Қайталау үшін сұрақтар

1. Циклдің негізгі сипаттамалары немен байланыстырылады

2. Экономикалық циклдердің қандай түрлері өмір сүреді

3. Классикалық экономикалық цикл дегеніміз не

4. Экономикалық циклдер себептеріне сипаттама беріңіз

5. Мультипликатор - акселератор тетігінің мағынасы неде.

6. Капитал жұмсаудың әр түрлі типтері ұлттық табыс динамикасына қандай түрде әсер етеді.

7. Акселератор қағидасының математикалық мазмұнын ашып көрсетіңіз.

8. Экономикалық циклге мемлекеттік шығындардың факторлары қалай әсер етеді.

9. Қазақстандағы экономикалық циклдерді қалыптастыру туралы айтуға бола ма және неге.

Тестілер

1. Процестердің қайсысы құлдырау сатысына (фазаға) жатпайды:

а) пайданың қысқаруы

б) пайыз деңгейінің төмендеуі

в) акциялар бағамының төмен құлауы

г) жұмыссыздық бойынша төлемдердің азаюы

д) барлық жауаптар дұрыс

2. Акселератор қандай қатынастармен қойылған:

а) тұтыну өсімі табыстың өсім қатынасымен

б) индустрия (индуцированный) инвестициялар өсімі табыс өсімін қатынасымен

в) автономиялық инвестициялар табыстар өсімінің қатынасымен

г) жалпы инвестициялар табысқа қатынасымен

д) барлық жауаптар дұрыс

3. Индукциялық (индуцированных) инвестиция-лардың пайда болуы немен байланысты?

а) Ұлттық табыс пен жиынтық сұраныстың өсуімен

б) халықтың өсуімен

в) техникалық жаңа әдістерді жүзеге асырудың қажеттілігімен

г) пайдалы кең қазбаларының жаңа орындарын ашумен

д) экспорттың көбеюімен.

4. Экономикалық цикл шеңберіндегі ең тұрақсыз шығындар болып не саналады:

а) мемлекеттік шығындар

б) тұтыну шығындары

в) еңбек құралдарын өсіруге қажетті инвестициялық шығындар

г) негізгі капиталды қысқартуға жұмсалатын инвестициялық шығындар

д) әскери шығындар

5. Жалпы инвестицияларды қысқартуға деген үрдістер қай сәттен басталады:

а) сату көлемінің азаюынан

б) сұраныс пен сату қарқының ара қатынасынан

в) сату көлемінің тұрақтануынан

г) сатудың өсу қарқының қысқаруынан

д) сатудың өсу қарқының тұрақтануынан

6. Процестердің қайсысы көтерілу сатысына (фазаға) жатпайды:

а) әр түрлі әлеуметтік қорлардан төлемдердің өсуі

б) инфляцияның өсуі

в) жеке меншік сектордағы инвестициялардың өсуі

г) салық түсімдерінің өсуі

д) қызметшілердің (прислуга) енбек ақысының өсуі

12 Тақырып. Экономикалық өсу және макроэкономикалық тепе-тенд1к теориялары

1. Экономикалық өсу, оның типтері мен факторлары

12.2.Экономикалық өсу теориялары. Мультипликатор және акселератор эффектісі

12.3.Экономикалық өсудің қазіргі типтері және оның ерекшеліктері

12.4.Макроэкономикалық тепе-теңдік теориялары

12.1. Экономикалық өсу, оның типтері мен факторлары

Экономиканың өcyi көбінесе тұтынудың жаңа түрлерін қанағаттандыру қабілеті болып табылады. Сонымен қатар ipi әлеуметтік экономикалық мәселелерді шешуге бағытталады. Сондықтан экономикалық теория "экономикалық өсу" категориясына теориялық және практикалық тұрғыдан ерекше мән береді.

Экономикалық өсу деп нені түсінуге болады?

Экономикалық өсу ұлғаймалы ұдайы өндірістің болуымен түсіндіріледі: бұл жыл сайынғы, қоғамдық өнімнің сандық әpi сапалық артуы және олар екі топтан: өндіріс кұралдары мен тұтыну кұралдарынан тұрады. Жыл сайынғы қоғамдық өнім көлемінің өcyi ұлғаймалы ұдайы өндірістің экстенсивті типіне немесе ұлғаймалы ұдайы өндірістің интенсивті типіне негізделе дамиды.

