1. Гіст. этапы ўзнікнення і разв. бел.м.Бел. м. – гэта нац. мова бел. народа. Перш чым утвар. бел. народнасць i сфармiр. яе м., у жыццi ўсходняга славянства адбылося шмат падзей, якiя паўплывалi на яе стан i разв-цё. Да лiку такiх падзей аднос. далучэнне славян у X ст. да хрысц. цывiліз. Надзвычай плённымi ў гiст. бел. кнiжнасцi, пiсьм-ва былi XI-XIIст. - на царкоўнаслав. м. да нас дайшлi арыгiн. творы старажыт. эпохi: словы, казаннi, павучаннi, малiтвы К.Тураўскага, пiсьм.-асветнiкаў К. Смаляцiча i А. Смаленскага. У XII ст асветніцкую працу вяла Еф.Полацкая. На тэр. Б. існав. такiя буйныя цэнтры старажытнай пiсьменнасцi як Полацк, Тураў, Пiнск, Смаленск, Слуцк, Мазыр, дзе перапiсв. царкоўныя, ствараліся i знах. выйсце арыгiн. творы.

У XIII ст Кiеўск. Русь распад-ца на Маск. Русь і ВКЛ. на працягу XIV-XV ст склал. бел. народнасць i сфармiр. бел. лiт--пiсьм. м. – старабел.( яе назыв. “просто мова.) Гэтая м. мела статус афiц. дзярж. м. ў ВКЛ. На бел. м. ўпершыню ў гiст. ўсх. славян на п. XVI ст. з’яв. друк. кнiгi. На ёй iснав. багатая лiт-ра, навук. i мастацк, летапiсы, а з сяр. XVI ст– тэксты Св. Пiсання. Гэта была м. законаў, суда, канцылярый.

XV-XVII ст. бел. свецка-мастацк. пiсьм-ва iснавалі летапiсы, мемуары, гiст-прыгоднiцк, рыцарск. аповесцi i раманы, вершы, тв. палiт. сатыры. Пераклад рэлiг. лiт. звяз. з дзейнасцю пiсьм-асветнiкаў Ф Скарына, С Будны, В Цяпiнскi, П Мсціславец, М Сматрыцкi. Лiт м. часоў ВКЛ была “нацыянальнаай” у тым сэнсе, што ў яе аснове ляжала бел. м, а не царкоўнаславянская. цi iнш.

З к. XVI ст. на Бел. распаўсюджана лацiнская м. – афiц. м. Польск. дзярж. Яна пач. выкарыст. ў суд. практыцы, навук. ужытку, стан. прадметам шк. вывуч. Польск. м. стан. м. канфесiйнай палемiкi свецк. лiт, выцясняе бел. з прыватнага пiсьм. ўжытку. Тв., якiя вых. на бел.м. ў к XVI-XVII ст, напаўняюцца паланiзмамi. Бел. м.ўступае польск.. З 1696 г. пiсьм-ць на бел. м спыняецца. Ад XVII-XVIII ст. дайшлі ананiм., бурлескна-сатыр. вершы, драм. тв. Але бел. м працягвае выкарыст. ў штодзённым ужытку. 1840 г афiц. уводз. руск м. Бел. м. ў афiц. ўжытак, пiсьм-ць, шк. не дапуск.

Першыя спробы кадыфiкаваць правапiсн. i грам. нормы былi зроблены братамi Лёсiкамi, але найбольш значнай стала “Беларуская граматыка для школ” Б.Тарашкевiча, выд. ў Вiльнi ў 1918 г. Пачын. этап рэгулявання бел правапісу. Гэты этап падзял. на два перыяды: дарэформенны і паслярэформенны.

Дарэф. перыяд пачын. ў 1918 г выхадам “Беларускай граматыкі для школ” Б.Тарашкевіча і заканч. ў 1933 г.

Паслярэф. перыяд пачын. ў1933 г ў выніку прыняцця пастановы СНК БССР “Аб зменах і спрашчэнні бел. правапісу”.

2. Паняцце пра гук. Галосныя гукі і літары ў бел. Мове.

