установочная по ист.бел / СТРУКТУРНА-ЛАГІЧНЫЯ СХЕМЫ
.pdf
Страты Беларусі ў Другой сусветнай вайне
Колькасць
насельніцтва
рэспублікі (млн. чалавек)
разбурана і разрабавана 209 гарадоў і райцэнтраў, 9200 сёл і вёсак
вывезена ў Германію каля 399374 чалавек, не вярнулася – 275107 чалавек
загінула, па розных падліках, ад 2,5 да 3 млн. чалавек
9,2 млн.
6,3 млн.
1941 г. 
1945 г.
разбурана звыш 10 тыс. прадпрыемстваў – 85 % даваенных фабрык і заводаў
знішчана 98 % энергетычных магутнасцей, вывезена 90 % тэхнічнага абсталявання
пасяўныя плошчы скараціліся на 40 %; пагалоўе грамадскага статку скарацілася на 61 %, разрабавана 316 МТС
61
Раздзел 5 . САЦЫЯЛЬНА-ЭКАНАМІЧНАЕ, ГРАМАДСКАПАЛІТЫЧНАЕ І КУЛЬТУРНАЕ РАЗВІЦЦЁ БССР
У 1945–1991 гг.
Панамарэнка П. К.
(1938–1947 гг.) –
першы сакратар ЦК КП(б)Б
Сталін І. В. (1922–1953 гг.) –
Генеральны сакратар ЦК РКП (б) – ВКП(б), адначасова з мая 1941 г. –
старшыня СНК
Гусараў М. І.
(1947–
1950 гг.) –
першы сакратар ЦК КП(б)Б
Патолічаў М. С.
(1950–1956 гг.) –
першы сакратар ЦК КПБ
Асноўныя накірункі і асаблівасці пасляваеннага аднаўлення БССР (1946–1950 гг. – чацвёртая пяцігодка)
Эканамічная сфера |
Грамадска-палітычная сфера |
|
|
|
|
Захаванне цэнтралізаванага плана- |
Існаванне савецкай грамадска-па- |
|
вага кіравання эканомікай |
літычнай сістэмы |
|
|
|
|
Пераважнае развіццё цяжкай пра- |
Захаванне кіруючай ролі камуніс- |
|
мысловасці |
|
тычнай партыі і культу асобы |
|
|
|
Развіццё двух рознаўзроўневых рэ- |
Павышэнне ролі Вярхоўнага і мяс- |
|
гіёнаў (Заходняй і Усходняй Бела- |
цовых Саветаў БССР, прафсаюзаў |
|
русі) |
|
і камсамола |
|
|
|
Апераджальныя тэмпы |
індустры- |
Пасляваенныя рэпрэсіі |
яльнага развіцця ў |
параўнанні |
|
з паказчыкамі па СССР. Стварэнне |
|
|
новых галін прамысловасці |
|
|
|
|
|
62
Асаблівасці аднаўлення гаспадаркі БССР у пасляваенны перыяд |
||||||||
Аднаўленне |
|
|
|
|
|
|
|
|
разбуранай |
Вяртанне да даваеннай |
|
|
|
|
|||
гаспадаркі |
мадэлі эканомікі |
|
|
|
|
|
||
(1946–1950 гг.) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Цэнтралізава- |
Перавага |
Адставанне |
Цяжкі стан |
|
|
||
Цяжкасці |
лёгкай і хар- |
|
|
|||||
ная планавая |
цяжкай |
сельскай |
|
|
||||
човай прамы- |
|
|
||||||
(ваенныя стра- |
|
|
||||||
эканоміка |
індустрыі |
гаспадаркі |
|
|
||||
словасці |
|
|
||||||
ты, голад |
|
|
||||||
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
||
1946 г., |
|
|
|
|
|
|
|
|
сістэма картак |
|
|
|
Нізкая тэх- |
|
|
||
на забеспячэн- |
Энергетыка |
Машынабудаванне |
нічная за- |
|
Жорсткая |
|||
не харчаван- |
