Игнатович Sacyiyalogіya umk
.pdfўасобных сацыяльных сiстэмах i падсiстэмах грамадства. Законы iснуюць аб’ектыўна, незалежна ад чалавека i не могуць быць зменены. Веданне законаў сацыялогii з’яўляецца вызначальнай умовай пераўтваральнай дзейнасцi ў сацыяльных адносiнах i сацыяльнай сферы ў цэлым. Законы сацыялогii ў адрозненне ад эканамiчных i iншых грамадскiх законаў характарызуюць функцыянаванне i развiццё ўсяго грамадства i сацыяльных аб’ектаў унутры грамадства як цэласных сiстэм, адлю-
строўваючы ў гэтай цэласнасцi сiстэмаўтваральныя сувязi. Сацыяльныя законы падзяляюць па ступенi агульнасцИi:
а) законы, якiя характарызуюць развiццё сацыяльнайКсферы
ўцэлым, напрыклад узрастанне ролi сацыяльнайУсферы ў жыццi ўсiх сацыяльных слаёў грамадства, адзiнстваГчалавека i сацыяльнай сферы; Б
б) законы, якiя абумоўлiваюць развiццё асобных элементаў (кампанентаў) сацыяльнай сферы: нацыйЙ, класаў, сацыяльных груп, напрыклад паскораны рост гарадскога насельнiцтва, змяншэнне колькасцi сялян, павелiчэннеИтэмпаў росту iнтэлiгенцыi i iнш. Р
Па формах сувязей законыОсацыялогii звычайна падзяляюць на чатыры катэгорыi: Т
а) законы, што адлюстроўваюць iнварыянтнае (нязменнае) iснаванне сацыяльныхИаб’ектаў цi з’яў, у адпаведнасці з якімі калі ёсць з’ява «За», то абавязкова павiнна быць i з’ява «б»; напрыклад, у любымО грамадстве, заснаваным на сiстэме таталiтарнага кiравання, iснуе латэнтная (схаваная) апазiцыя;
б) законыП, якiя адлюстроўваюць тэндэнцыi развiцця; гэтыя законыЕабумоўлiваюць дынамiку структуры сацыяльнага аб’ектаР(са зменай умоў мяняецца структура дзяржаўных органаў); в) законы, якiя ўстанаўлiваюць функцыянальна-прычынную залежнасць памiж сацыяльнымi з’явамi (чым лепш арганiзавана праца ў калектыве, тым вышэй узровень працоўнай дысцып-
лiны);
г) законы, якiя ўстанаўлiваюць верагоднасць сувязей памiж сацыяльнымi з’явамi, гэта свайго роду прадбачаннi (рост эканамiчнай самастойнасцi жанчын павышае iх сацыяльную свабоду, верагоднасць разводаў).
11
3. Структура, задачы i функцыi сацыялогii
Сацыялогія як навука прадстаўляе сабой адзіную сістэму ведаў і ў той жа час мае складаную структуру, абумоўленую перш за ўсё адрозненнем ракурсаў і ўзроўняў, сацыяльных з’яў і працэсаў. Структура (лац. structura – пабудова, размяшчэнне, парадак) – сукупнасць устойлівых сувязей аб’екта, забяспечваючых цэласнасць і тоеснасць самому сабе.
У структуры сацыялогii, як у любой сучаснай навуцы, можна выдзелiць тры асноўныя кампаненты: 1) сiстэму ведаў; 2) сiстэму навуковай дзейнасцi; 3) сiстэму сацыяльных iнстытутаў.
