1 Сурет.

а). оптимум зонасы

б). пессимум зонасы

в). екі критикалық нүктелер;

г). түрдің төзімділік шегі;

д). экологиялық валенттілік

е).қалыпты тіршілік аймағы т.б. түсіндіріңіздер.

Әдебиеттер:

1. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Алматы:Бастау,2003

2. Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы,2004.

3. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы, «Ғылым», 1997, қаз.ауд. Көшкімбаев Қ.С.

4. Оспанова Г., Бозшатаева К.С. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000ж.

5. Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.

Практикалық сабақ №4.

Сабақтың тақырыбы: Популяция түрдің өмір сүру формасы және оның негізгі критерийлері.

Мақсаты: популяция – түрдің тіршілік ету формасы және оның басты критерийлерімен, популяциялардың тығыздығы мен санын есептеудің қарапайым тәсілдерімен танысу.

1 Тапсырма. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіздер

1. Популяцияның негізгі сипаттамалары

2. Популяцияның кеңістіктік таралуы

3. Популяцияның динамикалық көрсеткіштері

4. Популяцияның статикалық көрсеткіштері

5. Т.Мальтустың геометриялық прогресс заңымен өсу теориясы

6. Линкольн индексі

7. Популяцияның демографиялық құрылымы

8. Популяцияның этологиялық құрылымы

9. Популяцияның мөлшерін бағалау әдістері: текше әдісі, тура бақылау әдісі, суретке түсіру әдісі, белгі салу және қайта аулау әдісі.

10. Популяция диморфизмі және полиморфизмі.

2 Тапсырма.

Популяция, түр,оның критерийлері мен статистикалық және динамикалық қасиеттеріне мысалдар келтіріңіздер.

3 Тапсырма.

Популяцияның тығыздығын есептеу:

Мысалы: 1000 км² таулы аудандарда 200 адам тұрса, әр адамға қанша км² келетінін анықтау үшін, 1000:200=5 км², осыны пайдаланып, тығыздықты есептеңіздер.

а). Үлкен қаланың халқы 7 млн.адам болса, ауданы 300км² құраса, онда тұратын халықтың тығыздығы қанша?

ә). Аудитория, үй, бөлмелеріңіздегі тығыздықты есептеп шығарыңыздар.

Үлгі: Біздің аудитория ____________м²

Студенттер мен оқытушыны қоса алғандағы адам саны________

Әр адамға қанша кв.м. келеді?

4 тапсырма.

Миллиард

11

10

9

8

7

6Дамушы елдер

5

4

3

2

1 Дамыған елдер

0

1750 1800 1850 1900 1950 2000 2050 2100

1 сурет. Дамыған және дамушы елдердегі туу мөлшері

Графикті пайдаланып, төмендегі сұрақтарды талдаңыздар:

1.Неліктен болашақта халықтың 90% кедейшілікте өмір сүруі мүмкін деп болжанады?

2.Халықтың шамадан тыс көбеюінің себептері неде?

3.Халықтың өсімін ортаның қарсылығы қалай тежейді?

5 тапсырма. Тарау бойынша негізгі түсініктер мен терминдерге глоссарий жазыңыздар.

Әдебиеттер:

1. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Алматы:Бастау,2003

2. Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы,2004.

3. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы, «Ғылым», 1997,

4. Оспанова Г., Бозшатаева К.С. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000ж.

Практикалық сабақ №5.

Сабақтың тақырыбы: Биоценоздағы организмдердің биотикалық қарым-қатынастары.

Мақсаты: жердегі тіршіліктің күрделі жүйесі биотикалық қарым-қатынастар және олардың түрлері, тірі ағзалар үшін маңызын анықтау.

1 тапсырма.

Биотикалық қарым-қатынастардың түрлері мен оларға анықтама беріңіздер.

Қарым-қатынастар түрлері	Анықтамалары

2 тапсырма.

Екі ағзаның арасындағы қарым-қатынастардың түрлерін теориялық түрде былай көрсетуге болады: (+), (-), (0)-мұндағы, (+)-ағзалар үшін жағдайдың жақсаруы, (-)-оның нашарлауы, (0)-араларында айтарлықтай өзгерістердің болмауы. Төменде берілген биотикалық қарым-қатынастардың тұсына, мысалдар келтіре отырып, белгілерді қойыңыздар.

Жыртқыштық___________________________________________________

Симбиоз (селбесу)________________________________________________

Аменсализм____________________________________________________

Комменсализм __________________________________________________

Бәсекелестік____________________________________________________

Паразитизмт.б.____________________________________________________

3 тапсырма.

Ағзалардың арасындағы биотикалық қарым-қатынастардың қандай түрлеріне жататындығын анықтаңыздар.а). сиыр-адам,б).жабысқақ балық-акула, в).бұлғын-тиін, г).шырша-сібір тұт жібегінің жұлдыз құрты.

