Замовы (Беларуская Народная Творчасць) - 1992

425. Ад змей

Романов, с. 117, № 326. Зап. Е. Р. Раманаў у Вендаражскай вол. Магілёўскага п.

426. Ад вужа

8-75-95, сш. 1, л. 70, № 82. Зап. Л. П. Барабанава ў 1975 г. у в. Языль Старадарожскага р. ад А. Г. Касцель, 1902 г. н.

Вар.: Там жа, л. 71, № 83. Зап. Л. П. Барабанава там жа ад той жа; 8-77-131, сш. 1, л. 66, № 45. Зап. Г. А. Барташэвіч у 1977 г. у в. Вялікі Рожан Салігорскага р. ад Е. М. Варашкевіч.

427. Ад сліўня, сляпня, сліжа

Романов, с. 121, № 344. Зап. у в. Чабатовічы Гомельскага п.

430. Ад шалу

Романов, с. 172, № 61. Зап. Е. Р. Раманаў у Надзейкаўскай вол. Клімавіцкага п.

431. Ад шалёнага сабакі

Добровольскнй, I, с. 188—189, № 3. Зап. У. М. Дабравольскі ў в. Лукіно Ельнінскага п.

432. Ад шалу

Романов, с. 173—174, № 64.

433. Ад шалу

Романов, с. 175—176, № 70. Зап. Е. Р. Раманаў у Бялынкавіцкай вол. Вар.: Там жа, с. 175, № 66.

434. Ад шалу

Романов, с. 173, № 63. Зап. Е. Р. Раманаў у Машаўской вол.

435. Ад шалу

Романов, с. 104, № 266. Зап. у в. Недайка i Кашалёў Рагачоўскага п.

436. Ад шалу

Романов, с. 173, № 62. Зап. Е. Р. Раманаў у Любавінскай вол. Мсціслаўскага п. Замова ўяўляе сабой яркі прыклад спалучэння язычніцкіх i хрысціянскіх матываў. Пачатак яе тыповы для замоў кніжнага паходжання, дзе фігуруе цар Давыд, хаця i тут характэрны для народных замоў прыём падрабязнага пералічэння.

Хрысціянскія матывы шырока прадстаўлены ў замовах гэтага сюжэта. Гл.: Романов, с. 105, № 269. Зап. Е. Р. Раманаў у в. Царковішча Магілёўскага п. I тут у хрысціянізаваны тэкст украпленне: «Ляцеў змей чараз чыста поля, бег звер чараз цёмны лес, гулялі, бруялі, адзін аднаму шкоды не раблялі,— выніця вы гэта жыгала»; с. 172, № 60; с. 172, № 58. Зап. Е. Р. Раманаў у Бахоцкай вол. Мсціслаўскага п.; с. 106, № 273. Зап. Буднецкі ў в. Таўпечыцы Магілёўскага п.; Добровольскнй, I, с. 187, № 1. Зап. у в. Міцюлі Рослаўскага п. ад Ліганька; Шейн, II, с. 552, № 59. Зап. С. М. Рачынская ў Панікольскай вол. Бельскага п. ад Якулёнка; 13-2-13, л. 25 адв., № 35. Зап. А. С. Емяльянаў i студ. Віцебскага педінстытута ў 1978 г. у в. Сурнаўка Талачынскага р. ад В. Я. Зайцавай; л. 20, № 23. Зап. у в. Афераўшчына Ушацкага р. ад А. Ф. Астроўскай, 51 г.; 8-2-56, сш. 1, № 29. Зап. Л. А. Малаш у 1972 г. у в. Мільча Вілейскага р. ад М. Рысек, больш за 100 г.

437. Ад шалу

Романов, с. 172, № 59. Зап. Е. Р. Раманаў у Казацкаслабодскай вол.

438. Ад шалу

Романов, с. 171, № 56. Зап. Е. Р. Раманаў у Любавінскай вол. Мсціслаўскага п.

439. Ад шалу

Романов, с. 106, № 274. Зап. Е. Р. Раманаў у м. Раманава Горацкага п. Замова завяршаецца формулай, якая ўжывалася самастойна як сродак ад шаленства ў якасці так званых «выпісаў», што пісаліся на хлебе або на паперы ў пэўным парадку i з'ядаліся хворым. Гэта формула безумоўна кніжнага паходжання. У «Могнлевскнх губернскнх ведомостях» (1889, № 18, с. 74) да яе даецца наступны каментарый: «Перададзена землеўладальнікам Мсціслаўскага п. Словы «Деус», «Меус» сведчаць пра каталіцкі ўплыў, a іншыя — пра бесталковую начытанасць, канешне, не просталюдзіна».

