Игнатович Sacyiyalogіya umk
.pdfнавуковых ведаў аб структуры, функцыях, заканамернасцях развіцця вывучаемага аб’екта. Прыкладное (практычнае) даследаванне арыентуецца ў першую чаргу на вырашэнне канкрэтных практычных задач, выпрацоўку практычных рэкамендацый, пошук шляхоў удасканалення сацыяльнага аб’екта.
Задачы даследавання – гэта сукупнасць канкрэтных мэтавых установак, у якіх выкладаюцца асноўныя і дадатковыя патрабаванні па аналізе і рашэнні праблемы. Па прычыне таго, што сацыяльныя праблемы маюць шматузроўневую структуру, сярод задач сацыялагічнага даследавання выдзяляюць асноўныя
задачы, якія накіраваны на рашэнне праблемнай сітуацыі ў цэ- |
||||
лым, і дадатковыя, накіраваныя на вывучэнне асобныхИбакоў |
||||
праблемы. |
|
У |
||
Г |
К |
|||
Аб’ект i прадмет даследавання. Аб’ектам сацыялагічнага |
||||
|
Б |
|
іх дзейнасць, |
|
даследавання з’яўляюцца супольнасць людзей, |
арганізаваная з дапамогай сацыяльных інстытутаў, і ўмовы, у якіх гэта дзейнасць ажыццяўляецца. Трэба адзначыць, што калі
аб’ект існуе аб’ектыўна, не залежыць ад даследчыка і супраць- |
||
|
|
Й |
стаіць яму, то прадметы вывучэння, наадварот, фармулююцца |
||
самім даследчыкам. Гэта канструкцыяИ, створаная мысленнем, |
||
дэтэрмінаваная, з аднаго боку,Раб’ектам вывучэння, а з другога |
||
− умовамi даследавання: задачамі, ведамі і сродкамі сацыяло- |
||
|
О |
|
гіі. Аб’ект даследавання характарызуецца: 1) выразнымі аба- |
||
Т |
|
|
значэннямі па такіх параметрах, як прафесійная ці галіновая |
||
прыналежнасць, прастораваяИ |
абмежаванасць (рэгіён, горад, |
|
вёска), функцыянальнаяЗ |
накіраванасць (вытворчая, палітычная, |
|
бытавая); 2) вызначанай абмежаванасцю ў часе; 3) магчымас- |
||
О |
|
|
цямі яго колькасных вымярэнняў. Наяўнасць галіновых меж |
||
дазволіцьПсацыёлагу засяродзіць увагу на найбольш важных і |
вызначальныхРЕ рысах функцыянавання дадзенай сістэмы, прасторавыя межы канкрэтызуюць аб’ект з пункту гледжання яго вытворча-тэрытарыяльнай агульнасці, параметры часу вызначаюць тэрміны правядзення даследавання, колькасныя параметры патрабуюць адбору колькаснага складу аб’ектаў з дакладным указаннем іх галін і тэрытарыяльнай прыналежнасці.
Прадметам даследавання прынята лічыць той з бакоў аб’екта, які непасрэдна падлягае вывучэнню, гэта значыць найбольш значны бок аб’екта з пункту гледжання сацыялагічнай тэорыі і сацыялагічнай практыкі. Аднаму і таму ж сацыяль-
191
наму аб’екту могуць адпавядаць некалькі розных прадметаў даследавання, кожны з якіх па змесце вызначаецца тым, які іменна бок аб’екта ён адлюстроўвае, з якой мэтай, для рашэння якой праблемы абраны. Такім чынам, адзін і той жа аб’ект можна апісаць па-рознаму ў залежнасці ад праблемы і мэты сацыялагічнага даследавання. А ад таго, якія ў вывучаемым аб’екце будуць выдзелены элементы і сувязі, залежыць выбар сродкаў іх фіксацыі (методыкі збору і аналізу даных).
