2

Феромондық тұзақтар арқылы зиянды түрлердің санын есепке алу және ұстау жүргізеді, олармен күресу мерзімін белгілейді. Бағбандар және бақша иелері кӛбінесе зиянды бунақ денелілерді жоюға және үркіту үшін кайнатпаларды және ӛсімдік тұндырмаларын қолданады.

1 - тапсырма: Ӛсімдік қорғаудағы биологиялық әдістің әр түрлі бағыттарымен танысу, 1, 2, 3 кестелерді толтырыңыз.

1 кесте - Зиянды ағзалардың энтомофагтары және акарифагтары.

4 кесте - Зиянды ағзалармен күресу үшін қолданылатын биопрепараттарға сипаттама

3 кесте - Фитофагтарға және фитопатогендерге қарсы тұндырмалар және қайнатпалар дайындауда ӛсімдіктерді қолдауымен танысу

Бақылау сұрақтары:

1.Биологиялық ӛсімдік қорғаудың мәні.

2.Биологиялық ӛсімдік қорғаудың негізгі 4 түбегейлі жоспарына сипаттама беру: жерсіндіру, ариал ішінде тарату, биологиялық агентті

қайта-қайта шығару (маусымдық колонизациялау), пайдалы энтомофагтарды сақтау және белсенділігін арттыру.

3.Үй жанындағы алқаптағы бунақ денелілерді жейтін құстардың рӛлі. Бақтарға құстарды қалай еліктіруге болады?

4.Сіз қандай пайдалы буынаяқтыларды білесіз? Ауыл шаруашылық дақылдарының зиянкестерінің санының азаюында олардың рӛлі кандай? Жылыжайда энтомофагтар және акарифагтар қаншалықты тиімді?

5.Битоксибациллин, лепидоцид, дипел, новодор сияқты биопрепараттарға сипаттама беріңіз.

6.Ӛсімдік қайнатпасын қалай дайындайды?

7.Биологиялық әдістердің кемшіліктерін және артықшылықтарын атаңыз.

8.Антибиотиктерді қолданудың әдістері.

9.Қандай ӛсімдік фитонцидтілікке ие? «Аллелопатия» дегеніміз не?

7 - тақырып: Өсімдік карантині

Сабақтың мақсаты: Ішкі карантин объектілерімен танысу (Қосымша А), карантиндік тексеру және бақылау әдістерін зерттеу.

Түсініктеме

Ӛсімдіктер карантині Республиканың ӛсімдік ресурстары мен ӛсімдік текті ӛнімнің карантинді объектілердің басқа мемлекеттерден сондай-ақ Республиканың карантинді аймағынан әкелінуінен және енуінен қорғауға, ал олар таралған жағдайда, олардың таралу ошақтарын оқшаулауға және жоюға бағытталған мемлекеттік шаралар жүйесін кӛздейтін құқықтық режим. Карантинді объектілерге - ӛсімдіктерге және ӛсімдік ӛніміне айтарлықтай зиян келтіруі мүмкін Республика аумағында жоқ немесе шектеулі тараған, бекітілген карантиндік түрлер тізбесіне зиянкестер, ӛсімдіктердің ауруын қоздырғыштар, арамшӛптер жатады. Фитосанитарлық бақылауға жататын карантиндік ӛнімділіктің номенклатурасы болады. Карантиндік қызмет - жүктерді, кӛлік құралдарды экспертиза жүргізіп, бастапқы және қайталама тексеруден ӛткізеді. Шет елдерден келетін отырғызылатын және егілетін материалдарды карантиндік питомниктерде қосымша экспертизалардан ӛткізеді. Ауыл шаруашылық қоймаларда карантиндік объектілерді анықтап шығару үшін жүйелік тексерулер ӛткізеді. Олар табылған кезде, олардың ошақтарын жоюдың белсенді шаралары қолданылады.

1 - тапсырма. Қазақстан территориясында шектеулі таралған карантиндік объектілермен танысу, 1 - кестені толтырыңыз.

2 - тапсырма. Карантиндік объектілердің ошақтарын анықтау карантиндік материалдарды тексеру тәсілі арқылы тексеру әдістерімен

танысу.

1 кесте - Ішкі карантин объектілерінің сипаттамасы

3 - тапсырма. Карантиндік тексеру және зерттеу әдістерімен танысу, 2 - кестені толтырыңыз.

2 кесте - Карантиндік тексерудің әдістері

Бақылау сұрақтары :

1.Сыртқы карантиннің негізгі міндеті?

2.Ішкі карантиннің негізгі міндеті?

3.Карантиндік тексеру және зерттеудің негізгі әдістеріне сипаттама беріңіз.

4.Ішкі карантин объектілерін атап шығу және олардың таралу аймақтарына кӛрсету.