Сiстэма сацыялагiчных ведаў складаецца з двух узаемазвяза- |
||
|
|
И |
ных кампанентаў: ведаў аб ведах (метадалагiчныя веды) i ведаў |
||
|
К |
|
аб прадмеце. Метадалагiчныя веды, якiя функцыянуюць у рам- |
||
У |
|
|
ках сацыялогii, атрымлiваюць абгрунтаванне розных спосабаў |
||
Г |
|
|
набыцця новых ведаў у залежнасцi ад асаблiвасцей аб’екта, |
||
што пазнаецца, пэўных пазнавальных сродкаўБ, а таксама мэт i |
ўстановак суб’екта. Па сутнасцi метадалагiчныя веды – гэта са- |
||
|
И |
сам працэс атры- |
мапазнанне навукi. Метадалогiя, даследуючыЙ |
||
Р |
|
|
мання ведаў, непазбежна выходзiць за рамкi прадметнай галi- |
||
О |
|
|
ны той навукi, якая выкарыстоўвае тую цi iншую метадалогiю. |
Таму многiя даследчыкi абазначаюць метадалагiчныя веды як метатэарэтычныя, гэта значыць веды, якія знаходзяцца за рам-
уключаюць спецыяльна абгрунтаваныя класiфiкацыi, канцэпту-
камi ўласнай тэорыi. У адпаведнасцi з такім падыходам метада- |
||
|
|
Т |
лагiчныя веды ў сацыялогii можна абазначыць як метасацыя- |
||
логiю. |
|
И |
Веды аб прадмецеЗяк састаўной частцы сацыялагiчных ведаў |
||
|
О |
|
з’яўляюццаЕ тэорыi, якiя даюць цэласнае ўяўленне аб iстотных сувязях i заканамернасцях станаўлення, функцыянавання i развiцця прадмета навуковага пазнання.
альныя мадэлi, |
тэарэтычныя схемы, тэорыi. Найбольш развi- |
тым элементамП |
гэтай часткi сацыялагiчных ведаў, безумоўна, |
Р |
|
Сярод сацыялагiчных тэорый вылучаюць спецыяльныя сацыялагiчныя тэорыi, якiя вывучаюць заканамернасцi функцыянавання асобных сацыяльных супольнасцей: сацыялогiю асобы, сацыялогiю сям’i, сацыялогiю калектыву, этнасацыялогiю i інш. Тыя ж тэорыi, якiя вывучаюць заканамернасцi праяўлення сацыялагiчных законаў у розных сферах жыцця грамадства,
12
вызначаюцца як галiновыя. Да iх адносяцца эканамiчная сацыялогiя, сацыялогiя выхавання i інш.
У сацыялогii як сiстэме даследаванняў выдзяляюць перш за ўсе два ўзроўнi (у адпаведнасцi з узроўнямi ведаў) – эмпiрычныя i тэарэтычныя сацыялагiчныя даследаваннi. Эмпiрычнае даследаванне ў такой класiфiкацыi разумеецца як накiраванае на атрыманне фактафiксуючых ведаў, тэарэтычнае – на стварэнне элементаў тэорыi. Адноснасць такога дзялення вiдавочная, таму што гаворка ў гэтым плане можа iсцi толькi аб пераважным характары даследаванняў, паколькi разам з сiстэмай фактаў заўсёды фармулююцца i некаторыя тэарэтычныя пала-
жэннi, а распрацоўка навуковых тэорый звычайна суправа- |
||||
|
|
|
|
И |
джаецца зборам эмпiрычнага матэрыялу, на аснове якога тэо- |
||||
рыi карэкціруюцца i правяраюцца. |
|
К |
||
У |
|
|||
|
|
|
||
У залежнасцi ад характару рашаемых у даследаваннi задач |
||||
|
|
Г |
|
|
выдзяляюць даследаваннi фундаментальныя i прыкладныя. |
||||
Мэтай фундаментальных даследаванняў зБ’яўляецца стварэнне |
||||
тэорыi цi яе асобных элементаў. Прыкладныя даследаваннi |
||||
|
И |
|
|
|
накiраваны на рашэнне практычных задачЙ. Пры гэтым дзялен- |
||||
Р |
|
|
|
|
не сацыялагiчных даследаванняў на эмпiрычныя i тэарэтычныя |
||||
О |
|
|
|
|
не супадае з дзяленнем на прыкладныя i фундаментальныя. |
Даследаванне, будучы эмпiрычным (па ўзроўні атрымліваемых
ведаў), можа быць як прыкладнымТ , так i тэарэтычным (па характары рашаемых задачИ).