Дакладнае выдзяленне аб’екта дапамагае правільнаму вызначэнню прадмета даследавання. Прадметам сацыялагічнага
даследавання з’яўляюцца тыя істотныя якасці аб’екта, якія ў |
|
найбольш поўным выглядзе выражаюць даследуемуюИпрабле- |
|
|
У |
му і непасрэдна павінны вывучацца. Звычайна прадметКдасле- |
|
Г |
|
давання ўтрымлівае цэнтральнае пытанне праблемы. У адроз- |
|
Б |
|
ненне ад аб’екта, змест якога не залежыць ад суб’екта, прадмет
даследавання прадугледжвае аб’ект, але не супадае з ім. Адзін і
даследавання з’яўляецца вынікам узаемадзеяння суб’екта і аб’екта пазнання. Трэба падкрэсліць,Йшто, па-першае, прадмет
адбываецца тады, калі ставіцца задача пазнаць усю сукупнасць
той жа сацыяльны аб’ект можаРвывучаццаИ з мэтай вырашэння розных праблем. Таму аднаму і таму ж аб’екту сацыялагічнага даследавання могуць адпавядацьО некалькі прадметаў. Падругое, аб’ект і прадметТдаследавання могуць супадаць. Гэта
сацыяльнага аб’ектаИ. Па-трэцяе, прадмет вывучэння мае складаную структуруЗ, і яго правільны выбар вызначаецца дакладнай пастаноўкайОпраблемы, фармулёўкай мэты і задачы даследавання, сістэмным аналізам аб’екта.
ВажнейшымП кампанентам праграмы сацыялагічнага даследаванняЕз’яўляецца фармулёўка рабочых гіпотэз (сістэмы гіпотэзР). Гіпотэза – галоўны метадалагічны інструмент, арганізуючы ўвесь працэс даследавання і падпарадкаваны яго ўнутранай логіцы.
Гіпотэза ў сацыялагічным даследаванні – гэта навукова абгрунтаванае меркаванне (здагадка, дапушчэнне) аб структуры сацыяльных аб’ектаў, аб характары і сутнасці сувязей паміж сацыяльнымі з’явамі, аб механізмах іх функцыянавання і развіцця, магчымых падыходах да рашэння сацыяльных праблем.
Вылучаемая гіпотэза павінна адпавядаць пэўным патрабаванням:
192
а) быць навукова абгрунтаванай, яна не павінна ўтрымліваць сцвярджэнняў, якія супярэчаць ужо даказаным навуковым фактам;
б) быць адэкватнай даследуемай праблеме, мець сэнс у рамках даследуемай праблемы;
в) быць прынцыпова правяраемай эмпірычным спосабам, інакш яна застанецца толькі меркаваннем, якое выражае суб’ектыўную думку;
г) быць дастаткова простай па форме, мець дакладныя і якасныя фармулёўкі;
д) у самой фармулёўцы трэба ўказаць і спосаб яе праверкі ў |
|||
дадзеным даследаванні. |
|
У |
И |
Стварэнне сацыялагічных гіпотэз прадвызначае Кпэўныя фа- |
|||
|
Г |
|
|
зы: 1) збор інфармацыі па даследуемай тэме (вывучэнне літара- |
|||
|
Б |
|
|
туры і іншых крыніц інфармацыі, выкарыстанне свайго ўласна- |
га вопыту); 2) фармуляванне самой гіпотэзы. Практыка паказвае, што ў працэсе фармулявання гіпотэз важна, па-першае,
мець дакладнае ўяўленне аб тым, ці маюцца дастаткова рас- |
||
|
|
Й |
працаваныя тэарэтычныя палажэнні аб той галіне сацыяльнай |
||
рэчаіснасці, якая даследуецца; паИ-другое, неабходна ўлічваць |
||
узровень прафесійнай падрыхтоўкіР даследчага калектыву; па- |
||
трэцяе, патрэбна мець на ўвазе складанасць даследуемай праб- |
||
лемы; 3) групоўка |
|
О |
гіпотэз. ут сацыёлаг павінен вызначыць |
||
|
Т |
|
асноўныя і неасноўныя гіпотэзы, умець прывесці іх у адпа- |
||
ведную сістэму. |
И |
|
Рабочыя гіпотэзыЗможна класіфікаваць па розных прыметах. |
||
П а з м е с т у меркаванняў адносна вылучаемага аб’екта гіпо- |
||
О |
|
|
тэзы падзяляюць на апісальныя, тлумачальныя і прагнозныя. |
||
АпісальныяПгіпотэзы – гэта меркаванні аб існуючых улас- |
цівасцяхРЕаб’ектаў, аб характары сувязей паміж асобнымі элементамі вывучаемага аб’екта (структурныя), аб ступені сувязей узаемадзеяння (функцыянальныя).
