- •1. Літаратура як від дух. Дзейнасці чалавека. Функцыі літаратуры. Літаратура ў сістэме мастацтваў.
- •2. Літаратура як эстэт. Аб’ект. Паняцце маст. Тэксту. Слова як матэрыял маст. Твора.
- •3. Міф – фальклор – літаратура. Міфы ў гісторыі літаратуры. Новаміфалагізаваная свядомасць.
- •4. Нац. Карціна свету: агульначал. І нац. Ў літаратуры. Паняцце архетыпу.
- •5. Маст. Вобраз. Віды маст. Вобразаў.
- •6. Віды паэтычных фігур і тропаў. Гісторыя і тэорыя метафары.
- •7. Верш і проза: прынцыпы размежавання і спосабы арганізацыі маст. Маўлення, структураўтваральная функцыя двайной сігментацыі тэксту.
- •8. Рытм і яго функцыі ў вершы. Асн. Сістэмы вершавання.
- •9. Наратыўны (апавядальны) тып маст. Выказвання. Асн. Наратыўныя фігуры і кампазіцыйныя формы маўлення.
- •10. Асн. Паняцці “сюжэталогіі”: матыў – фабула – сюжэт, сюжэт і калізія (канфлікт), маст. Сітуацыя.
- •11. Аўтар і літ. Герой у творы. Персаналія, характар, тып.
- •12. Інтэрсуб’ектныя адносіны ў маст. Творы. Паняцце дыялагічнасці слова: слова аўтара і “чужое” слова ў прозе.
- •13. Прасторава-часавыя адносіны ў творы. Паняцце хранатопу.
- •14. Тэма, праблема, ідэя маст. Твора, сістэма персанажаў і аўтарская пазіцыя.
- •15. Паэтыка кампазіцыі. Кампазіцыя лір. Формаў.
- •16. Эпіка. Праблема эпічнага героя. Структура эпічнага твора.
- •17. Раман як эпічны жанр. Гіст. Мадыфікацыя эпічнай жанравай сістэмы: навела, апавяданне, аповесць.
- •18. Паняцце жанравага канону і ўнутранай меры ў жанрава-эпічных формах.
- •19. Свет драмы. Слова ў драме: дыялог, маналог, рэпліка; рэмарка, устаўны тэкст.
- •20. Лірыка. Суб’ектная структура лір. Твора: аўтар, лір. Суб’ект, лір. Герой, герой “ролевай” лірыкі.
- •22. Кананічныя (“цвёрдыя”) і некананічныя жанры ў лірыцы. Паняцце верлібрызацыі.
- •23. Катэгорыя маст. Пафасу. Віды і функцыя пафасу ў маст. Творы.
- •24. Стыль у маст. Творы. Марфалогія і тыпалогія маст. Стыляў.
- •25. Рэалістычная сістэма ў развіцці літаратуры.
- •26. Рамантызм і яго напрамкі ў гісторыі літаратуры.
- •27. Мадэрнізм як эстэт. Сістэма.
4. Нац. Карціна свету: агульначал. І нац. Ў літаратуры. Паняцце архетыпу.
Мова – найбольш важная нац. прыкмета літаратуры. Дзякуючы мове літаратура з’яшляецца найбольш нац. відам мастацтва. У той жа час па сваіх праблемах, пафасе, ідэйнай скіраванасці, чалавеказнаўчай сутнасці літаратура не менш універсальная, чым іншыя віды мастацтва. У сапраўдных творах літаратуры нац. і універсальнае, агульначал. непарыўна знітаваны.
Архетып (ад грэч. Першавобраз, мадэль) – універсальны сімвалічны матыў, які існуе ў чал. падсвядомасці і выяўляецца адначасова ў культуры многіх народаў.
Тэрмін належыць швейцарскаму псіхолагу і філосафу Юнгу, які ўвёў яго на падставе свайго вучэння пра “калектыўнае бессвядомае” (першабытную памяць чалавецтва) як своеасаблівы выток архаічных рытуалаў, міфаў, сноў, веравання, а таксама мастацтва.
У літаратуры архетып канкрэтызуецца ў шэрагу арыгінальных вобразаў, паўтараючыся ў розных нац. літаратурах і ў розныя перыяды. Так, архетып самаахвярнасці чалавека дзеля іншых людзей увасобіўся ў класічным вобразе Праметэя, і ў вобразе Сотнікава. Архетып вясны, адраджэння знайшоў увасабленне і ў казаннях Кірылы Тураўскага, і ў паэзіі Я.купалы.
Кожная літаратура выяўляе сваю адметнасць праз успрыманне рэчаіснасці. Кожны твор нясе сваю нац. спецыфіку.
Архетыпы звязваюць пэўную літаратуру з іншымі сусветнымі літаратурамі. Звязваюць літаратуры ў адно цэлае, у т.л. і па часавых межах (Рамэо і Джульета = Васіль і Ганна).
Літ-ра – выражэнне нац. ментальнасці. Гэта гіст. працэс. Ва ўсіх літ-рах сус-ца са спецыф.абазн.адных і тых жа чал. рэальнасцях.
Архетып – некаторы прававобраз чал. рэакцый, паводзін, эмоцый. Ён фармірав.у глыбінях псіхікі працяглы час і з’яўл. вынікам аднатыпных рэакцый незлічоных пакаленняў нашых папярэднікаў.
Той, хто гаворыць архетыпамі, гаворыць нібыта тысячамі галасоў. Пры сустрэчы з архетыпам абуджаецца голас чалавецтва.