У структуры Зсацыялагiчных ведаў выдзяляюць макрасацыялагiчны i мiкрасацыялагiчны ўзроўнi.
Макрасацыялогiя засяроджвае ўвагу на даследаваннi праб-
лем грамадства ў цэлым, вялiкiх сацыяльных груп i cуполь- |
|
О |
|
насцей, на аналiзе сацыяльных структур, у прыватнасцi сацы- |
|
яльных iнстытутаўП |
. |
МiкрасацыялогЕ iя вывучае сацыяльныя з’явы i працэсы на ўз- |
|
роўнi мiжасобасных адносiн. На гэтым ўзроўнi адбываецца по- |
|
Р |
|
шук шляхоў, з дапамогай якiх ажыццяўляюцца найбольш рацыянальныя сацыяльныя дзеяннi, выяўляюцца прычыны чалавечых паводзiн i ўзаемаадносiн памiж асобай i iншымi людзьмi.
Як сiстэма сацыяльных iнстытутаў сацыялогiя ўяўляе сабой гiстарычна абумоўленую, спецыяльным чынам арганiзаваную сетку сацыяльных адносiн, якія звязваюць грамадскiя арганiзацыi i ўстановы, выпрацоўваюць, захоўваюць, распаўсюджва-
13
юць, усталёўваюць, укараняюць навуковыя веды. Гэта акадэмiя навук, навукова-даследчыя iнстытуты i лабараторыi, банкi iнфармацыi (старажытнейшымi з iх з’яўляюцца бiблiятэкi), сiстэмы адукацыi i асветы, навуковыя часопісы, тэле- i радыёпраграмы, арганiзаваныя навуковыя аб’яднаннi i часовыя творчыя калектывы, нарэшце, нефармальныя групы вучоных, арганiзацыйна не аформленыя, але аб’яднаныя адзiнствам поглядаў i iдэй.
Зыходзячы з аб’екта і прадмета сацыялогіі як навукі важна
вызначыць яе задачы і функцыі. Розныя аўтары па-рознаму |
||
|
|
И |
трактуюць задачы сацыялогіі, называюць большую ці меншую |
||
|
К |
|
іх колькасць. І гэта заканамерна. Напрыклад, называюць такія |
||
У |
|
|
задачы: вывучэнне сацыяльных фактаў, вычляненне асноўных |
||
Г |
|
|
элементаў сацыяльнай структуры грамадства, выяўленне сутнасці сацыяльных змяненняў, распрацоўка рэкамендацый для
ўпраўленчых рашэнняў і г.д. Некаторыя аўтары бачаць задачы |
||
сацыялогіі ва ўстанаўленні заканамернасцейБсацыяльнага жыц- |
||
ця ці ў разуменні сэнсу сацыяльных паводзін людзей і інш. |
||
|
И |
фармуліроўцы га- |
Тым не менш, на наш погляд, у агульнайЙ |
||
Р |
|
|
лоўнай задачай сацыялогіі з’яўляецца пошук найбольш рацыя- |
||
О |
|
|
нальных шляхоў развіцця грамадства. |
|
Сваё прызначэнне сацыялогiя рэалiзуе праз функцыi. Най-
пазнавальная (або тэарэтыкаИТ-пазнавальная), ацэначная, прагнастычная, функцыяЗкіравання i выхаваўчая.
больш важнымi, на наш погляд, з’яўляюцца наступныя пяць:
1. Пазнавальная функцыя звязана з вывучэннем заканамернасцей сацыяльнага развiцця, тэндэнцыяй змянення розных са-
цыяльных з’яў i працэсаў. Сацыялогiя, як i іншыя навукі, па- |
|
О |
|
шырае гарызонты пазнання сацыяльнай рэальнасцi, папаўняе |
|
i ўзбагачаеПатрыманыя сацыялагiчныя веды, забяспечвае лю- |
|
дзям магчымасцьЕ |
арыентавацца ў жыццi i iх практычнай дзей- |
насцi (першы кірунак пазнавальнай функцыі сацыялогіі). Другi |
|
Р |
|
важны кiрунак пазнавальнай функцыі сацыялогii звязаны з тым, што яна ахоплiвае не толькi вывучаемы аб’ект, але і працэс яго ўдасканалення. Трэцi кiрунак пазнавальнай функцыi абумоўлены асаблiвасцю iнструмента пазнання i заключаецца ў распрацоўцы тэорыi i метадаў сацыялагiчных даследаванняў, методыкi i тэхнiкi збору i аналiзу сацыялагiчнай iнфармацыi.
