Гродназнаўства

абараняцца ад моцнага ворага

– крыжакоў. Бесперапынныя войны, пастаянная пагроза знішчэння, зразумела, не спрыялі развіццю горада. З цэнтра княства ён пераўтвараецца ў памежную крэпасць на шляху крыжацкай навалы. Археалагічныя раскопкі на Старым замку выявілі трохметровы культурны пласт XIII–XIV стст. Ён напоўнены зброяй, пераважна наканечнікамі стрэл. Знаходак, якія б сведчылі аб стане рамяства, настолькі мала, што многія даследчыкі гавораць аб замаруджванні ці нават аб спыненні развіцця горада ў гэты перыяд.

Менавіта ў гэты час, у канцы XIII – сярэдзіне XIV стагоддзяў, на дзядзінцы, на месцы Ніжняй царквы, якая абвалілася ў 1183 годзе, была пабудавана новая мураваная царква, якую цяпер называюць Верхняй. Гэта быў невялікі квадратны ў плане храм (9,8 х 9,9 м) з адной паўкруглай апсідаю. Вуглы сцен, як і ў ранейшых

помніках гродзенскай архітэктурнай школы, былі зрэзаны пад вуглом у 45 градусаў.

з развалін Ніжняй царквы. Спачатку перакрыцце царквы было драўляным. Пазней былі пастаўлены слупы і зроблены крыжовыя скляпенні, якія накрылі дахоўкаю. Царква выконвала ролю ўнутрызамкавага храма і была разабрана падчас будаўніцтва палаца Стэфана Баторыя ў апошняй чвэрці XVI ст.

Ад княства Гродзенскага да ВКЛ

Бронзавы вадаліў з Барысаглебскай царквы. Першая палова ХІІІ ст.

Крыжакі ў ХІІІ ст. Крайні злева – рыцар Тэўтонскага ордэна, крайні справа – рыцар ордэна Мечаносцаў. Пасярэдзіне – пешы ваяр

Князь спрытна сядае і шпорыць каня, За ім беларусаў лавіна.

Зь зямлі высякаючы іскры агню – На ворага мкнецца дружына.

Дружыны тае не патрапіць стрымаць Ні пушча, ні вецер, ні гоні!

Давыдавы воі на конях ляцяць На покліч крылатай пагоні.

Апанас Цыхун.

Балада пра Давыда Гарадзенскага.

1. Горад у час крыжацкай навалы

родна заўсёды быў ключом да земляў беларускага Панямоння. Каля 20

нападаў на наш горад здзейснілі крыжакі Тэўтонскага ордэна. Хто толькі не пабываў пад сценамі непрыступнага Старога замка! “Паход на Гартэн” лічыўся вышэйшай адзнакаю і гонарам рыцарства Германіі, Францыі, Швецыі, Галандыі, Даніі, Італіі, Іспаніі, Чэхіі і Англіі. Пяць разоў удавалася крыжакам захапіць Гродна. У 1284 годзе пад сцены Старога замка раптоўна прывёў свае войскі магістр Конрад Цірнберг. Ён прыйшоў скарыць прусаў, якіх восем гадоў назад пасяліў у Грод-

Гродна на пачатку эпохі ВКЛ

Герб “Калюмны” ці Гедэмінавы слупы

– першапачатковы сімвал Вялікага Княства Літоўскага.

Пагоня - герб Вялікага Княства Літоўскага

Імя ў гісторыі

Вітаўт Вялікі (у каталіцтве

Віганд, у праваслаўі Аляксандр; 1350-27 кастрычніка 1430 гг.) адзін з выдатных дзяржаўных дзеячаў ВКЛ. Сын Кейстута, стрыечны брат Ягайлы. З юнацкіх гадоў удзельнічаў у войнах супраць Вялікага княства Маскоўскага і Тэўтонскага ордэна. У 1374 г. атрымаў у валоданне гарадзенскае княства. Пасля смерці Вялікага князя Альгерда (1377 г.) падтрымаў свайго бацьку ў барацьбе за трон. У 1382 г. падчас перамо-

ваў з Ягайлам у Вільні Вітаўт разам з бацькам Кейстутам быў схоплены і адпраўлены у Крэўскі замак. Кейстут быў задушаны, а Вітаўт дзякуючы дапамозе жонкі здолеў уцячы. У 1383 г. прыняў у каталіцтве імя Віганд. Разам з крыжакамі ўдзельнічаў у паходзе на Літву. У 1385 г. заключыў мірнае пагадненне з Ягайлам і падпісаў Крэўскую унію. Праз некаторы час прыняў праваслаўе і імя Аляксандр. У 1392 г. пасля Востраўскага пагаднення Вітаўт становіцца намеснікам Ягайлы ў ВКЛ. Ён праводзіў самастоўную ўнутранную і знешнюю палітыку. Ажыцяўляў цэнтралізацыю дзяржавы і рабіўся незалежным ад Ягайлы і Польшчы. У 1395 г. падпарадкаваў Смаленскае княства, а ў 1395 г. дамогся прызнання залежнасці Ноўгарада Вялікага ад ВКЛ. Каб аднавіць на троне Залатой Арды свайго стаўленіка хана Тахтамыша ў 1399 г. зарганізаваў вялікі паход у паўднёвыя стэпы, які закончыўся паражэннем у бітве на рацэ Ворскле.

У 1401 г. заключыў Віленска-Радомскую унію з Польшчай, атрымаўшы тытул Вялікага Князя Літоўскага.