5.Карантиндік объектілерінің ошағын жою үшін қандай шаралар қолданылады?

6.Қандай әдіспен карантиндік жүкті залалсыздандырады?

8 - тақырып : Өсімдік қорғаудың механикалық және физикалық әдістері.

Сабақтың мақсаты: Ӛсімдік қорғаудағы негізгі физикалық және механикалық әдістерімен танысу.

Түсініктеме

Ӛсімдік қорғаудың механикалық әдістері басқа күресу әдістерін қолдануға мүмкіндік тумаған кезде қолданады. Бұлар - еліктіргіш, тосқауыл жыра, сақина және басқа кұрылғылар колдануға негізделеді, қыстайтын жұмыртқаларын және бунақ денелілердің ӛрмекті ұяларын

жинау және зиянкестерді жоюды қамтиды. Сонымен қатар бұл тәсілге ауру ӛркендерді және ағаш бұтақтарын кесу, сорттық егістіктерде фитотазалау және кӛшеттерді ауру ӛсімдіктерден тазалау, ауру қоздырғыштарын аралық ӛсімдік-иелерін жою жатады.

Физикалық әдісті негізінен ӛнімді және оның ӛңделген ӛнімін сақтау мерзімінде зиянды ағзалармен күресте және кӛшетханаларда, жылыжайларда және бүркемелерде топырақты залалсыздандыру үшін қолданады. Ол жоғары және тӛмен температураны, ультрадыбысты, жоғары тоқ жилігін, радиациялық сәулелену, жарық және басқа физикалық агенттерін қолдануға негізделген.

1 - тапсырма. Ӛсімдік қорғаудың физикалық және механикалық әдістерінің негізгі тәсілдерімен танысу. 1,2- кестелерді толтырыңыз.

1 кесте - Зиянды ағзалардан ӛсімдік қорғаудың физикалық тәсілдерінің сипаттамасы

2 кесте - Зиянды ағзалардан ӛсімдік корғаудың механикалык тәсілдерінің сипаттамасы

Бақылау сұрақтары:

1.Ӛсімдік қорғаудың физикалық әдістің мәні және қолдану аумағы.

2.Механикалық әдіс қандай дақылды ӛсіргенде кеңінен қолданылады?

3.Қояндар мен кеміргіш тышқандардан жеміс дақылдарын қалай қорғайды?

4.Бидайдың тозаңды қара күйесінің қоздырғыштарымен қандай физикалық тәсіл арқылы күресуге болады?

5.Жылыжайларда топырақты термиялық залалсыздандыру қалай жүргізіледі?

9 - тақырып: Өсімдік қорғаудың селекциялы-тұқымшаруашылық және генетикалық әдістері.

Сабақ мақсаты: Ӛсімдік қорғаудың селекциялы-тұқымшаруашылық әдістерінің жекелеген тәсілдерімен танысу.

Түсініктеме

Селекциялық шараларға тоғышар-ӛсімдіктерге, зиянкестерге және ауруларға тұрақты сорттарын шығару және ӛңдеу жатады. Тұрақты сорттардың және гибридтердің арқасында, кейбір зиянды түрлердің жаппай таралуының алдын алу мүмкін болды, химиялық құралдардың колдану кӛлемінің азаюына, ал кейбір жағдайда олар толық колданбауға мүмкіншілік береді. Тұрақты сорттарды ӛңдегенде ӛнім шығынын және ӛнімділіктің сапасының фитофагтар мен фитопатогендердің әсерінен тӛмендеуінен құтылуға болады.

Тұқымдық және кӛшеттік материалдар үшін фитосанитарлық шектеуші регламенттері болады. Ауылшаруашылық құрылымдарда инфекциядан, зиянды бунақденелілерден және арамшӛптер тұқымдарынан таза жоғары сапалы сорттық және гибридтік материалдарды қолдану керек. Тұқым шаруашылығын ұйымдастыру және тұқымдық кӛшетжайларды құру сорттық тұрақтылықты қолдауға, егетін және кӛшеттелетін сау материал алынады. Тұқымдық алқаптарда ауыл шаруашылық дақылдарды қорғаныш шаралары толық кӛлемде орындалуы тиіс. Ӛзінің тұрақтылығын жоғалтқан сорттарды ауыстыру, яғни тұқым шаруашылық жүйесінде міндетті түрде тұқым ауыстыру, қарастырылады.

Генетикалық әдістің негізінде зиянды түрлердің ӛмірге қабілетсіз немесе ұрпақсыз дарақтарды қолдануы жеке түрді пайдалану арқылы іске асады. Бұл тәсілде керекті нәтижеге сәулелі және химиялық стерилизация жолдарымен, түрішілік цитоплазмалық сиыспаушылық және диапаузалық популяцияларды қолдану жолдарымен жетеді.