2. Ацэначная функцыя выконвае ролю ацэньвання таго, адпавядае ці не адпавядае тое ці іншае грамадства, існуючыя ў ім
14
сацыяльныя інстытуты і арганізацыі, сістэма права і нормы чаканням і спадзяванням індывідаў, сацыяльных груп і супольнасцей, іх мэтам, патрэбнасцям і жаданням.
3. Прагнастычная функцыя цесна звязана з папярэдняй i заключаецца ў фармуляваннi сацыялогiяй сацыяльных прагнозаў. Для сацыяльных з’яў распрацоўка прагнозаў мае важнае значэнне. Яны паказваюць не толькi неабходнасць пэўнага змянення, але i рэальныя магчымасцi здзяйснення змен. Абапiраючыся на пазнавальныя даныя, сацыёлагi могуць выявiць перспектывы розных сацыяльных кампанентаў сацыяльных з’яў i працэсаў, скласці кароткі цi доўгатэрмiновы прагноз змянення
сацыяльнай рэальнасцi, выпрацаваць ацэначныя характарысты- |
|||
|
|
|
И |
кi магчымага будучага стану сацыяльнага аб’екта, якi можа |
|||
|
|
К |
|
быць дасягнуты ў прагназуемы тэрмiн, i на гэтай аснове пра- |
|||
панаваць эфектыўныя рэкамендацыi. |
У |
|
|
Г |
|
|
|
|
|
|
|
4. Функцыя кіравання (кіраўнічая функцыя) звязана з тым, |
|||
што вызначыўшы тэндэнцыі і заканамернасціБсацыяльнага раз- |
віцця, вызначыўшы прагнозныя варыянты змен у грамадстве, |
||
|
И |
намечаных пла- |
паўстае неабходнасць арганізацыі выкананняЙ |
||
Р |
|
|
наў і прагнозаў. Сацыялогiя звязана непасрэдна з кiраўнічай |
||
О |
|
|
дзейнасцю. Навуковыя вынiкi працы сацыёлагаў: рэкаменда- |
цыi, планы, прапановы, методыкi, ацэнкi розных характарыс-
i прыняцця рашэнняўИТпа сацыяльных праблемах, навукова забяспечваюць такоеЗрашэнне i спосабы яго рэалiзацыi.
тык аб’екта − служаць зыходным матэрыялам для распрацоўкi
5. Выхаваўчая функцыя сацыялогii выяўляецца ў тым, што яна аб’ектыўна ўплывае на жыццё грамадства, фармiраванне
светапогляду людзей, павышае iх культурны ўзровень, дапама- |
|
О |
|
гае лепш зразумець сацыяльныя з’явы i працэсы, якія адбы- |
|
ваюцца ўПграмадстве. |
|
БезумоўнаЕ |
, можна пагадзіцца з аўтарамі, якія называюць і |
іншыя функцыі, напрыклад: канцэптуальна-апісальную, тлума- |
|
Р |
|
чальную, светапоглядна-ідэалагічную, адукацыйную і інш. Але, як падкрэслівалася вышэй, мы называем асноўныя пяць функцый.
4. Сацыялогія ў сістэме грамадскіх навук
Месца сацыялогіі сярод іншых гуманітарных навук можна выразіць наступнай формулай. Калі маецца n розных аб’ектаў
15
для вывучэння, то навук, якія іх вывучаюць, будзе n+1, гэта значыць n навук, што вывучаюць аб’екты, і плюс тэорыя, якая вывучае тое агульнае, што ўласціва ўсім гэтым аб’ектам, гэта значыць сацыялогія.