Тлумачальныя гіпотэзы адносяцца да меркаванняў аб пры- чынна-выніковых залежнасцях у вывучаемых сацыяльных працэсах і з’явах.
Прагнозныя – гэта такія гіпотэзы, якія ўтрымліваюць не толькі меркаванні аб фактычным стане прадмета і апісанне прычын такога стану, але і меркаванні, якія раскрываюць тэндэнцыі і заканамернасці развіцця дадзенага аб’екта.
193
Па с т у п е н і р а с п р а ц а в а н а с ц і і абгрунтаванасці гіпотэзы падзяляюцца на першасныя (фармулююцца да збору эмпірычных даных) і другасныя (вылучаюцца ўзамен адхіленых першасных).
Па с т у п е н і а г у л ь н а с ц і меркаванняў гіпотэзы падзяляюцца на гіпотэзы-асновы і гіпотэзы-вынікі. З пункту гледжання з а д а ч д а с л е д а в а н н я гіпотэзы падзяляюцца на асноўныя (агульныя), што выцякаюць з асноўных задач, і неасноўныя (прыватныя), яны выцякаюць з неасноўных задач.
Пры распрацоўцы праграмы неабходна выдзяляць асноўныя
паняцці. Гэта робіцца пры аналізе праблемы і прадмета дасле- |
||
давання. Структураванне сацыяльнай з’явы адбываеццаИпраз |
||
|
|
У |
вылучэнне пэўных абстрактных паняццяў, ключавыхК слоў, |
||
якімі абазначаецца прадмет. |
Г |
|
|
Б |
|
Існуюць розныя прыёмы вызначэння асноўных паняццяў. |
Арыгінальны прыём пошуку асноўнага паняційна-катэгарыль- нага апарату, вывучаемага пры правядзенні аператыўных са-
цыялагічных даследаванняў, прапанаваны прафесарам Д. Г. Рот- |
|||
|
Й |
|
|
манам. З агульнага набору паняццяў па вывучаемай праблеме |
|||
групе экспертаў прапануецца адзначыцьИ |
толькі тыя, якія, на іх |
||
погляд, маюць важнейшыя, вызначальныяР |
з’явы. Асноўнымі |
||
лічацца паняцці, атрымаўшыя больш за 50% выбараў экс- |
|||
|
О |
|
|
пертаў. |
Т |
|
|
|
|
|
Для таго каб паняцці навукі маглі выканаць ролю сродкаў |
|
пазнання і рашэнняИпрактычных задач, патрабуецца правядзен- |
|
не працэдуры інтэрпрэтацыіЗ |
агульных паняццяў. Сутнасць яе |
заключаецца ў тым, каб асноўнае паняцце расчляніць да такога |
|
О |
|
ўзроўню дэталізацыі, які дазволіў бы праверыць яго эмпірыч- |
|
ным спосабамП, гэта значыць распісаць на простыя элементы, у |
сукупнасціРЕ складаючыя змест паняцця. У гэтай частцы праграмы расчляненне абстрактнага паняцця ажыццяўляецца паэтапна.
У першую чаргу неабходна даць удакладненне сэнсу паняццяў. Інтэрпрэтацыя паняццяў у сацыялогіі мае тэарэтычны, эмпірычны і рацыянальны характар. Тэарэтычная інтэрпрэтацыя ўяўляе сабой працэс рэканструявання агульнага паняцця шляхам выкарыстання тэрмінаў меншай ступені агульнасці. Часцей за ўсё асноўнае паняцце ўтрымлівае іншыя, менш абстрактныя паняцці. У такіх выпадках неабходна з асноўнага
194
паняцця вычляняць яго складаючыя, гэта значыць больш дробныя паняцці, якія ў яго ўваходзяць.