Вар. «выпісаў»: Шлюбскі, I, с. 39, № 30. Зап. М. В. Мялешка ў 1919 г. у Себежскім п.; с. 40, № 31. Зап. А. А. Шлюбскі ў 1919 г. у в. Жукоўшчына Веліжскага п.; с. 40, № 32. Зап. А. А. Шлюбскі ў 1921 г. у Полацку; с. 39, № 29. Зап. Карпаў у 1919 г. у в. Нівы Веліжскага п.; Шейн, II, с. 551, № 58. Зап. наст. нар. вуч. Гайдук у м. Дукшты Новааляксандраўскага п. Ковенскай губ.

450

440. Ад шалу («када сабака пакусае»)

442. Ад шалу

Романов, с. 174—175, № 65. Зап. К- Анікіевіч у в. Маляцічы Чэрыкаўскага п, ад М. Федара, 56 г.

443. Ад шалу

Романов, с. 171 —172, № 57. Зап. Е. Р. Раманаў у Бахоцкай вол. Мсціслаўскага п.

444. Ад шалу

Романов, с. 175, № 69. Зап. Е. Р. Раманаў у Хатовіжскай вол. Клімавіцкага п.

445. Ад шалу

8-78-150, сш. 1, л. 60, № 71. Зап. К. П. Кабашнікаў у 1978 г. у в. Кляпіна Кармянскага р. ад Г В. Чураўцовай, 1911 г. н.

446. Ад шалу

Романов, с. 104, № 264. Зап. пісар Грамыка ў в. Стаўбун Рагачоўскага п. Вар.: Там жа, с. 104, № 265. Зап. у Свяцілавіцкай вол. Рагачоўскага п.;

с.175, № 68. Зап. у Соінскай вол. Мсціслаўскага п.; с. 103—104, № 263. Зап.

Е.Р. Раманаў у в. Торкі Чэрыкаўскага п. ад Ф. Іванова. Надзвычайную цікавасць уяўляе матыў замацавання сілы замовы, выказаны ў канцы яе: «Дзедзька сівабароды, дзедзька старабароды, крэпасьцю ўкрапі, i мастом замасьці, i дубовым кіям падапры»; Архіў кафедры беларускай літаратуры ГДУ, сш. 51, л. 5, № 9. Зап. студ. В. I. Ваўчкова ў в. Хоўхла Буда-Кашалёўскага р. ад A. А. Піскуновай, 1910 г. н.; 13-3-18, сш. 17, л. 94.

447. Ад шалу

Романов, с. 105—106, № 271. Зап. Е. Р. Раманаў у Вендаражскай вол. Магілёўскага п.

Вар.: Там жа, с. 105, № 268. Зап. Е. Р. Раманаў у Нежкаўскай вол. Магілёўскага п. ад Г Восіпавай, 60 г.; с. 105, № 270. Зап. Е. Р. Раманаў у Вендаражскай вол. Магілёўскага п.

451

448. Ад шалу

Романов, с. 175, № 67. Зап. валасны пісар Максімаў у Старасельскай вол. Мсціслаўскага п.

449. Ад бешанага сабакі

13-10-89, сш. 77а, л. 22, № 61. Зап. студ. Магілёўскага педінстытута Н. Д. Багаценка ў 1974 г. у в. Кабанаўка Жлобінскага р.

450. Ад шалу

Романов, с. 107, № 275. Зап. Е. Р. Раманаў у м. Бялынічы Магілёўскага п. ад А. Антонава, 65 г.

451. Ад шалу

Романов, с. 106, № 272. Зап. Буднецкі ў в. Палыкавічы Магілёўскага п.

452. Ад шалу

Романов, с. 105, № 267. Зап. Е. Р. Раманаў у в. Палессе Рагачоўскага п. Тлумачэнне да замовы: «Тройчы над хлебам, тагды той хлеб на тры частачкі разрэжаш, i тры зары есць. Гадзіцца толькі аржаны хлеб.

Есь трава — шальнік. Пасушыць, сарваўшы ў маі месяцы, патаўчы да ў хлебі i даваць, усякі месяц даваць, дак урэду ня будзя».

453. Ад шалу

Добровольскнй, I, с. 187—188, № 2. Зап. У. М. Дабравольскі ў в. Бердзібякі Ельнінскага п. ад В. Міхайлава.

ЗАМОВЫ СУПРАЦЬ ХВАРОБ

454. На забеспячэнне здароўя

13-3-30, л. 31, № 56. Зап. А. У. Русіновіч у в. Пятровічы Светлагорскага р.