1 - тапсырма: Иммунитеттің негізгі түсініктерімен танысу: тӛзімділік, тұрақтылық, кӛлденең және тік тұрақтылық, жекелеген іріктеу, будан, будандастыру, шағылыстыру, сорт алмастыру.

2- тапсырма: Тұқымның фитосанитарлық шектеуші тәртібімен танысу.

3- тапсырма: Дәннің фитопатологиялық талдау әдісімен танысу. 1 - кестені толтырыңыз.

1 кесте - Тұқымның фитосараптау нәтижесі

Бақылау сұрақтары:

1.Ӛсімдік селекциясының кӛкейкесті мәселелері және жетістіктері.

2.Сорттардың зиянкестерге және ауруларға тұрақтылығына бағалау қалай жүргізіледі?

3.Аурумен, зиянкестермен қоныстанған немесе зақымдалған тұқым материалына қойылатын шектеулер.

4.Генетикалық әдісті қолданудың аумағы және болашағы.

5.Хемостерилянттардың сипаттамасы.

10 — тақырып: Ауыл шаруашылық дақылдарының зиянкестерінің және ауруларының дамуына, таралуына мониториг жүргізу, болжау.

Сабақ мақсаты: Болжау түрлерімен, ӛте қауіпті зиянды ағзалардың дамуын және таралуын бақылайтын жүйелермен танысу.

Түсініктеме

Ӛсімдіктерді зиянкестерден, аурулардан және арамшӛптерден қорғау шараларының жоспарын құрастыру үшін, қауіпті зиянды ағзалардың саны және популяциядағы жағдай туралы мәліметтер керек.

Қадағалау мерзімі ӛсімдіктің барлық вегетациялық мерзімін және ауыл шаруашылық ӛнімін сақтау уақытында, кӛктемгі және егінді жинағаннан кейінгі уақытты қамтиды.

Зиянды ағзалардың саны туралы мәліметтерді, таралуын және популяциядағы жағдайын ауыл шаруашылық дақылдарының егістігінде маршруттық тексеру жүргізгеннен кейін зерханалық анықтаудан кейін анықтайды.

Агроценоздағы зиянды және пайдалы түрлердің таралу мен даму, ӛсімдіктің дамуындағы фенофазалар мен егістіктің жағдайын бақылау, ауа-райының жағдайы туралы мәліметтер ӛсімдіктер зиянкестерін болжау үшін қолданылады, сонымен қатар ӛсімдік қорғау мен жою шараларын алдын алуына, олардың тиімділігінің сапалы және уақытылы болуына әсер етеді. Зиянды ағзалардың дамуын болжау ӛсімдік қорғау жұмыстарын жоспарлау және уақытылы орындалу үшін негіз болады.

Мониторингті жүргізу уақытында зиянкестер түрлерінің құрамын, аурудың анықтап кӛріне бастау белгілерін, зиянкестердің даму фазаларын, есепке алудың әдістерін және мақсаттарын, зияндылығын және кӛріну дәрежесін ӛзгертетін факторларды білу ӛте қажет. Ауруларды тауып, тексеру жүргізген кезде зиянды ағзалардың мӛлшерін, аурудың таралуын пайызбен және аурудың қарқынды дамуын балмен немесе пайызбен есептейді. Фитофагтарды есептегенде, алқап ӛлшеміндегі орташа санын, зақымдалған ӛсідіктер санын пайызбен, ӛсімдік ағзаларының орташа зақымдалуын балмен немесе пайызбен анықтайды.

1 - тапсырма: Ерекше қауіпті зиянды ағзалардың таралуын және

дамуының бақылау элементтерімен танысу. ЭЗШ мәліметтерін Ә, Б, В қосымшалардан қарап, 1,2-кестелерді толтырыңыз.

1 кесте - __________ дақылдарының зиянкестерін бақылау жүйесі

2 - тапсырма: Болжау түрлерімен танысу, 3 - кестені толтырыңыз.

3 кесте - Зиянкестердің және аурулардың таралуы мен дамуына ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болжамдардың құрастырылуы

Бақылау сұрақтары:

1.Фитосанитарлық бақылаудың мақсаты және шарттары.

2.Фитосанитарлық болжау мақсаты үшін қандай гидрометеорологиялық және агротехникалық мәліметтер болу қажет?

3.Зиянкестерді есепке алу әдістеріне сипаттама беру.

4.Ӛсімдік ауруларын есепке алу әдістеріне сипаттама беру.

5.Кӛпжылдық, ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болжамдар қандай мерзімдерге құрастырылады және олардың шарттары қандай?