Сацыялогія як навука сёння займае пачэснае месца сярод многіх навук, якія вывучаюць грамадства ў цэлым, розныя сацыяльныя супольнасці і асобу чалавека.
Роля сацыялогіі ў сістэме гуманітарных навук вызначаецца шэрагам фактараў. Па-першае, сацыялогія дае гуманітарным
навукам навукова абгрунтаваную тэорыю грамадства і яго |
||
|
|
И |
структурных элементаў, забяспечваючы магчымасць іх узаема- |
||
|
К |
|
дзеяння. Па-другое, прадастаўляе іншым навукам тэхналогію і |
||
У |
|
|
методыку вывучэння чалавека і яго дзейнасці, сацыяльных |
||
Г |
|
|
сістэм розных узроўняў. Метады сацыяльнага вымярэння, распрацоўваемыя сацыёлагамі, актыўна выкарыстоўваюцца іншы-
мі гуманітарнымі навукамі. Па-трэцяе, сацыялогія праводзіць |
|
так званыя сацыяльныя даследаванні, даследаванніБ |
на стыку |
навук (сацыяльна-эканамічныя, сацыяльна-палітычныя, сацы- |
||
|
И |
і інш.). |
яльна-псіхалагічныя, сацыяльна-дэмаграфічныяЙ |
||
Р |
|
|
Такія гуманітарныя навукі, як эканамічная тэорыя, палітало- |
||
О |
|
|
гія, псіхалогія і іншыя, аналізуюць толькі пэўныя сферы жыцця
грамадства: эканамічная тэорыя вывучае эканамічныя адносіны, паліталогія – адносіныТў палітычнай сферы, псіхалогія – характар псіхічных Из’яў і г.д. Сацыялогія вывучае грамадства ў цэлым і сацыяльныяЗсупольнасці як з’явы з характэрнымі ім уласцівасцямі і адносінамі, што праяўляюцца ў любой сферы іх жыццядзейнасціО, а таксама на макра- і мікраўзроўнях узаемадзеяння. ПАкрамя таго, кожны працэс: эканамічны, палітычны, псіхалагічныЕ або іншы – так ці інакш звязаны з сацыяльнай сферай і патрабуе не вузкаспецыяльнага, а абагульняючага падыходуР . Адзін з вядомых сацыёлагаў Ф. Г. Гідзінгс адзначаў, што сацыялогія адрозніваецца ад абстрактных навук адзінствам сваёй мэты і метаду, хаця яна перасякаецца з імі ўсімі; яна абмяжоўваецца даследаваннямі больш агульнымі і больш асноўнымі, чым тыя, якімі займаюцца спецыяльныя сацыяльныя навукі, хаця яна і сама ўваходзіць у гэтыя навукі і дыферэнцыруецца ў іх. Менавіта гэтым і абумоўлена тое месца, якое займае сацыялогія ў сістэме грамадскіх навук: сацыялогія – гэта абагульняючая (генералізуючая) навука ў адносінах да навук, што вывучаюць грамадства і чалавека.