Ұлғаймалы ұдайы өндірістің экстенсивті типінде өнім шығаруды eкi есеге арттыру үшін, жұмыскер саны және өндipicтік қорлар eкi есе ұлғаюы қажет.

Ұлғаймалы ұдайы өндірістің интенсивті типінде осындай нәтижеге жұмыс күші және өндіріс қорларын дұрыс қолдану арқылы қол жеткізуге болады. Практикада бұл ұлғаймалы өндірістің типтері белгілі арақатынаста немесе бipiн-бipi толықтыратын жағдайда. Қaзipгi жағдайда, ҒTP жағдайында, өндipicті интенсифтендіру негізіңде барлық дамыған елдерде экономикалық өсудің жаңа сапасы қалыптасты: ал техникалық жарақтандыру мен еңбек өнімділігінің өcyi, ресурстарды қамтамасыз ету, қаржы қайтарымының көтepілуi нeгiзiнде жүзеге асады.

Ұлғаймалы ұдайы өндірістің қайнар көзі қосымша құн болып табылады, осы мақсатқа ол күрделі қаржы ретінде жұмсалады. Алайда нарық тетігінің сұранымы мен ұсынымы жағдайында мұның өзi жеткіліксіз.

Сұранымньң қальпты жағдайындағы экономикалық өсудің экстенсивті типін алатын болсақ мұнда ерекше қиындық туа қоймайды. Экономиканың жеткілікті қарқынды дамуы сол кезге дейін жүзеге асуы мүмкін: қоғам экстенсивті өсудің шектеулі кедергілерімен жолыққанша. Ондай кедергілерге табиғи ресурстардың қосымша жетіспеушілігін жатқызамыз. Әдетте, бұл жағдайда туындаған кедергілер шаруашылық айналымына жекелеген, қолайлы емес пайдалы қазбаларды қосу есебінен жабылады және бұл ресурстарды қымбаттатады. Оның тиімділігінің төмендегенінде экономикадағы пропорция өзгереді және экономикалық өсу қарқыны төмендей бастайды.

Сұранымның өсу жағдайында табиғи ресурстар мүмкіндігі мәселесі одан әpi қиындай түседі, сондықтан экономикалық өсу бірқатар факторларға байланысты:

табиғат ресурстарының саны мен сапасына;

еңбек ресурстарының саны мен сапасына;

капитал ресурстарына;

қолда бар технологияға.

Бip сөзбен айтатын болсақ, экстенсивті дамудың өзіндік экономикалық шектеулері бар. Мұндай жағдайға тап болған қоғам өзінің бағыт-бағдарын өзгертуге тырысады. Экстенсивті дамудың қайнар көзінің жойылуы қоғамды интенсивті өсу мүмкіндіктерін қарастыруға итермелейді. Демек техникалық процестің ресурсты сақтау түрлеріне бағыт-бағдар жасау: оларға — материалды сақтау, энергияны сақтау және қорды сақтау жатады. Барлық қоғамауқымындағы экономикалық өсу тауар мен қызмет көрсетудің жылдық көлемінің ұлғаюымен байқалады. Сондықтан экономикалық өcyді өлшеудің көрсеткіші: жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) немесе жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ) немесе ұлттық табыс (ҰT) болып табылады. Экономикалық өсу абсолютті және салыстырмалы мөлшерде (алдағы кезеңдегі мөлшерге пайыз ретінде) өлшенеді. Мысалы, осы жылы нақты ЖҰӨ 210 млн. теңге кұраса, ал оның алдындағы жылы да — 200 млн. теңге болған, онда абсолюттік тұрғыдағы өciм 10 млн. теңге, ал салыстырмалы тұрғыда — 5% кұрайды.

Жекелеген уақыт мерзімінде экономикалық өсу жылдық өсу қарқынымен анықталады. (ЖҰӨ-нің өсу қарқынан анықтау үшін, осы жылғы нақты ЖҰӨ мөлшерін алдағы жылғы нақты ЖҰӨ мөлшерінен шегеру қажет. Сол айырманы алдағы жылғы нақты ЖҰӨ-ге жатқызып, нәтижесін пайыз түрінде көрсетеді).

Жалпы ұлттық өнімнің (ЖҰО) бipaз жылғы қарқынды өсу сипаттамасы көрсеткіштерін түзе отырып, оның үрдісін ашуға, яғни экономикалық дамудың бағытын анықтауға болады.