Па выніках вайны з Вялікім Маскоўскім княствам у 1406-1408 гг. вызначыў мяжу ВКЛ па рэках Угра і Ака. Падчас Вялікай вайны ВКЛ і Польшчы з Тэўтонскім орэнам 1409-1411 гг. узначальваў войскі ВКЛ, якімі кіраваў пад Грунвальдам у 1410 г. (рабіў гэта непасрэдна з поля бітвы). У выніку Таруньскага міра 1411 г. была спынена крыжацкая агрэсія. Падпісаў Гарадзельскую унію 1413 г., якая замацоўвала яго ўладу ў княстве. Падчас праўлення Вітаўта ВКЛ дасягнула найбольшай магутнасці зямельных памераў: ад Пскоўскай мяжы да Чорнага мора і ад ракі Акі і Курска да Галіцыі. Каб канчаткова замацаваць суверынітэт дзяржавы, ён двойчы намагаўся атрымаць каралеўскі тытул і карону. Але гэтаму перашкаджалі магнаты з Польшчы, якія не адмаўляліся ад намераў аб’яднаць Літву з Польшчай. Памёр Вітаўт 27 кастрычніка 1430 года ў Троках. Пахаваны ў Віленскім кафедральным саборы.

У складзе Вялікага княства Літоўскага

Пячатка вялікага князя Вітаўта

за ўладу ў ВКЛ. У выніку перамоў паміж Вітаўтам і Ягайлам у 1384 годзе Гродна становіцца «другой» сталіцай ВКЛ. У гэтыя часы па загаду Вітаўта ў горадзе будуецца першы драўляны каталіцкі касцёл Найсвяцейшай Маці Божай, так званая Фара Вітаўта, які ўпершыню згадваецца ў 1389 годзе. Гэты храм меў двухсхільны дах і шмат’ярусную вежу.

Разумеючы, што замірэнне

зЯгайлам не вельмі трывалае, Вітаўт пачаў рыхтавацца да новай вайны. Аднавіў і ўмацаваў сцены Старога замка, а ў 1390 годзе заключыў дамову з крыжакамі для сумеснай барацьбы супраць Ягайлы, даручыўшы абарону горада маркграфу Зальцбаху. У гэтым самым годзе абаронцы Гродзенскага замка вытрымалі 50-дзённую аблогу польскага войска на чале з Ягайлам. Прыйшоўшы

зкрыжакамі на дапамогу гарадзенцам, Вітаўт паспрабаваў дапамагчы свайму гарнізону. З супрацьлеглага берага да муроў Старога замка быў працягнуты жалезны ланцуг, каб

здапамогаю прымацаваных да яго лодак даставіць у замак усё неабходнае. Але польскія рыцары, пусціўшы зверху па рацэ бярвенні, парвалі ланцуг. Не атрымаўшы дапамогі, абаронцы вымушаны былі здаць горад Ягайлу. Каб заручыцца падтрымкай гарадзенцаў, ён у 1391 годзе дае гораду першы

прывілей на самакіраванне па Літоўскім праве і ўзмацняе гарнізон крэпасці атрадам польскіх ваяроў. Але калі

У складзе Вялікага княства Літоўскага

Вітаўт разам з крыжакамі падышоў да горада, гарадзенскія ваяры зачынілі польскіх салдат у вежы і здалі крэпасць. За дапамогу ў барацьбе з Ягайлам Вітаўт дазваляе крыжакам пабудаваць у сваіх уладаннях замкі. Сярод іх быў Ноенгартэн.

Дэнарый (пенязь) Вітаўта. Тып выпуска 1401-1430 гг. Манетны двор Вільні.

Рыцар Вялікага Княства Літоўскага пач. ХV ст.

Для ВКЛ ХІV - пачатак XV стст. быў перыядам бесперапынных войнаў. Рыцарства Вялікага Княства працягвала ўжываць традыцыйныя віды зброі, адначасова засвойваючы баявы вопыт сваіх супраціўнікаў як з Захаду, так і з Усходу, выкарыстоўваючы новыя элементы узбраення. У другой палове ХІV ст. на Беларусі з’яўляецца заходнееўрапейскі пласцінавы даспех.

Разам з шлемам даспех важыў 25-30кг., не скоўваў рухаў рыцара і дазваляў яму біцца як на кані,так і пешшу.

Імя ў гісторыі

Святы Казімір (3 кастрычніка 1458 – 4 сакавіка 1484 гг., Гродна)

сын Вялікага князя Літоўскага і караля Польшчы Казіміра Ягелончыка. Апякун Польшчы, Літвы і Беларусі. Заступнік моладзі. З маладосці быў вельмі набожны. Клапаціўся аб патрэбах звыклых людзей і апекаваўся касцёламі. Быў абраны венгерскім каралём, але хутка адмовіўся ад трона, каб цалкам прысвяціць сябе малітве і служэнню Богу. Захварэў на сухоты і на шляху ў Люблін памёр у Гародні 4 сакавіка 1484 г. Пахаваны каралевіч Казімір ў капліцы Маці Божай Віленскага катэдральнага касцёла. Традыцыя сведчыць, што“пры магіле яго, як кажуць, адбываюцца цуды”. У 1602 г. кананізаваны. 4 сакавіка — дзень святога Казіміра, заступніка рамеснікаў. У гэты дзень у нашым горадзе ладзіцца кірмаш рамёстваў“Казюкі”. У міжваенны час у Гародні існавала вуліца Святога Казіміра. У гарадзенскім Фарным касцёле больш за трыста год існуе алтар святога Казіміра.

Святы Казімір. Скульптура XVIII ст. Лідскі Крыжаўзвіжанскі касцел.