16
Характарызуючы ўзаемадзеянне сацыялогіі з іншымі гуманітарнымі навукамі, П. Сарокін пісаў, што ў сваіх генералізуючых функцыях сацыялогія залежыць ад адкрыццяў у іншых сацыяльных навуках; але кожная навука, у сваю чаргу, залежыць ад сумежных з ёй навук, а спецыяльныя навукі – ад генералізуючых, прытым не ў меншай, калі нават не ў большай ступені. Фізікі выкарыстоўваюць матэматыку, механіку, геаметрыю і хімію, а кожная з гэтых дысцыплін выкарыстоўвае іншыя навукі. Якраз так, калі сацыялогія залежыць ад гісторыі, эканомікі, паліталогіі і іншых асобных грамадскіх дысцыплін, то і ўсе яны ў не меншай меры залежаць ад генералізуючай навукі са-
цыялогіі. |
|
|
И |
|
|
|
|
Прывядзём некаторыя прыклады суадносін сацыялогіі з ін- |
|||
|
|
К |
|
шымі гуманітарнымі навукамі. Спрэчкі аб тым, з якой гумані- |
|||
|
У |
|
|
тарнай навукай найбольш цесна звязана сацыялогія, думаецца, |
|||
|
Г |
|
|
не вельмі плённыя. Тым не менш некаторыя аўтары спрабуюць |
|||
зрабіць гэта. Не прэтэндуючы на стварэннеБнейкага рэйтынгу, |
падкрэслім перш за ўсё цесныя сувязі сацыялогіі з філасофіяй, |
|
|
И |
асабліва сацыяльнай, гісторыяй, эканомікайЙ і іншымі навукамі. |
|
Р |
|
Ёсць некаторыя агульныя прынцыпы суадносін філасофіі і |
|
О |
|
сацыялогіі. А такі раздзел, як «Сацыяльная філасофія», мае са- |
цыялагічную афарбоўку. Сацыяльная філасофія канструюе агульныя прынцыпы сацыяльнага быцця, законы яго функцыя-
навання і развіцця, якія складаюць лагічную аснову сацыялогіі. |
|||
|
|
|
Т |
Сацыяльная філасофія разглядае якасныя своеасаблівасці гра- |
|||
|
|
|
И |
мадства (адрозненне ад прыроды, адносіны да дзяржавы, рэлі- |
|||
гіі, маралі, духоўнайЗкультуры), яго мэты, перспектывы раз- |
|||
віцця. |
О |
|
|
|
|
||
Каб не зрабіць памылку і не атаясаміць сацыяльную філасо- |
|||
фію і сацыялогіюП |
, неабходна памятаць аб істотных адрознен- |
||
Р |
|
|
|
нях паміжЕімі. Па-першае, у адрозненне ад сацыяльнай філасофіі, якая разглядае грамадства як сацыяльную статыку (устой-
лівыя ўмовы), сацыялогія вывучае працэсы сацыяльнай дынамікі (бесперапыннае змяненне ўмоў). Па-другое, сацыялогія ў большай ступені, чым сацыяльная філасофія, надае ўвагі аналізу эмпірычнага матэрыялу, атрыманага ў выніку даследаванняў у розных аспектах сацыяльных адносін, а сацыяльная філасофія засяроджвае ўвагу на філасофскім асэнсаванні тэарэтычных крыніц: веды нараджаюць новыя веды.
17
Цесна ўзаемадзейнічае сацыялогія з гісторыяй. І ў сацыялогіі, і ў гісторыі аб’ектам і прадметам даследаванняў выступаюць грамадства і заканамернасці яго развіцця ў іх канкрэтных праяўленнях. Сацыяльныя з’явы шматгранныя як па генезісе, сукупнасці выклікаючых іх прычын, так і па тым ўплыве, які яны аказваюць. Гэтыя з’явы не маюць адной прычыны і не могуць быць адназначна растлумачаны. Найбольш значнае адрозненне паміж гісторыяй і сацыялогіяй заключаецца ў тым, што першая вывучае грамадства ў мінулым (post factum), засяроджваючы ўвагу на вывучэнні вытокаў развіцця, іх канкрэтнай рэканструкцыі. А другая (сацыялогія) канцэнтруе ўвагу на выву-
чэнні рэальна існуючага сучаснага грамадства, на аналізе яго |
|||
сучаснай пабудовы, развіцця і функцыянавання. |
|
|
И |
|
К |
||
|
|
||
Такім чынам, сацыялогія і гісторыя маюць агульныя і адмет- |
|||
|
У |
|
|
ныя рысы. Агульныя вызначаюцца перш за ўсё аб’ектам і прад- |
|||
Г |
|
|
|
метам даследавання. Адметныя ж рысы заключаюцца ў тым, |
|||
што грамадства аналізуецца ў розных інтэрвалахБ . |
|
|
Узаемасувязі сацыялогіі і паліталогіі выяўляюцца на аснове |
|
|
И |
параўнальнага аналізу абедзвюх навукЙ. Паліталогія – гэта наву- |
|
Р |
|
ковая дысцыпліна, якая комплексна разглядае палітычныя праб- |
|
О |
|
лемы грамадства. Яе прадметам з’яўляюцца палітычны працэс |
як феномен і вынік узаемадзеяння сацыяльных сіл. Але ўзаемадзеяннем сацыяльных сіл займаецца і сацыялогія. Спецы-
сэнсе паліталогія – гэта сукупнасць ведаў аб палітыцы, якія
фіка паліталогіі ў тым, што яна вывучае сацыяльныя адносіны |
|
|
Т |
з улікам палітычнай улады. Таму ў вузкім сэнсе слова яе |
|
|
И |
можна разглядаць як палітычную сацыялогію, гэта значыць як |
|
адну са спецыяльныхЗ сацыялагічных тэорый. Але ў шырокім |
|
О |
|
рамі, штоЕпалітычная сацыялогія з’яўляецца састаўной часткай паліталогіі.