Эмпірычна інтэрпрэтаваць паняцце − значыць знайсці такі паказчык (індыкатар), які б адлюстроўваў пэўную важную частку зместу гэтага паняцця і які можна было б непасрэдна вымерыць. Напрыклад, калі адным з паняційных індыкатарў грамадска-палітычнай актыўнасці пэўнай сацыяльнай групы з’яўляюцца адносіны яе да пэўных мерапрыемстваў, то эмпірычнымі індыкатарамі саміх гэтых адносін будуць наведванне мерапрыемстваў, колькасць выступленняў, канструктыўнасць
прапаноў, крытычнасць выступленняў, удзел у рэалізацыі |
|||
рашэнняў. |
|
У |
И |
Методыка-працэдурная частка праграмы ўключаеК: 1) вызна- |
|||
|
Г |
|
|
чэнне агульнага плана даследавання; 2) пабудову патрабуемага |
|||
|
Б |
|
|
планам тыпу, выбаркі (выбарачнай сукупнасці); 3) выбар мета- |
даў збору інфармацыі; 4) распрацоўку інструментарыю даследавання; 5) стварэнне праграмы апрацоўкі атрыманай інфарма-
цыі; 6) распрацоўку арганізацыйна-тэхнічнай часткі даследа- |
||
Й |
|
|
вання (тэрміны, графікі, пытанні фінансавання і інш.). |
||
У залежнасці ад мэты і задач даследаванняИ |
, стану ведаў аб |
|
вывучаемым аб’екце распрацоўваеццаР |
стратэгічны план пра- |
|
вядзення канкрэтнага сацыялагічнага даследавання. |
||
О |
|
|
Т |
|
|
У адпаведнасці з мэтай і задачамі даследавання вызначаюц- |
ца тып выбаркі і аб’ём выбарачнай сукупнасці, г.зн. колькасці |
|
рэспандэнтаў-удзельнікаўИ апытання, ці іншай працэдуры атры- |
|
мання пярвічнайЗэмпірычнай інфармацыі аб вывучаемых |
|
аб’екце, з’яве, працэсе. |
|
О |
|
У методыка-працэдурнай частцы праграмы вызначаюцца ме- |
|
тады даследаванняП |
, г.зн. сістэма правіл тэарэтычнай і практыч- |
найРдзейнасціЕ , накіраванай на пазнанне характарыстык выву-
чаемага аб’екта, і методыка-сістэма аперацый і прадпісанняў з указаннем працэдур іх прымянення.
Гэтая частка праграмы прадугледжвае абгрунтаванне і распрацоўку інструментарыю – набору метадычна-даследчых дакументаў, з дапамогай якіх забяспечваецца збор эмпірычных сацыялагічных даных (анкета, бланк, інтэрв’ю, картачка назіральніка і інш.).
У методыка-працэдурнай частцы праграмы вызначаюцца метады апрацоўкі атрыманай інфармацыі; календарныя тэрміны
195
работ, указваюцца выканаўцы і адказныя за кожны этап даследавання. Складанасць інтэрпрэтацыі заключаецца ў неадназначнасці iснуючых тлумачэнняў аднаго і таго ж паняцця ў навуковых крыніцах, у розным узроўнi абстрактнасці паняццяў. Памылковая інтэрпрэтацыя паняццяў можа парушыць логіку даследавання, увесці ад пастаўленай мэты. Таму вызначэнне і тлумачэнне асноўных паняццяў маюць прынцыповае метадалагічнае значэнне.
Падрыхтоўка праграмы сацыялагічнага даследавання − справа адказная, патрабуе значных выдаткаў, часу і высілак.
Некаторыя сацыёлагі лічаць, што на распрацоўку праграмы па |
|
некаторых даследаваннях траціцца не менш часу, чымИна само |
|
|
У |
даследаванне. Ад якасці праграмы ў значнай (рашаючайК ) сту- |
|
Г |
|
пені залежаць якасць праводзімага сацыялагічнага даследа- |
|
Б |
|
вання, тэарэтычная і практычная значнасць атрыманых выні- |
каў, таму яе распрацоўка даручаецца самым кваліфікаваным спецыялістам. У. А. Ядаў сцвярджае, што праграма можа быць
апублікавана як самастойная навуковая праца. Не выключана, |
||||
|
|
|
|
Й |
што па гэтай праграме іншыя даследчыкі будуць збіраць і |
||||
аналізаваць эмпірычны матэрыялИ, тым самым дасягаць су- |
||||
меснымі намаганнямі павышэнняРяго пазнавальнай каштоў- |
||||
насці і прадстаўнічасці. Публікацыя праграмы падобна перада- |
||||
|
|
|
|
О |
чы ліцэнзіі на стварэнне навуковых ведаў. |
||||
|
|
|
|
Т |
|
|
|
ПИы т а н н і і з а д а н н і |
|
1. |
|
З |
|
|
Дайце агульную характарыстыку праграмы сацыялагічна- |
||||
|
|
О |
|
|
га даследавання. |
|
|
||
2. |
ШтоПўяўляе сабой структура праграмы? |
|||
3. |
Што такое аб’ект сацыялагічнага даследавання? |
|||
4. |
Е |
|
|
|
Дайце азначэнне прадмета даследавання. |
||||
Р |
|
|
|
|
5. |
Што такое гіпотэза? |
|||
6. |
Выкладзіце патрабаванні, якія прад’яўляюцца да гіпотэзы. |
|||
7. |
Што ўяўляе сабой інструментарый сацыялагічнага дасле- |
давання?
