ляля |
Шлюб, сям’я |
Гера |
Юнона |
Лада |
|
|
|
|
Лес, жывёла |
Пан |
Сільван, Дзіяна |
Вялес |
Свет памерлых |
Аід |
Плутон |
Вялес |
Агонь |
Гефест |
Веста |
Сварожыч |
|
|
|
|
Сонца |
Геліяс |
Фэб, Сол |
Дажбог |
|
|
|
|
Захаванне язычніцкіх традыцый пасля прыняцця хрысціянства
Святкаванне Дзядоў, Радаўніцы, Каляд, Масленіцы, Купалля
Захаванне абрадаў: |
Гісторыі пра русалак, |
|
лесавікоў, чарцей, |
||
гуканне вясны, купалле, |
||
ведзьмаў |
||
валачобніцтва |
||
|
||
Услаўленне сонца, |
Замовы, праклёны, |
|
«засцерагальныя» |
||
месяца, зорак, дрэў, рэк |
||
дзеянні ад стыхійных |
||
і г. д. у фальклоры |
||
нагод |
||
|
||
|
Паважлівыя |
|
|
адносіны да агню |
10