Іx страфа

А я ўсё зроблю грамадзею,

Са ўсіх глуздоў іх сцебану,

З траянцаў выдаўлю алею,

На дно у мора заганю!

Твайго ж найбольша ліхадзея,

Някрута, выблядка Энея,

От так папру я з дзяцюкамі

Аж булькаць будзе пузырамі,

Як ў вір усіх торчмя галавой

Намеснік сцягне за сабой!”

Шэсць пачатковых радкоў ІХ страфы адпавядаюць структуры дэцымы, а вось апошняе чатырохрадкоўе, што мае сумежную рыфмоўку, “сапсавана” з-за вуснага бытавання. Мы пераставім месцамі восьмы і дзесяты радкі і заменім незразумелае слова “намеснік” на прапанаванае Я. Карскім “нячысцік”:

От так папру я з дзяцюкамі,

Як ў вір усіх торчмя галавой

Нячысцік сцягне за сабой,

Аж булькаць будзе пузырамі.

Атрымалася яшчэ адно правільнае апошняе чатырохрадкоўе дэцымы, хоць, відавочна, пачатак восьмага радка ў аўтарскім варыянце быў іншы.

X страфа

І вось Эол, галень схапіўшы,

На паншчыну гукаць пачаў.

І вось ён, ветры распусціўшы,

Бурліць ім мора наказаў.

Калі хто відзеў, як Бахціха

Нямецка піва задаець,

Яке яно падыме ліха,

Запеніцца і розна прэць, ‑

От так і мора заравела,

Бубліла, пенілась, шыпела.

Эней упудзіўся, ўсхадзіўся,

Матуз аж у штаноў зваліўся,

Са страху й нюні распусціў

І, слоўна ў цётцы, ён завыў.

У Х страфу мы ўключылі 14 радкоў. Прычым і першае і другое чатырохрадкоўі маюць перакрыжаваную рыфмоўку. Дык ці не ўзнікла адно з іх у часе шматгадовага вуснага бытавання твора? Беларускі чытач прызвычаены да “геаграфічнае” падказкі на смаленскую Бахціху: гэтыя радкі нібыта і неад’емная частка паэмы. Але ці так гэта? Ці была Бахціха ў аўтарскім варыянце твора? На нашу думку, пачатковае чатырохрадкоўе больш “неабходнае” ў тэксце, а параўнанне мора з півам Бахціхі ўзнікла пазней, мажліва, на Смаленшчыне. А вось у “віцебскай рэдакцыі” меліся яшчэ і наступныя радкі (публікацыя “Маяка”):

Аж так і мора закіпела,

Як у пасекі мядзведзь равеў,

Чуць лодка на мялі не села,

Яол Янея вот так паддзеў.

Радкі ж апошняга чатырохрадкоўя мяняюцца месцамі, а г. зн. набываюць выгляд адычнага:

Эней упудзіўся, ўсхадзіўся,

Са страху й нюні распусціў

І, слоўна ў цётцы, ён завыў.

Матуз аж у штаноў зваліўся,

Xі страфа

Траянцы ўсе казлы задралі,

Са ўсіх чаўноў яны гукалі,

Ў балоце будта лісавей.

Ачнуўся, закрычаў Эней:

“О цар-царэвіч, тат Нептун!

Не буду прад табой брахун.

Змілуйся, мора усміры!

Картузнай я прышлю цяртухі,

Сударскай моцнае сівухі,

А грошы сам з машны бяры”.

У Х страфе “сапсаваным” з-за вуснага бытавання з’яўляецца першае чатырохрадкоўе. Здавалася б, калі папярэдняя страфа завяршалася апісаннем сполаху Энея, то і далей гаворка павінна ісці пра яго. Але згадваюцца траянцы, якія “казлы задралі” і “гукаюць” з нейкіх “ўсіх чарёў” (можа, гаворка пра чары, а не пра чаўны?) “быццам ў балоце лісавей”. І толькі пасля “з’яўляецца” Эней, які звяртаецца да Нептуна з просьбаю. Пачатак можна трансфармаваць наступным чынам:

Траянцы ўсе казлы задралі.

Ў балоце будта лісавей,

Са ўсіх чаўноў яны гукалі.

Ачнуўся, закрычаў Эней:

Апошнія шэсць радкоў страфы адпавядаюць радкам ccdeed дэцымы.