бяспе- |
|
||||||
|
|
|
|
падатковая |
||||
нем насель- |
|
|
|
чанасць |
|
|||
|
|
|
|
сістэма |
||||
ніцтва; эка- |
|
|
|
|
|
|
||
|
МАЗ |
МТЗ |
|
|
|
|
||
номіка адкі- |
|
|
Вяртанне |
|
|
|||
(аўтамабілі- |
(трактары |
|
|
|||||
нута да ўз- |
да калгас- |
Сродкі для |
||||||
самазвалы) |
«Беларусь») |
|||||||
роўню 1928 г.) |
най сіс- |
|||||||
аднаўлення |
||||||||
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
тэмы |
|||
|
|
|
|
|
прамысловасці |
|||
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
Калектывізацыя ў |
|
|||
Умацаванне адміністрацыйна-каманднай сістэмы |
заходніх абласцях |
|
||||||
|
кіравання эканомікай |
|
|
Беларусі |
|
|
||
|
|
|
|
(1948–1952 гг.) |
|
|||
Адраджэнне сельскай гаспадаркі – павольнае, супярэчлівае |
||||||||
Адсутнасць матэрыяльнага заахвочвання працы ў калгасах, працадні, засуха 1946 г.
1948 г. – указ ВС СССР «Аб высяленні ў аддаленыя раёны асоб, якія злосна ўхіляюцца ад працоўнай дзейнасці ў сельскай гаспадарцы…»
1948–1952 гг. – правядзенне калектывізацыі ў Заходняй Беларусі
1946 г. – пастанова Савета Міністраў СССР і ЦК ВКП(б) «Аб мерах па ліквідацыі парушэнняў Статута сельскагаспадарчай арцелі ў калгасах»
1947 г. – адмена карткавай сістэмы, грашовая рэформа
1948 г. – пастанова ўрада СССР «Аб мерах дапамогі сельскай гаспадарцы БССР…»
1950 г. – узбуйненне калгасаў
1953 г. – павялічаны закупачныя цэны, спісана запазычанасць з калгасаў, зменена сістэма падаткаабкладання асабістага надзела і інш.
63
З а к а н ч э н н е
|
Аднаўленне сельскай |
|
гаспадаркі ішло даўжэй, |
|
чым прамысловасці. |
|
Момантам яго завяршэння |
|
ўмоўна лічыцца сярэдзіна |
У першым квартале 1949 г. |
1950-х гг. |
|
|
прамысловасць Беларусі |
|
дасягнула даваеннага |
|
ўзроўню, а ў 1950 г. |
|
перавысіла яго на 15 % |
|
|
|
|
|
|
Палітычная сістэма |
||
|
Камуні- |
БССР |
|||||
|
стычная |
|
|
||||
|
партыя |
|
Вярхоўны |
||||
|
Беларусі |
|
Савет |
||||
|
|
|
|
|
|
|
БССР |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Савет |
ЛКСМБ |
|
|
|
|
Прафсаюзы |
|
Міністраў |
|
|
|
|
|
|
|
БССР |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Вярхоўны |
Піянерскія |
|
|
|
|
|||
|
|
Суд БССР |
|||||
арганізацыі |
|
|
|
|
|||
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Генераль- |
Акцябраты |
|
|
|
ная праку- |
|||
|
|
ратура |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
64
Грамадска-палітычнае жыццё
Крытыка дзейнасці некаторых устаноў і творчасці асобных дзеячаў культуры (пастановы ЦК ВКП(б) «Аб часопісах
«Звязда» і «Ленінград» (1946 г.)» і інш.)