196
Глав а 17 . Метады збору сацыялагічнай інфармацыі
1. Паняцце метаду
У канкрэтных сацыялагічных даследаваннях важнае месца займае працэс збору сацыялагічнай інфармацыі. Вынікі гэтага працэсу з’яўляюцца асновай аналізу аб’екта і прадмета даследавання, дасягнення даследчыкам пастаўленай мэты, базай для выпрацоўкі неабходных рэкамендацый і прапаноў. Збор першаснай інфармацыі непасрэдна звязаны з выкарыстаннем разнастайных метадаў пазнання сацыяльнай рэальнасці.
Метад (гр. methodos − шлях да чаго-небудзь) у любой наву- |
||
|
|
И |
цы азначае спосаб дасягнення якой-небудзь мэты, рашэння |
||
|
К |
|
канкрэтнай задачы. Метад у сацыялогіі − спосаб пабудовы і аб- |
||
У |
|
|
грунтавання сацыялагічных ведаў, шлях устанаўлення канкрэт- |
||
Г |
|
|
ных сацыяльных фактаў, атрымання і апрацоўкі першаснай са- |
||
цыялагічнай інфармацыі. Метад залежыцьБад даследуемай са- |
цыяльнай праблемы, ад сфармуляванай тэорыі і агульнай мета- |
||
|
И |
. |
далагічнай арыентацыі, мэт і задач даследаванняЙ |
||
Р |
|
|
У сацыялагічных даследаваннях выкарыстоўваюцца разна- |
||
О |
|
|
стайныя метады збору першаснай інфармацыі. |
|
Праблема выкарыстання метадаў збору сацыялагічнай ін-
мі за кароткі час безИгрунтоўнайТ спецыяльнай падрыхтоўкі немагчыма. Але мецьЗаб іх дакладнае ўяўленне і выкарыстоўваць у сацыяльнай практыцы хаця б некаторыя з іх элементаў неабходна любому супрацоўніку, які ў сваёй прафесійнай дзейнасці
фармацыі вельмі важная. Справа ў тым, што авалодаць метада-
мае справуПзОлюдзьмі. Таму раскрыем некаторыя асаблівасці прымяненняЕ на практыцы асобных метадаў сацыялагічных даследаванняў, разгледзім іх сутнасць і тэхналогію.
РПры вызначэнні метадаў збору інфармацыі сацыёлаг павінен улічваць некаторыя патрабаванні: 1) аператыўнасць і эканамічнасць даследавання не павінны забяспечвацца за кошт зніжэння якасці даных; 2) ні адзін з метадаў не з’яўляецца ўніверсальным, з дапамогай якога можна дасягнуць пастаўленай мэты, кожны мае пэўныя абмежаваныя пазнавальныя магчымасці; 3) надзейнасць метаду забяспечваецца не толькі яго абгрунтаванасцю, але і выкананнем правіл яго прымянення.
Часцей за ўсё з таго мноства метадаў, якія вядомы навуцы наогул і сацыялогіі ў прыватнасці, выдзяляюць чатыры асноў-
197
ныя метады эмпірычнага сацыялагічнага даследавання. Гэта аналіз дакументаў, назіранне, апытанне і сацыяльны эксперымент. Некаторыя даследчыкі называюць яшчэ і метад экспертных ацэнак.