Архетып рэалізуюць і ў жанратварэнні. Усх.піс-сць стварыла адмысл.жанравыя формы: газэлі, касыды. Японская паэзія распр. хоку, латышы – дайны, украінцы – думы, беларусы – гутаркі.
5. Маст. Вобраз. Віды маст. Вобразаў.
Аб’ём значэння маст. вобраза адрозніваўся ў розныя эпохі ў развіцці тэарэт. уяўленняў. У эпоху антычнасці ў аснове разумення ляжала ідэя мімесісу – пераймання (Арыстоцель). Яно бывае прамое і ўскоснае. Мімесіс – краевугольнае паняцце ў фарміраванні эстэт. думкі.Рэнесансная эстэтыка лічыла, што ў аснове літаратуры ляжаць кананічныя ўзоры арганізацыі маст. выказвання. Усе творы маюць строгі жанр, выгляд.
Перыяд перадрамантызму і рамантызма (барока-асветніцтва-рамантызм). Складаюцца новыя эстэт. трактаты: “Лаакаон” Лесінга. Лесінг падтрымлівае ідэю пераймання (мімесіс). Перайманне – не сляпая калька, а спецыфічнае перастварэнне рэчаіснасці.
У 19 ст. на змену канцэпцыі Лесінга “жывапісу словам” прыходзіць новая тэорыя псіхалінгв. рэакцыяў чалавека (Даль, Штэйн, Гумбальт). Гумбальт сцвярджаў: “Слова не паведамляе як нейкая субстанцыя чагосьці ўжо гатовага і не ўтрымлівае ў сабе ўжо закончанага паняцця, а толькі пабуджае да самаст. ўтварэння апошняга. Людзі разумеюць адзін аднаго не таму, што яны сапраўды пранікаюцца знакамі рэчаў, і не таму, што паміж імі існуе якоесьці прадвызначанае , каб у дакладнасці ўтвараць адно і тое ж паняцце, а таму, што яны ўзаемна датыкаюцца да аднаго і таго ж звяна ў ланцугу сваіх пачуццёвых уяўленняў у сферы паняцця, націскаюць на адзін і той жа клавіш свайго дух. інструмента, у адказ на што тады і выступаюць адпаведныя, але ў чымсьці не тоесныя паняцці”.
Слоўны вобраз з’яўл. не аднамерным паняццем, а шматслойным вынікам рознаскіраваных асацыяцый, якія як бы накладваюцца адна на адну.
Маст. Вобраз - універсальная ўласцівасць пачуццёва-інтэлект. дзейнасці чалавека, спосаб і форма адлюстравання і перастварэння рэчаіснасці, захавання і перадачы эстэт. інфармацыі, канкр. і разам з тым абагульнены малюнак чал. жыцця, створаны з дап.вымыслу і мае эстэт. значэнне. Маст. вобраз сінтэзуе ў сабе суб’ект. і аб’ект., эмац. і рац., тыпічнае і індывідуальнае.
Дзе няма эстэтыкі, там разбураецца вобразнасць. А з разбурэннем вобразнасці звязваецца разбурэнне мастацтва.
Тыпалогія маст. вобразаў:
1) маст. мадэль свету (вобраз-будынак, вобраз-пейзаж, вобраз-мясцовасць, вобраз-звер, вобраз-птушка);
2) вобраз чалавека: - маст. персанаж; - маст. характар; - маст. тып.
Вобраз чалавека па-рознаму рэалізуецца ў кожным родзе: у драме – атаясамліваецца з функцыяй персанажа, у эпасе (праз выказванні) праяўляецца праз узаемадзеянне з вобразам апавядальніка, ствараючы карціну інтэрсуб’ектных адносін, у лірыцы – як асобныя перажыванні, якія ствараюць у сукупнасці паняцце лір. героя.
3) слоўны вобраз: - фігуры думкі; - фігуры слова – тропы.
Узроўні маст. вобразу:
1) прадметна-зрокавы, або асацыятыўны:
- усякі вобраз з’яўл. ў чал. свядомасці зрокава;
- узнаўляльнасць; - дынамічнасць і пластычнасць; - зменлівасць; - пераемная факусіроўка.
2) гукасімвалічны:
- гук валодае аддаленай семантыкай;
- гукавыя комлексы маюць задачы:
* гукавая інструментоўка радка;
* гукаперайманне;
* таўталагічныя фігуры маст. выказвання;
* пераклічкі гукавых асацыяцый;
* сродак стварэння рытму.
3) рытмастваральны, рытмічны.
Літаратура заўсёды адлюстроўвае рэчаіснасць у маст. вобразах і толькі ў маст. вобразах. Вобраз – гэта адлюстраванне рэчаіснасці ў свядомасці чалавека. Маст. вобраз – спосаб заўсёды эстэт. адлюстравання рэчаіснасці. Рэчаіснасць адлюстроўваецца ў канкр. форме.
У маст. вобразе выяўляецца ідэя, якая закладзена аўтарам у маст. твор. Маст. вобраз заўсёды ўтрымлівае ў сабе элемент вымыслу і фантазіі. Эстэт. ідэал выяўляецца праз маст. вобраз.
Віды маст. вобразаў: - слоўны вобраз (троп); - вобраз-малюнак;
- вобраз-перажыванне; - вобраз-сімвал; - вобраз лір. героя;
- вобраз-персанаж; характар (сукупнасць характарыстычных рыс канкр. персанажа, якая робіць яго арыгінальным і цэльным).