Рэпрэсіраваны пісьменнікі У. М. Дубоўка, С. І. Грахоўскі, П. І. Пруднікаў, А. У. Александровіч, А. Звонак
1951 г. –«Справа Саевіча» (нарком асветы абвінавачаны ў змове з «югаслаўскімі рэвізіяністамі», у трацкізме і валютных махінацыях)
Барацьба з касмапалітызмам, нізкапаклонствам перад Захадам (ашальмаваны А. Р. Жэбрак, М. І. Вавілаў)
1947 г. – працэсы ў Заходняй Беларусі па справах так званага Цэнтра беларускага вызваленчага руху, «Саюза беларускіх патрыётаў», над ксяндзамі, акаўцамі
1953–1964 гг. – |
1964–1982 гг. – |
1982–1984гг. – |
1984–1985 гг. – |
першы |
першы |
Генеральны |
Генеральны |
сакратар ЦК |
сакратар ЦК |
сакратар |
сакратар |
КПСС |
КПСС |
ЦК КПСС |
ЦК КПСС |
М. С. Хрушчоў |
Л. І. Брэжнеў |
Ю.У. Андропаў |
К. У. Чарненка |
1950–1956 гг. –
першы сакратар ЦК КП(б)Б, з 1952 – ЦК КПБ – М. С. Патолічаў;
1956–1965 гг. –
першы сакратар ЦК КПБ – К.Т. Мазураў
1965–1980 гг. – |
1980–1983 гг. – |
1983–1987 гг. – |
першы сакратар |
першы сакратар |
першы сакратар |
ЦК КПБ – |
ЦК КПБ – |
ЦК КПБ – |
П. М. Машэраў |
Ц. Я. Кісялёў |
М. М. Слюнькоў |
65
Агульная характарыстыка
|
|
Змякчэнне палітычнага рэжыму, па- |
|||
1956–1965 гг. |
Перыяд |
чатак рэабілітацыі ахвяр |
палітыч- |
||
«адлігі» |
ных рэпрэсій, перамены ў грамад- |
||||
|
|||||
|
|
скім і культурным жыцці СССР |
|||
|
|
|
|
|
|
Друг. пал. |
Станаўленне |
Вызначаецца спецыялізацыяй і аўта- |
|||
індустрыяль- |
|||||
1950-х – |
матызацыяй |
вытворчасці, |
арыента- |
||
нага грамад- |
|||||
1970-я гг. |
цыяй на рынак, НТР і урбанізацыяй |
||||
ства |
|||||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
Друг. пал. |
Перыяд |
Непрыняцце |
эканамічных |
метадаў |
|
кіраўніцтва, таварна-грашовых адно- |
|||||
1960-х – |
паступовага |
||||
сін, інтэнсіўных шляхоў |
развіцця, |
||||
перш. пал. |
наспявання |
||||
панаванне адміністрацыйна-каманд- |
|||||
1980-х гг. |
застойных з’яў |
||||
най сістэмы |
|
|
|||
|
|
|
|
|
|
Эканамічныя рэформы М. С. Хрушчова
|
|
Рашэнне збожжавай і кармавой |
|
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
праблем |
|
||||||
Рэформа |
Рэформы ў |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
кіраўніцтва |
сельскай |
|
|
Узбуйненне калгасаў, |
|
|
|
||||||||
|
|
|
|||||||||||||
эканомікай |
гаспадарцы |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
але фінансавая |
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
слабасць калгасаў |
|
|||||
Замест |
Рэарганізацыя |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Меліярацыя |
|
|
|
|
|
|
|||||
міністэрстваў – |
МТС, продаж |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|||||||||||
саўнаргасы |
тэхнікі калгасам |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
|
|
|
Абвастрэнне праблемы |
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
экалогіі |
|
|||||
Садзейнічалі |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Пасевы кукурузы |
|
|
|
|
|
|||||
выкарыстан- |
Умацаванне |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
ню мясцовых |
матэрыяльна- |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Няўдачы з-за |
|
|||||||
рэсурсаў, уз- |
тэхнічнай |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
кліматычных умоў |
|
|||||||
мацненню пе- |
базы калгасаў, |
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
цыялізацыі, |
ад’езд тэхніч- |
|
|
|
Асваенне цалінных |
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
зямель |
|
|
|
|
||||
але камандныя |
ных кадраў у |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||