11-тақырып: Өсімдік қорғаудың агротехникалық әдісі және ұйымдастырушылық-шаруашылық шаралары

Сабақтың мақсаты: Зияңды ағзалармен күресте студентті агротехникалық шараларды таңдауын негіздеуге үйрету, ұйымдастырушылық-шаруашылық шараларымен таныстыру.

Түсініктеме

Ӛсімдік қорғаудың агротехникалық әдісі зиянды ағзалардың кӛбеюіне және дамуына қолайсыз жағдай туғызуға, ауыл шаруашылық дақылдарының және пайдалы бунақденелілердің даму мен кӛбею жағдайын жақсартуға, сонымен қатар ӛсімдіктердің зақымдалуға тұрақтылығын жоғарылатуға бағытталған.

Бұл әдіс зиянды ағзалардың биологиясын білуге негізделген. Агротехникалық әдістерде мынандай шараларды қолданады: топырақты дұрыс ӛңдеу, ауыспалы егістікті қадағалау, тұқымдық материалды дайындау, тыңайтқыштарды еңгізу, егудің және ӛнімді жинаудың мерзімі мен әдісі, зиянкестерге және ауруларға тұрақты сорттарды қолдану. Бұл әдістің ең негізгі артықшылықтары - оның профилактикалық мағынасы және қосымша шығынның болмауы жатады.

Бұл шаралар әрдайым жүргізіледі. Егістік алқаптың құрлымын оңтайландыру, бақылауды ұйымдастыру және зиянды ағзаларды есепке алу, зиянкестердің, аурулардың және арамшӛптердің таралу аумағын анықтау, химиялық шараларды ӛткізудің қажеттілігін анықтау, қорғаныш құралдарының қажеттілігін есептеу, арнаулы аппаратураларды және транспорттық құралдарын, сонымен қатар арнаулы киімнің керекті санын және жекебастық қорғаныш құралдары, аэродромдарды және бүрікіштердің дайындау кіреді. Техникалық қауіпсіздік шараларын сақтау және барлық шаралар жиынтығын уақытылы жүргізу қамтамассыз етіледі.

1 - тапсырма: Зиянкестерден, аурулардан және арамшӛптерден ӛсімдік қорғаудың агротехникалық әдістерінің негізгі шараларымен танысу.

1 кесте - дақылындағы қолайлы фитосанитарлық жағдайды тудыру үшін ӛңдеу шараларының маңызы

2 - тапсырма. 1000 га бидай егістігін ӛте қауіпті зиянды ағзалардан пестицидтпен ӛңдеу үшін жеке бастық корғану құралын техникалық және еңбектік ресурстың, пестицидтерге қажеттілігін есептеу.

2 кесте - Жұмысшы күшіне және техникаға мұқтаждық

Бақылау сұрақтары:

1.Ауыл шаруашылық егістігінде зиянды ағзалардың жинақталуына ауыспалы егістің әсері. Зиянды ағзалардың саны қандай себептен тӛмендейді?

2.Зиянды ағзалардың санының тӛмендеуіне топырақты аудара ӛңдеудің рӛлі.

3.Зиянкестердің және арамшӛптердің санының тӛмендеуіне егу алдындағы топырақты ӛңдеу қандай рӛль ойнайды? Егу алдындағы ӛңдеу жүргізгенде қандай техниканы қолданады?

4.Ауыл шаруашылық дақылдарын егу және отырғызу мерзімі, сонымен қатар тұқым материалының шығын нормасы ӛзгергенде неге фитосанитарлық жағдай ауысады?

5.Тыңайтқыштарды дұрыс қолданбауда қандай қауіптілік жатыр? Аурудың дамуын қандай шара арқылы шектеуге болады? Топырақта тіршілік ететін буынаяқтыларға қандай тыңайткыштар теріс әсер етеді?

6.Суару кӛпқоректі (шыртылдақтар, кара денелі қоңыздар, шегірткелер және т.б.) және маманданған (асбұршақ бітесі, зиянды бақашық, астық шыбындары және т.б.) зиянкестерге қалай әсер етеді?

7.Зиян келтіру объектілеріне егіннің мерзімі және әдісі қалай әсер етеді?

8.Зиянды ағзаларға мынандай шаралар қалай әсер етеді: түйнектерді жарықта ӛсіру, қатарлардың солтүстіктен оңтүстікке қарай орналасуы, ӛсімдіктерді қырқаға отырғызу, қар тоқтату?

9.Пестицидтермен жұмыс істеу кезіндегі жеке бастық және қоғамдық қауіпсіздік шаралары.

12 - тақырып: Ауыл шаруашылық дақылдарын интегралды қорғау

Сабақтың мақсаты: Агроценозда фитосанитарлық қолайлы жағдай тудыру