455. На забеспячэнне здароўя

13-3-30, л. 31, № 58. Зап. А. У. Русін*овіч у в. Пятровічы Светлагорскага р. Прытча — непрыемны выпадак, непрыемны збег абставін (Насовіч, с. 514);

тут у значэнні хваробы, якая прычынілася з невядомай прычыны.

456. На забеспячэнне здароўя|

13-3-30, л. 31, № 57. Зап. А. У. Русіновіч у в. Пятровічы Светлагорскага р.

457. На забеспячэнне здароўя

13-3-30, л. 33, № 63. Зап. А. У. Русіновіч у в. Пятровічы Светлагорскага р.

452

465. Ад крыві, ад ціску

Архіў кафедры беларускай літаратуры ГДУ. Зап. студ. Г. С. Крупянькова ў 1989 г. у в. Прыбудак Жлобінскага р. ад П. М. Кірыленка, 64 г.

466. Ад крывацёку

Добровольскнй, I, с. 202—203, № 6. Зап. У. М. Дабравольскі ў в. Сухі Пачынак Ельнінскага п.

Вар.: Там жа, с. 203, № 7. Зап. У. М. Дабравольскі ў в. Рудня Парэцкага п.

Люцынскага п.; 13-2-13, л. 39, № 54. Зап. А. С. Емяльянаў i студ. Віцебскага педінстытута ў 1979 г. у в. Баранаўка Віцебскага р. ад Г. I. Дубавай; Шейн, II, с. 539, № 3. Зап. С. М. Рачынская ў в. Каділаўка Бельскага п. ад Ф. Андрэева. Апошняя замова вылучаецца моцным уплывам афіцыйнай рэлігіі.

468. Кроў загаварваць

Добровольскнй, I, с. 201, № 1. Зап. У. М. Дабравольскі ў в. Бердзібякі Ельнінскага п.

469. Ад крывацёку

Романов, с. 66, № 75. Зап. у в. Недайка Рагачоўскага п. Вар.: Там жа, с. 66, № 76. Зап. у Рагачоўскім п.

470. Ад крывацёку

Романов, с. 68, № 83. Зап. Е. Р. Раманаў у в. Мікуліна Аршанскага п. ад Петрунелі Вікенцьевай.

471. Ад крывацёку

Романов, с. 69, № 96. Зап. у Пугляеўскай вол. Горацкага п.

472. Ад крывацёку

13-10-19, сш. 2, л. 25, № 54. Зап. студ. БДУ С. I. Гльічова ў 1960 г. у в. Дзям. брава Шчучынскага р. ад 3. М. Аліхвер, 80 г.

Вар.: Архіў кафедры беларускай літаратуры ГДУ. Зап. студ. Л. Дзівачэнка ў Рагачоўскім р. ад Г I. Дзівачэнка, 1948 г. н.

454

473. Ад крывацёку

Романов, с. 68, № 89. Зап. Е. Р. Раманаў у Вендаражскай вол. Магілёўскага п.

474. Замаўляць кроў

8-73-69, сш. 2, л. 61, № 46. Зап. Г А. Барташэвіч у 1973 г. у в. Іскань Быхаўскага р. ад мужчыны, які не захацеў назваць сваё прозвішча, чуў ад сваёй бабкі.

Вар.: 8-82-204, сш. 3, л. 16, № 16. Зап. Г. А. Барташэвіч у 1982 г. у в. Красноўка Нараўлянскага р. ад Г С. Партыка, 80 г.; 8-82-203, сш. 5, л. 36, № 22. Зап. Т. К- Цяпкова ў 1982 г. у в. Падгалле Ельскага р. ад М. I. Патапенка, 53 г.; 8-85-229, л. 35. Зап. А. Ю.Тіозка ў 1979 г. у в. Прыбалавічы Лельчыцкага р. ад Л. Я. Швед, 1898 г. н.

475. Кроў замаўляць

8-82-203, сш. 6, л. 47, №41. Зап. Т. К. Цяпкова ў 1982 г. у в. Глушкавічы Лельчыцкага р. ад Н. Г Раманавай, 1920 г. н.

Вар.: 8-73-71, сш. 3, л. 5, № 2. Зап. В. I. Скідан у 1973 г. Матыў трох «чалавечкаў», якія «секлісь, рубалісь, на кроў змагалісь», спалучаецца з двума іншымі: « Стой, кроў, у ране, як Хрыстос стаяў на Іярдане» i «A ў тыжні е серада i пятніца — няхай рана не ідзе i не ацякуецца» (каб без нарыву была); Шейн, II, с. 539, № 31. Зап. С. М. Рачынская ў в. Боркі Парэцкага п. ад Агаф'і Пятровай. Цікавы пачатак замовы ўключае незразумелыя словы, які-я можна аднесці да недакладнасці запісу.