ахопліваюць самы шырокі спектр праблем. Дадзеная акаліч- |
|
насць з’яўляеццаП |
падставай для сцвярджэння некаторымі аўта- |
Р |
|
Узаемадзеянне чалавека і сацыяльнай групы ў значнай ступені абумоўлена псіхалагічнымі прычынамі. Любое сацыяльнае ўзаемадзеянне мае псіхічную прыроду. Гэта выклікае цесную ўзаемасувязь сацыялогіі і псіхалогіі. Аналіз сацыяльных праблем на стыку сацыялогіі і псіхалогіі лагічна прывёў да вылучэння ў самастойную навуку сацыяльнай псіхалогіі. Узаемадзеянне паміж сацыялогіяй і псіхалогіяй вельмі цеснае. Псіхалогія разглядае псіхічныя працэсы чалавека ў сувязі з яго са-
18
цыяльным акружэннем, таму для гэтай навукі вельмі важныя сацыялагічныя веды.
Сацыялогію і педагогіку аб’ядноўвае аналіз розных бакоў аднаго аб’екта даследавання – узаемадзеянне грамадства і асобы, а таксама сувязь сацыялізацыі і выхавання. Блізкасць мэт і задач гэтых навук, агульнасць метадаў збору і аналізу інфармацыі даюць падставу лічыць іх роднаснымі. Галоўная задача педагога – навучыць свайго выхаванца жыць у грамадстве, дасягаць гармоніі ў адносінах з іншымі людзьмі, навучыць у няўстойлівым, неўраўнаважаным свеце знаходзіць магчымасць для рэалізацыі сваёй індывідуальнасці.
Ажыццявіць гэтую задачу дапамагае апора на сацыялагіч- |
||
|
|
И |
ныя веды. У сувязі з важнасцю дадзенай праблематыкі ў са- |
||
|
К |
|
цыялогіі вылучаецца спецыяльная галіна – сацыялогія выха- |
||
У |
|
|
вання. Дарэчы, класік сацыялогіі, заснавальнік французскай са- |
||
Г |
|
|
цыялагічнай школы Эміль Дзюркгейм доўгі час (1902–1917) |
||
узначальваў у Сарбоне кафедру навукі абБвыхаванні, у далей- |
шым пераўтвораную ў кафедру навукі аб выхаванні і сацыяло- |
|
|
И |
гіі. Даследчыкі сцвярджаюць, што ёнЙбыў вядомым прафеса- |
|
Р |
|
рам, любімцам студэнтаў. Яго выкладчыцкая дзейнасць была |
|
О |
|
вельмі інтэнсіўнай, а многія навуковыя працы нарадзіліся з |
лекцыйных курсаў. Эміль Дзюркгейм быў бліскучым прамоўцам. Яго лекцыі адрозніваліся строга навуковым, дакладным
стылем выкладання і ў той жа час мелі характар сацыялагічных |
||||
|
|
|
|
Т |
пропаведзей. Усё гэта дазволіла яму даказаць, што сацыяльныя |
||||
|
|
|
|
И |
факты нельга зводзіць ні да эканамічных, ні да фізічных, ні да |
||||
псіхалагічных фактаўЗі што разглядаць сацыяльныя і педагагіч- |
||||
ныя праблемы неабходна ў арганічнай сувязі. |
||||
|
|
|
О |
|
|
|
П |
П ы т а н н і і з а д а н н і |
|
1. |
Е |
|
|
|
Што вывучае сацыялогія? |
||||
Р |
|
|
|
|
2. |
Што з’яўляецца аб’ектам сацыялогіі? |
|||
3. У чым заключаецца прадмет сацыялогіі? |
||||
4. |
Вызначце асноўныя задачы сацыялогіі. |
|||
5. |
Сфармулюйце сутнасць асноўных функцый сацыялогіі. |
|||
6. |
У чым адрозненне сацыялогіі ад іншых навук аб грамад- |
стве?