Гук—найдрабнейшы моўны элемент, моўная адзінка, якую мы вылучаем пры падзеле слова. Вылучаюць галосныя і зычныя гукі. Галосныя гукі складаюцца з голасу. Зычныя гукі складаюцца з голасу і шуму або толькі з голасу.

Пры вымаўленні галосных гукаў язык рухаецца ў двух напрамках:па гарызанталі і па вертыкалі. Па месцы ўтварэння галосныя падзяляюцца на пярэдні, сярэдні, задні рады. Паводле спосабу ўтварэння падзяляюцца на верзні, сярэдні і ніжні пад’ёмы. У залежнасці ад удзелу губ—лабіялізаваныя і нелабіялізаваныя.

Рад

Пярэдні і э

Сярэдні ы а

Задні у о

Пад’ём

Верхні і ы у

Сярэдні э о

Ніжні а

Нелабіялізаваныя і ы э а

Лабіялізаваныя у о

3. Артыкуляцыйная хар-ка зычных гукаў. Гук—найдрабнейшы моўны элемент, моўная адзінка, якую мы вылучаем пры падзеле слова. Вылучаюць галосныя і зычныя гукі. Галосныя гукі складаюцца з голасу. Зычныя гукі складаюцца з голасу і шуму або толькі з голасу.

Месца ўтварэння

Губна-губныя [б][п][б'][п'][м][м'][ў]

Губна-зубныя [ф][в] [ф'] [в']

Пярэдне-язычныя [д][т][л] [н] [л'] [н'][з] [ж][с] [ш][з'][с'][Z] [ž][ц] [ч][Z'][ц'][р]

Сярэдне-язычныя [j']

Задне-язычныя [г][к] [г'][к'][х][х']

Па спосабу ўтварэння

Змычныя [б][п][б'][п'] [д][т][г][к][г'][к']

Змычна-праходныя[м] [м'][л] [н][л'] [н']

Шчылінныя (фрыкыты) [ў][з] [ж][с] [ш][з'][с'][j'][х][х']

Змычна-шчылінныя (афрыкаты) [ф'][в'][Z] [ž][ц] [ч] [Z'][ц']

Дрыжачы(вібрант) [р]

Удзел голасу і шуму

Звонкія і глухія

Санорныя[м] [м'][л] [н][л'] [н']

8 Асабливасци вымаул. галосных гукау у бел мове Галосныя о, э могуць знаходзіцца толькі пад націскам. Калі пры змене слова націск перасоўваецца на іншы склад, то галосныя о, э пераходзяць у а - гэта завецца аканьнем: малако - малочны, мароз - маразы, морква - маркоўны. Адпаведна, калі ненаціскныя галосныя е, ё пераходзяць у я - гэта завецца яканнем: везьцi - вязу, несьцi - нясу, лес - лясы. Але гэтая асаблівасць не распаўсюджваецца на некаторыя запазычаныя словы: тэлевізар, эканомiка, сэзон. АЛЕ! каляндар. ! Запомніце. У беларускай мове ў першым складзе перад націскам заўсёды пішацца і вымаўляецца я. Аканне (яканне) перадаецца на пісьме і не залежыць ад паходжаньня слоў, належнасці іх да агульных назваў альбо да ўласных імёнаў: Аляксей, Сяргей, сяржант, Гамэр, відэа. Выключэннем ёсць некаторыя запазычаныя словы: мэтро, сэзон, сэмэстар. Запомніце вымаўленне й правапіс словаў радыё = [радыjо], аўдыё = [аўдыjо], трыё = [трыjо]. У словах з націскнымі складамі -ро-, -ло-, -рэ- замест акання захоўваецца гістарычнае чаргаваньне літараў о, э з літарай ы: бровы - брыво, гром - грымець.

Прыстаўныя галосныя а, і вымаўляюцца і пішуцца на пачатку слоў перад зычнымі р, л, м, ў: аўторак, аржаны, ільготы, імгла, іржавець. Перад пачатковым i амаль заўсёды пры вымаўленні паўстае прыстаўны гук [j]: іскры = [jiскры], iржа = [jiржа]. Прыстаўныя галосныя знікаюць, калі канчаткам папярэдняга слова з’яўляецца галосны гук: новыя льготы. Няма прыстаўных гукаў і ў словах, што захоўваюць каранёвы галосны: лёд - на лёдзе.