476. Ад крывацёку

Романов, с. 66, № 73. Зап. Е. Р. ^аманаў у в. Ціценкі Гомельскага п. Вар.: 8-77-128, сш. 4, л. 11, № 6. Зап. Г. А. Барташэвіч у 1977 г. у в. Курганне Рагачоўскага р. ад А. М. Чэрнікавай, 77 г.; 8-79-165, сш. 2, л. 20, № 9. Зап. Г. А. Барташэвіч у 1979 г. у в. Вішнёўка Гомельскага р. ад В. К. Ванянковай; 8-75-95, сш. 1, л. 70, № 90. Зап. Л. П. Барабанава ў 1975 г. у в. Языль Старадарожскага р. ад А. Г. Касцель, 1902 г. н.; 8-84-220, сш. 2, л. 27—28, № 19. Зап.

У. А. Васілевіч у 1984 г. у в. Гоцк Салігорскага р. ад В. Ф. Балвановіч; 8-85-229,

л.88. Зап. А. Ю. Лозка ў 1979 г. у в. Дзяржынск Лельчыцкага р. ад Д. К. Баланчук; Машыньскі, с. 140, № 62. Зап. у ваколіцы Мазыра; Архіў кафедры беларускай літаратуры ГДУ, сш. 12, № 7. Зап. студ. Л. I. Бордак у в. Галоўкі Рэ-| чыцкага р. ад В. С. Жура, 66 г.; 8-75-96, сш. 4, л. 12 адв., № 9. Зап. Г А. Барташэвіч у 1975 г. у в. Явішчы Уздзенскага р. ад Я. Н. Лукашэвіч, 68 г.; 8-79-165, сш. 1, л. 94, № 66. Зап. Г А. Барташэвіч у 1979 г. у в. Усоха-Буда Добружскага р. ад В. Ісаенка, 68 г.

477. «Ад крыві»

8-84-220, сш. 1, л. 27—28, № 19.'3ап. У. А. Васілевіч у 1984 г. у в. Гоцк Салігорскага р. ад В. Ф. Балвановіч.

455

478. Ад цячэння крыві

8-83-213, сш. 2, л. 71, № 636. Зап. Л. М. Салавей у 1983 г. у в. Евічы Жыткавіцкага р. ад Н. С. Катовіч, 90 г.

Вар.: 8-83-211, сш. 4, л. 4, № 3. Зап. Г А. Барташэвіч у 1983 г. у в. Колкі Петрыкаўскага р. ад Е. Ф. Рэвуцкай.

479. Ад крыві (скада кроў ідзець»)

8-90-249. Зап. У. А. Васілевіч i I. В. Карашчанка ў 1990 г. у в. Круціха Кыштоўскага р. Новасібірскай вобл. ад Н. I. Мінчанка, 1925 г. н. (дзяды перасяліліся з Магілёўшчыны).

480. Ад крывацёку

1—5

АІМФЭ, ф. , л. 51, № 6. Зап. К. I. Буры ў 1926 г. у Пагарскай вол.

416 Клінцоўскага п. Гомельскай губ.

Вар.: 8-90-250, сш. 8. Зап. У. М. Сысоў у 1990 г. у в. Старая Алешня Рагачоўскага р. ад Н. Р. Малалетнікавай, 1920 г. н.

481. Кроў замаўляць

8-80-173, сш. 2, № 50. Зап. В. I. Скідан у 1980 г. у в. Пільня Слуцкага р. ад Н. Ф. Катлінскай, 1911 г. н.

Вар.: 8-81-182, сш. 2, л. 29, № 17. Зап. Г. А. Барташэвіч у 1981 г. у в. Асарэвічы Брагінскага р. ад М. Р. Богуш, 1905 г. н.

482. Замова крыві

Архіў кафедры беларускай літаратуры ГДУ, сш. 78, л. 10. Зап. студ. Л. В. Дзмітрыева ў 1982 г. у в. Станькаў Рагачоўскага р. ад А. С. Пракаповіч, 1916 г. н.

483. Кроў замаўляць

8-80-178, сш. 5, л. 81, № 47. Зап. Г. А. Барташэвіч у 1980 г. у в. Хутар Светлагорскага р. ад К. А. Рыбак, 1924 г. н.