метады |
горад |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Экстэнсіўны шлях |
|
|
||||||
захаваліся |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
развіцця |
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
66
|
Асаблівасці эканамічнага развіцця Беларусі |
||||||||||||
|
|
|
|
|
|
ў 1950-я – сярэдзіне 1960-х гг. |
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1951– |
|
|
|
Пяты |
Першачарговая ўвага надавалася развіццю |
|||||||
|
|
пяцігадовы |
|||||||||||
|
1955 гг. |
|
цяжкай прамысловасці. Уступілі ў строй пад- |
||||||||||
|
|
|
|
план |
|||||||||
|
|
|
|
|
шыпнікавы, гадзіннікавы, завод будматэ- |
||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
рыялаў ў Мінску, аўтамабільны завод у |
||||||
|
1956– |
|
|
Шосты |
Жодзіне, |
першая чарга Васілевіцкай ДРЭС. |
|||||||
|
|
пяцігадовы |
Сельская |
гаспадарка Беларусі да сярэдзіны |
|||||||||
|
1960 гг. |
|
|||||||||||
|
|
|
|
план |
1950-х гг. упершыню стала рэнтабельнай |
||||||||
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
|
Хуткае развіццё хімічнай прамысловасці, |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
асабліва вытворчасці мінеральных угна- |
||||||
|
1959– |
|
|
|
|
|
енняў. У строй уведзены Салігорскі калійны |
||||||
|
|
Сямігодка |
камбінат, Гродзенскі азотна-тукавы, Гомель- |
||||||||||
|
1965 гг. |
|
|||||||||||
|
|
|
|
|
|
скі суперфасфатны заводы і інш. Апера- |
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
|||||||
|
|
|
|
|
|
|
джальнае развіццё неметалаёмкіх галін – |
||||||
|
|
|
|
|
|
|
прыборабудавання, электронікі |
||||||
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
|
|
Сацыяльная палітыка ў 1950–1960-я гг. |
||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
1956 г. – закон |
аб |
дзяржаўных |
пенсіях. Пенсійны |
|||||
|
Пенсіі, |
|
|
ўзрост для |
мужчын |
– 60 |
гадоў, |
для |
жанчын – 55. |
||||
|
|
|
Мінімальны |
памер |
пенсіі |
– 30 руб., |
максімальны – |
||||||
|
пашпарты |
|
|||||||||||
|
|
120 руб. З лютага 1958 г. – пашпартызацыя калгаснікаў. |
|||||||||||
|
калгаснікам |
|
|||||||||||
|
|
1965 г. – закон аб пенсіях |
калгаснікам. Мінімальная |
||||||||||
|
|
|
|
|
|||||||||
|
|
|
|
|
пенсія – 12 руб. у месяц |
|
|
|
|||||
|
|
|
|
||||||||||
|
Змяншэнне |
|
Пераход на 6–7 гадзінны працоўны дзень. Павелічэнне |
||||||||||
|
працягласці |
|
працягласці адпачынку па цяжарнасці і родам з 77 дзён |
||||||||||
|
працоўнага |
|
да |
112. |
Увядзенне пяцідзённага |
працоўнага тыдня |
|||||||
|
тыдня |
|
|
з двума выхаднымі днямі |
|
|
|
||||||
|
|
|
|
|
|
||||||||
|
Павышэнне |
|
1956 г. – увядзенне штомесячнага грашовага авансаван- |
||||||||||
|
|
ня |
працы калгаснікаў. 1958 г. – |
спыненне падпіскі |
|||||||||
|
рэальных |
|
|
||||||||||
|
|
|
на дзяржаўныя займы. Вызваленне сялянскіх падвор’яў |
||||||||||
|
даходаў |
|
|
||||||||||
|
|
|
ад абавязковых паставак дзяржаве сельскагаспадарчай |
||||||||||
|
насельніцтва |
|
|||||||||||
|
|
прадукцыі |
|
|
|
|
|
|
|||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||
|
|
|
|
|
|||||||||
|
Паляпшэнне |
|
У сярэдзіне 1960-х гг. сярэдняя |
працягласць жыцця |
|||||||||
|
аховы |
|
|
ў Беларусі складала 73 гады і была ў той час адной |
|||||||||
|
здароўя |
|
|
з самых высокіх у свеце |
|
|
|
||||||
67
Урбанізацыя
У лістападзе 1957 г. прынята пастанова ўрада БССР аб паскарэнні жыллёвага будаўніцтва
З 1959 па 1965 гг. у БССР палепшылі жыллёвыя ўмовы амаль 2,7 млн.