2. Выбарка ў сацыялагічным даследаванні
У час правядзення сацыялагічнага даследавання найбольш поўныя вынікі, дакладныя даныя сацыёлаг атрымлівае пры аналізе ўсіх элементаў аб’екта даследавання. Гэта значыць, ідэальны варыянт заключаўся б у тым, каб даследаваць усе
аб’екты, якiя цiкавяць даследчыка. Але гэты ідэальны варыянт |
||
|
|
И |
ніколі ці амаль ніколі не можа быць ажыццёўлены. Справа |
||
|
К |
|
ў тым, што збор інфармацыі звязаны з шэрагам арганізацый- |
||
У |
|
|
ных, тэхнічных, фінансавых і іншых цяжкасцей. Для таго каб |
||
Г |
|
|
правесці даследаванне, патрабуюцца пэўны апарат, які быў бы |
||
ў дастатковай ступені падрыхтаваны дляБзбору інфармацыі, |
рабочы час на збор матэрыялаў, матэрыяльныя рэсурсы для |
|
|
И |
стварэння інструментарыю, арганізацыіЙдаследавання, апра- |
|
Р |
|
цоўкі і аналізу атрыманай інфармацыі. |
|
О |
|
Акрамя цяжкасцей, якія сустракаюць даследчыка пры цэ- |
ласным даследаванні, трэба ўлічваць і іншыя акалічнасці. Мно-
насцю, не звяртаючысяИТда даследавання ўсіх аб’ектаў назірання. Справа ў тымЗ, што сацыяльныя з’явы характарызуюцца пэўнай паўтаральнасцю і тоеснасцю, якія абумоўліваюць магчымасць фармулёўкі выніковых вывадаў на аснове аналізу ад-
гія праблемы могуць быць вырашаны з дастатковай даклад-
носна абмежаванага матэрыялу. Гэтыя акалічнасці і тлумачаць |
||
О |
|
|
той факт, што сацыялагічныя даследаванні ажыццяўляюцца, як |
||
правіла, выбарачнымП |
метадам. |
|
ВыбарачнымЕ |
метадам называецца спосаб характарыстыкі |
|
(ацэньвання, апісання) аб’екта пазнання на аснове частковых, |
||
Р |
|
|
няпоўных даных, атрыманых пры метадычна карэктным назіранні за некаторай часткай вывучаемага аб’екта. У якасці аб’екта звычайна разглядаюцца масавыя з’явы, падзеі ці сістэмныя ўтварэнні. Ацэньваемая цэласнасць называецца генеральнай сукупнасцю, назіраемая частка – выбаркай, ці выбарачнай сукупнасцю.
Выбарачная сукупнасць звычайна канструюецца такім чынам, каб пры мінімуме адзінак адбору ўдавалася з неабходнай
198
ступенню гарантыі ўявіць усю сукупнасць, увесь вывучаемы аб’ект.
Выбарка павінна быць мадэллю генеральнай сукупнасці, што і дазваляе на яе аснове ацэньваць характарыстыкі гэтай сукупнасці. Здольнасць выбаркі адлюстроўваць, мадэліраваць гэтыя характарыстыкі называецца рэпрэзентатыўнасцю. У залежнасці ад таго, наколькі рэпрэзентатыўнай з’яўляецца выбарачная сукупнасць, сацыёлаг мае права экстрапаліраваць вывады і абагульненні на ўсю генеральную сукупнасць. Для таго
1)вызначыць, па якіх параметрах выбарка будзеКрэпрэзенИ - таваць генеральную сукупнасць, і дакладна ўлічыцьУданыя аб размеркаванні генеральнай сукупнасці па натуральныхГ прыметах (пол, узрост і інш.); фактары, па якіхБняма статыстычных даных, напрыклад рэлігійнасць насельніцтва, даходы, палітычныя ўстаноўкі; Й
2)ажыццявіць разлік выбаркі (якія элементы і колькі), зыходзячы з патрабаванняў статыстычнагаИ паказу страт генеральнай сукупнасці; Р
3)знайсці ацэнкі параметраўО генеральнай сукупнасці, гэта значыць з мінімальнымi хiбамi вылічыць памылку рэпрэзентатыўнасці, інтэрвалы Тсярэдніх, працэнтных размеркаванняў, каэфіцыентаў, індэксаўИі іншых велічынь.