Вар.: Там жа, сш. 4, л. 94, № 72 а, б. Зап. Г. А. Барташэвіч у 1980 г. у в. Яланы Светлагорскага р. ад X. В. Шэнец, Е. С. Клешчанка.

484. Ад крывацёку

Романов, с. 69, N° 98. Зап. Е. Р. Раманаў у Дуброўненскай вол. Горацкага п. Дал. вар.: Шейн, II, с. 540, № 32. Зап. С. М. Рачынская ў в. Боркі Парэц-

кага п. ад А. Пятровай.

456

485. Ад крывацёку

13-2-13, л. 43, № 62. Зап. А. С.Емяльянаў j студ. Віцебскага педінстытута ў 1979 г. у г. Лепелі ад 3. I. Шалашовай, 1925 г. н.

Вар.: Там жа, л. 36, № 50. Зап. тыя ж у в. Чорнае Полацкага р. ад Л. А. Воранавай, 1907 г. н.

486. Ад крывацёку

Романов, с. 161, № 10. Зап. Е. Р. Раманаў у Хоцьслаўскай вол. Мсціслаўскага п.

487. Ад крывацёку

Романов, с. 68—69, № 91. Зап. Е. Р. Раманаў у Вендаражскай вол. Магілёўскага п.

488. Ад крывацёку

Романов, с. 69, № 93. Зап. Буднецкі ў в. Палыкавічы Магілёўскага п.

489. Ад крывацёку

Романов, с. 66, №71 . Зап. Е. Р. Раманаў у в. Кр. Буда Гомельскага п. Вар.: Там жа, с. 65, № 67. Зап. Е. Р. Раманаў у в. Новы Крупец Го-

мельскага п.

490. Ад крывацёку

Романов, с. 66, № 74. Зап. у в. Чабатовічы Гомельскага п.

Вар.: Там жа, с. 68, № 87. Зап. Е. Р. Раманаў у Царковішчанскай вол. Магілёўскага п. У замове воран нясе воўну: «Ляцеў воран чараз мора, нёс ён воўны кроў замаўляць i рану затыкаць».

491. Ад крывацёку

Романов, с. 67, № 78. Зап. Е. Р. Раманаў у в. Торбінка Сенненскага п. Вар.: 8-82-203, сш. 6, л. 21, № 27. Зап. Т. К. Цяпкова ў 1982 г. у в. Глушка-

вічы Лельчыцкага р. ад К. I. Шкудун, 94 г.

492. Ад крывацёку

Романов, с. 162, № 12. Зап. Е. Р. Раманаў у в. Старынка Чэрыкаўскагачі.

493. Ад крывацёку

Романов, с. 68, № 90. Зап. Е. Р. Раманаў у Вендаражскай вол. Магілёўскага п.

Вар.: Там жа, с. 68, № 88. Зап. Е. Р. Раманаў у Царковішчанскай вол. Магілёўскага п.; 8-82-204, сш. 6, л. 9, № 6. Зап. Г. А. Барташэвіч у 1982 г. у в. Глуш-

457

кавічы Лельчыцкага р. ад М. П. Сербянок, 87 г.; Шейн, II, с. 540, № 33. Зап. наст. нар. вуч. Батурын у Гомельскім п. У замове рэчкі вадзяная, малочная i крывавая; да ix загад: «Вадзяная, працячы! Малочная, працячы! A кроў гаручая, сунімайся, запікайся!»; Романов, с. 65, № 68. Зап. Буднецкі ў Гомельскім п.

494. Ад крывацёку

Романов, с. 67, № 8 1 . Зап. наст. Бялінская ў в. Хвошна Гарадоцкага п.

495. Ад крывацёку

13-2-13, л. 32, № 44. Зап. А. С. Емяльянаў i студ. Віцебскага педінстытута ў 1979 г. у в. Кляны Дубровенскага р. ад 3. Кандыба, 51 г.

496. Ад крывацёку

Романов, с. 66, № 72. Зап. Е. Р. Раманаў у в. Улукаўе Гомельскага п. У тэксце форма пола («чараз тры пола i кроў суняла»).

Вар.:Там жа, с. 67, № 77. Зап. Е. Р. Раманаў у м. Насовічы Гомельскага п.

497. Ад крывацёку

Романов, с. 65, № 65. Зап. Е. Р. Раманаў у в. Сялец Рагачоўскага п. Вар.: Там жа, с. 161, № 9. Зап. Мельнікаў у в. Хоцімск Чэрыкаўскага п.

498. Ад крывацёку

Романов, с. 162, № 13. Зап. К. Анікіевіч у в. Брацькавічы Чэрыкаўскага п.

458