чалавек. Жылплошчы было пабудавана ў 2,2 разы больш, чым за папярэднія
7 гадоў
З’явіліся новыя гарады: Салігорск, Наваполацк, Светлагорск
Змена колькасці гарадскіх жыхароў БССР
1966 г. 
1985 г.
3,3 млн. |
|
чалавек |
6,2 млн. |
(39 %) |
чалавек |
|
(62 %) |
Лібералізацыя палітычнага курсу
•Спыненне рэпрэсій, рэабілітыцыя
•Дэмакратызацыя дзейнасці партыі
•Павышэнне ролі прафсаюзаў у грамадстве
•Пашырэнне заканадаўчых правоў рэспублік
•Выхаванне моладзі праз камсамол
•Паляпшэнне дзейнасці Саветаў
Захаванне каманднаадміністрацыйнай сістэмы кіравання
68
Спыненне рэпрэсій, рэабілітацыя
ХХ з’езд |
Пастанова |
Рэабілітавана |
У 1960-я |
КПСС (люты |
ЦК КПСС |
каля 30 тыс. |
|
1956 г. ) – |
«Аб пераадо- |
чалавек |
гады |
даклад |
ленні культу |
(В. Г. Кно- |
рэабіліта- |
М. С. Хру- |
асобы і яго |
рын, М. Ф. |
цыя была |
шчова «Аб |
вынікаў» – |
Гі-кала, |
амаль |
кульце асобы і |
(чэрвень |
М. М. Гала- |
спынена |
яго выніках» |
1956 г.) |
дзед і інш.) |
|
Дэмакратызацыя дзейнасці партыі
Рэгулярнае скліканне партыйных з’ездаў і пленумаў ЦК КПСС і саюзных рэспублік
Абмеркаванне партыйных і дзяржаўных дакументаў у друку і на сходах працоўных калектываў
Скліканне нарад па пытаннях развіцця народнай гаспадаркі з прыцягненнем шырокага кола спецыялістаў
Сістэматычнае ў пэўных прапорцыях абнаўленне складу ўсіх выбарчых органаў партыі
(з 1961 г. )
Скарачэнне дзяржаўнага апарату, барацьба з канцылярска-бюракратычнымі метадамі працы
69
Пашырэнне правоў саюзных рэспублік
Гаспадарчыя правы: у 1956 г. ад цэнтра ў распараджэнне ўрада БССР перададзена 356 прадпрыемстваў, у 1957 г. – звыш 500
Рэспублікам перададзены пытанні абласнога і краявога адміністрацыйнатэрытарыяльнага будаўніцтва
Заканадаўчыя правы: права прыняцця рэспублікамі грамадзянскага, крымінальнага, працэсуальнага кодэксаў
Масавае вылучэнне нацыянальных кадраў у цэнтральны апарат СССР
Павышэнне ролі Саветаў дэпутатаў працоўных
Рэгулярнае правядзенне сесій, сходаў;
Умацаванне сувязі Саветаў з працоўнымі калектывамі;
Стварэнне камісій пры Саветах з мэтай пашырэння ўдзелу насельніцтва ў іх рабоце.
Аднак, выбары ў Саветы праводзіліся на безальтэрнатыўнай аснове;
Саветы дзейнічалі пад непасрэдным кіраўніцтвам КПСС, якой фактычна належала ўлада.
70