МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ
Беларускі дзяржаўны эканамічны ўніверсітэт
С.В. Агароднікава
Афіцыйна-справавы стыль. Дакументацыя
Вучэбна-метадычны дапаможнік
МІНСК
2014
Прадмова
Вучэбна-метадычны дапаможнік “Афіцыйна-справавы стыль. Дакументацыя” разглядае функцыі і асаблівасці афіцыйна-справавога стылю; знаёміць з паняццем дакумента і яго асноўнымі элементамі. Дапаможнік складаецца з трох раздзелаў. У першым раздзеле разглядаюцца моўныя асаблівасці афіцыйна-справавога стылю. Асаблівая ўвага звяртаецца на ўнармаваныя сродкі розных раздзелаў беларускай мовы, што выкарыстоўваюцца ў мове дакументаў. Другі раздзел знаёміць з паняццем дакумента. У ім разглядаюцца віды і жанры дакументаў, іх тэкставыя і моўныя нормы. Даецца дэфініцыя некаторых жанраў асабістых, арганізацыйна-распарадчых і інфармацыйна-даведачных дакументаў. Трэці раздзел змяшчае ўзоры дакументаў розных відаў і жанраў. Завяршаюць дапаможнік кантрольныя пытанні і заданні. Іх мэтай з’яўляецца выяўленне ўзроўню ведаў матэрыялаў тэарэтычных раздзелаў дапаможніка.
Вучэбна-метадычны дапаможнік “Афіцыйна-справавы стыль. Дакументацыя” прызначаны для студэнтаў нефілалагічных ВНУ.
Афіцыйна-справавы стыль. Дакументацыя
Афіцыйна-справавы стыль – адзін з функцыянальных стыляў агульналітаратурнай мовы, які абслугоўвае сферу афіцыйна-справавых адносін, адносін, што ўзнікаюць паміж органамі дзяржавы, паміж арганізацыямі або ўнутры іх, паміж асобамі ў працэсе вытворчай юрыдычнай дзейнасці. Сярод іншых кніжных стыляў мовы афіцыйна-справавы стыль вылучаецца пэўнай устойлівасцю і адасобленасцю. Яго асноўная сфера функцыянавання – адміністратыўна-прававая дзейнасць.
Афіцыйна-справавы стыль падзяляецца на падстылі:
дыпламатычны (канвенцыя, нота, мемарандум);
заканадаўчы (канстытуцыя, закон, статут);
уласна афіцыйна-справавы (заява, загад, даверанасць і інш.).
Асаблівасці афіцыйна-справавога стылю
Своеасаблівая лексіка, якая не ўжываецца або амаль што не ўжываецца ў іншых кніжных стылях: ануляваць, вышэпададзены, ніжэйназваны, ніжэйпадпісаны, наяўнасць, паведамленне, адказчык, прад’явіцель і г.д.;
тэматычна абумоўленая тэрміналогія (бухгалтарская, юрыдычная): баланс, дэбет, дэнамінацыя, поліс, крэдыт; выпіска з загаду, грашовае ўзнагароджанне, аднаразовая дапамога, бесперапынны стаж і г.д.;
ужыванне аддзеяслоўных назоўнікаў з адмоўем і без яго: узгадненне, невяртанне, непарушнасць і інш;
ужыванне дзеяслоўных словазлучэнняў (дзеяслоў + назоўнік) замест дзеясловаў: дапамагчы – аказаць дапамогу, удзельнічаць – прымаць удзел, кіраваць – ажыццяўляць кіраўніцтва.
Для сінтаксісу афіцыйна-справавога стылю характэрны наяўнасць няпоўных, безасабовых сказаў, зваротаў, далучальных канструкцый, простых сказаў, уводных слоў і словазлучэнняў. Выкарыстоўваюцца дзеепрыметныя і дзеепрыслоўныя славазлучэнні, аднародныя члены сказа.
Да марфалагічных асаблівасцей афіцыйна-справавога стылю адносяцца шырокае выкарыстанне назоўнікаў у форме роднага склону, няпэўных займеннікаў. Пры складанні дакументаў не выкарыстоўваюцца асабовыя займеннікі ён, яна, яны. Выкарыстоўваюцца прозвішча, імя, імя па бацьку. Займеннік я выкарыстоўваецца толькі ў дакладных і тлумачальных запісках.
Своеасаблівыя фразеалагічныя адзінкі афіцыйна-справавога стылю называюць “канцылярызмамі”. Яны ўжываюцца з мэтай лагічнага і тэрміналаічнага ўдакладнення, надаюць мове катэгарычнасць, недвухсэнсоўнасць, афіцыйнасць. Строгая рэгламентацыя лексічных і сінтаксічных сродкаў, выражэнне пры перадачы інфармацыі ў афіцыйна-справавым стылі робіць мову эканомнай і спрыяе жыццяздольнасці гэтых канцылярызмаў (клішэ). Ужытыя ў мове дакументаў, такія найменні, як матэрыяльныя каштоўнасці, транспартныя сродкі, прадукты харчавання, аддзяленне сувязі і інш. аблягчаюць правльнасць перадачы і ўспрыманне пэўных звестак.
Афіцыйна-справавы стыль
Сфера выкарыстання: у справаводстве, у галіне права і заканадаўства, дыпламатыі.
Форма праяўлення: справавы пісьмовы запіс у форме маналога.
Асноўная функцыя: паведамленне, канстатацыя бясспрэчных фактаў, рэгламентацыя правоў, правілаў, дзеянняў і г.д.
Стылёвыя адзнакі: у сферы афіцыйна-справавых зносін з’яўленне дакумента абумоўлена практычнымі запатрабаваннямі. Таму выказванне характарызуецца:
афіцыйнасцю, падкрэслена строгай танальнасцю;
гранічный канкрэтнасцю, дакладнасцю і аб’ектыўнасцю;
адсутнасцю эмацыянальнасці і экспрэсіўнасці,
Моўныя сродкі:
словы-назвы розных афіцыйных асоб і дакументаў: сведка, спажывец, загад;
кніжныя афіцыйныя словы і назвы: элекстрапоезд, чытальная зала;
клішэ: ніжэйпадпісаныя, парадак дня, за справаздачны перыяд;
вялікая колькасць назоўнікаў і адносных прыметнікаў;
апавядальныя сказы, ускладнёныя вялікай кольсцю аднародных членаў, дзеепрыметных і дзеепрыслоўных словазлучэнняў пры поўнай адсутнасці пытальных і клічных сказаў;
інфінітыўныя сказы са значэннем неабходнсці: аказаць садзеянне..., даручыць студэнтам…