19
Г л ав а 2 . Этапы развіцця сацыялагічнай думкі. Класічная традыцыя ў сацыялогіі
1. З гісторыі развіцця сацыялагічнай думкі
Першыя тэарэтычныя ўяўленні аб грамадстве, месцы і ролі ў ім чалавека, аб узаемадзеянні індывідаў, груп і арганізацый у грамадскім жыцці з’явіліся ў самым пачатку ўзнікнення і развіцця чалавечых цывілізацый, прыкладна 8–10 тыс. гадоў таму
назад. Большменш развітыя сістэмы |
тэарэтычных поглядаў |
||
|
|
|
И |
першапачаткова фарміраваліся ў гады станаўлення і функцыя- |
|||
навання філасофскіх школ у старажытных Індыі, |
К |
||
ітаі, Ваві- |
|||
лоніі, Грэцыі, Рыме. |
У |
|
|
Канфуцый (Кун-цзы, 551–479 гг. |
Г |
заснавальнік |
|
да н.э.) – |
выслоўіафарызмы сабраны ў кнізе «ЛуньБюй» («Суждения и беседы»). Як і многіх мысліцеляў старажытнасці, Канфуцыя
этычнага вучэння, філосаф, знакаміты кітайскі педагог. Яго
хвалявала пытанне аб найлепшым уладкаванні грамадства і |
|
|
И |
кіраванні дзяржавай. Прычым вырашыцьЙгэтую задачу ён на- |
|
Р |
|
магаўся з дапамогай строгай упарадкаванасці пэўных мараль- |
|
О |
|
ных прынцыпаў. Сутнасць сацыяльнага парадку Канфуцый ба-
чыў у трываласці і стабільнасці грамадства, дзе кожны ведае свае правы і абавязкі. Т«Гасудар павінен быть гасударом, падданы – падданым, сынИ– сынам», – сцвярджаў філосаф.
Кіраваць грамадствамЗ закліканы «высакародныя людзі» на чале з «гасударом» («сынам неба») на прынцыпах дабрачыннасці і асабістагаОпрыкладу.
БудучыПпрыхільнікам строгіх сацыяльных размежаванняў, КанфуцыйЕвылучаў высакародных не па паходжанні, а па маральных якасцях. Высакародны чалавек будуе свае жыццёвыя прынцыпыР па нормах абавязковага і строга рытуалізаванага этыкету – правіл лі (лі – добрапрыстойнасць, этыкет, рытуал). Ён павінен валодаць пачуццямi абавязку і справядлівасці, заўсёды імкнуцца да ведаў, дэманстраваць адданасць гасудару і народу, паважаць старэйшых. Гэтых правіл, на думку Канфуцыя, дастаткова для нармальнага існавання і паспяховага кіравання, што выключае неабходнасць афіцыйнага заканадаўства. Дзяржава павінна абапірацца не на безаблічны і ўсёабдымны закон, не на самавольства тырана, а на мудрасць дабрачыннага правіцеля і яго таленавітых і дастойных памочнікаў.
20