РэпрэзентатыўнасцьЗ выбаркі дасягаецца ў выніку выканання наступных патрабаванняў: а) усе адзiнкi генеральнай сукупнасці павінны мецьОроўную магчымасць трапіць у выбарку; б) выбар адзінакПгенеральнай сукупнасці трэба ажыццяўляць незалежнаЕад вывучаемай прыметы; в) адбор павінен ажыццяўляцца па магчымасці з аднародных сукупнасцей; г) колькасць адзінакРгенеральнай сукупнасці, адабраных для абследавання, павінна быць дастатковай. Асновай выбаркі з’яўляецца такі пералік элементаў генеральнай сукупнасці, які задавальняе патрабаванням паўнаты, дакладнасці, адэкватнасці, зручнасці работы з ім, адсутнасці дубліравання адзінак назірання. Выбарка не павінна ўтрымліваць нязначныя адзінкі, інфармацыя аб кожнай адзінцы павінна быць дакладнай. Нельга дапускаць дубліравання адзінак выбарачнай сукупнасці.
Асноўнымі структурнымі складаемымі выбарачнай сукуп-
насці (катэгорыямі выбарачнага метаду) з’яўляюцца адзінкікаб сфарміраваць выбарку як мадэль генеральнай сукупнасці,
199
адбору і адзінкі назірання. Адзінкамі адбору называюцца тыя элементы генеральнай сукупнасці (асобы, групы, калектывы), якія выступаюць адзінкамі ліку ў розных працэдурах адбору пры фарміраванні выбарачнай сукупнасці. Адзінкамі назірання называюцца элементы сфарміраванай выбарачнай сукупнасці, неабходныя для эмпірычных вымярэнняў характарыстыкі сацыяльных з’яў, вывучэння ўласцівасцей і спецыфічных бакоў прадмета даследавання. Напрыклад, калі мы вывучаем стан працоўнай дысцыпліны на прадпрыемстве, то адзінкамі адбору будуць супрацоўнікі прадпрыемства і яго калектывы, а адзінкамі назірання – паказчыкі і эмпірычныя індыкатары працоў-
най дысцыпліны ў супрацоўнікаў і калектывах, трапіўшых |
||
|
|
И |
у выбарачную сукупнасць: выкананне супрацоўнікамі ўста- |
||
|
К |
|
ноўленага распарадку, вытворчага і тэхналагічнага рэжыму, |
||
У |
|
|
вытворчых нормаў і заданняў, міжасобасныя працоўныя зно- |
||
Г |
|
|
сіны, асабістыя дзеянні і ўчынкі, звязаныя з арганізацыяй пра- |
||
цоўнай дзейнасці. Трэба мець на ўвазе,Бшто адзінкі адбору |
і адзінкі назірання могуць супадаць (у простых схемах адбору) |
|
|
И |
і адрознівацца (пры камбінаваных схемахЙадбору). |
|
Р |
|
Выкарыстанне выбарачнага метаду абумоўлівае веданне |
|
О |
|
пэўных спосабаў разліку выбаркі (колькасць адзінак адбору, |
напрыклад, рэспандэнтаў для анкетнага апытання). Самы прос-
ты правераны практыкайТспосаб – вопытна-статыстычны, сутнасць якога заключаеццаИ ў наступных разліках:
1) калі генеральнайЗсукупнасці не болей 100 адзінак (100 чалавек), выбарачная сукупнасць не разлічваецца, таму што неабходна скразное апытанне;
2) калі генеральная сукупнасць не перавышае 500 чалавек, |
|
|
О |
рэкамендуецца 50% выбаркі; |
|
3) дляПгенеральнай сукупнасці, якая перавышае 1000 ча- |
|
лавек,Енарматыў выбарачнай сукупнасці памяншаецца. У такіх |
|
выпадкахР |
мэтазгодна звяртацца да даведнікаў па методыцы |
ітэхніцы статыстычнай сацыялагічнай інфармацыі.
3.Аналіз дакументаў
Аналіз дакументаў з’яўляецца найбольш эканамічным метадам збору сацыялагічнай інфармацыі з пункту гледжання працоўных затрат і фінансаў. Гэты метад дазваляе атрымаць каштоўную інфармацыю.
200