4 тапсырма.

Жарық үшін бәсекелестікте болатын ағзаларға мысалдар келтіріңіздер.

5 тапсырма.

«Экологиялық қуыс», Гаузе принципі. (Бәсекелестік арқылы жою немесе ығыстыру принципі)

6. тапсырма

Биоценоздағы доминантты, аз санды, сирек санды түрлердің ролі

7 тапсырма

Аллелопатия, микориза, антибиоз қатынастарының экологиялық мәні.

Әдебиеттер:

1. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Алматы:Бастау,2003

2. Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы,2004.

3. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы, «Ғылым», 1997, қаз.ауд. Көшкімбаев Қ.С.

4. Оспанова Г., Бозшатаева К.С. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000ж.

5. Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.

Практикалық сабақ №6.

Сабақтың тақырыбы Экожүйедегі негізгі биогенді элементтердің айналымы

Мақсаты: экожүйелердің құрылымымен, экожүйелердегі негізгі биогенді элементтердің айналымдарымен, экожүйелердің негізгі түрлерімен және олардың ерекшеліктеріне тоқталу.

1 тапсырма.

Бақылау сұрақтары

1. Биоценоз, биогеоценоз, экожүйе. Экожүйенің жіктелуі

2. Экожүйелердің гомеостазы. Ле Шателье - Браун принципі.

3. Экожүйелердің энергетикасы. Э.Бауэр ұсынған тірі жүйелердің тұрақты теңсіздік принципі.

4. Экожүйелердің ұйымдасу заңдылықтары

5. Экожүйедегі қоректік қатынастар

6. Организмдердің қоректену типі мен энергияны өзгерту механизмі

7. Экологиялық сукцессиялар. Сукцесия ұзақтығы, маңызы, түрлері. Климаксты бірлестік.

8. Экологиялық пирамидалар

9. Линдеман заңы (10% ережесі)

10. 1% ережесі

11. Экожүйелердің өнімділік заңдары

12. Экожүйелердің динамикасы мен дамуы

13. Экожүйелер тұрақтылығының негізгі шарты

14. Агроценоздар, агроэкожүйелер. Бумеранг эффектісі. Фунгицидтер.

2 тапсырма.

Академик В.Н.Сукачев ұсынған биогеоценоздың «соқыр» моделінің сызбасы. Бастапқы моделін жасақтау үшін бос ұяшықтарға төменде берілген биогеоценоз компоненттерін толтырыңыздар. Ұсынылған түсініктердің бағыныштылығын дәлелдеңіздер:

- атмосфера;

- өсімдіктер жамылғысы;

- топырақ қабаты;

- гидрологиялық жағдайлар;

- экотоп (қосымша, биогеоценоздың өлі компоненттері);

- биоценоз;

- тау жыныстары;

- жануарлар әлемі (зооценоз);

- саңырауқұлақтар (микоценоз);

- микроағзалар(микробиоценоз);

3 тапсырма. Кестені толтырыңыздар:

«Экожүйе компоненттері»

Органикалық емес заттар	Органикалық заттар	Климат	Продуценттер	Консументтер	Редуценттер

4 тапсырма. Табиғаттағы көміртегі айналымын төмендегі тік бұрышты бос көздерге берілген компоненттер бойынша толтырыңыздар: атмосфераның көмір қышқыл газы, өсімдіктер, өсімдіктекті жануарлар, адамның отынды қолдануы,бактериялар мен саңырауқұлақтар, шөгінді карбонатты жыныстар,жыртқыштар, вулкандардың әсері.

Табиғаттағы көміртегі айналымы

5 тапсырма. Орман биоценозының қоректік торы пайда болатындай етіп, төмендегі бос тік бұрыштарға жануарлардың аттарын жазыңыздар.

6 тапсырма. Құрлық және су экожүйелеріне кесте түрінде сипаттама беріңіздер:

Экожүйелердің аталуы	Географиялық орны	Климаты	Өсімдіктер дүниесі	Жануарлар дүниесі

Әдебиеттер:

1. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. Алматы:Бастау,2003

2. Бейсенова Ә.Б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. Оқу құралы. Алматы,2004.

3. Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. Оқу құралы. Алматы, «Ғылым», 1997, қаз.ауд. Көшкімбаев Қ.С.

4. Оспанова Г., Бозшатаева К.С. Экология. Оқу құралы. Алматы, 2000ж.

5. Сағымбаев Ғ.Қ. Экология негіздері. Оқу құралы. Алматы, 1995.

Биосфераның құрылымы және оның шекаралары. В.И.Вернадскийдің ноосфера ілімі және тұрақты даму концепциясының негізін қалаушы ретіндегі ролі.