11.Тізбекті(реттілік) типті цифрлық құрылғы. Триггерлер. Rs-триггерлер. D-триггерлер (кідіріс триггерлері). Jk-триггерлер. Симметриялы емес триггерлер.

Шығысындағы логикалық мәндері қазіргі уақыт мезетінде, кірісіндегі логикалық сигналдардың жиынтығымен ғана емес, ішкі жады элементерінің оның алдыңғы жұмыс істеу нәтижесінің салдарына байлынысты күйімен анықталатын элктронды цифрлық құрылғыларды тізбекті типті цифрлық құрылғылар немесе жадысы бар цифрлық автоматтар дейді. Алдынғы күйін еске сақтау тригерлердің және жады регистрлердің көмегімен орындалады.Импульстер санауштары және ығысу регистрлері жадысы бар логикалық автоматтардың типтік үлгісі болып саналады.

11.1 Триггерлер

Екі тұрақты(орнықты) жағдайы бар және сыртқы басқаратын сигналдың әсерінен біртұрақты күйден екінші тұрақтыкүйге өтетін электрондық құрылғыны –триггер. Егер сыртқы әлсіз әсер ету оның күйін өзгертпесе, күйі тұрақты болып саналады.Тригердің бір күйден екінші күйге өту үшін, сыртқы сигналдың табалдырық мәнінент асу керек.

Кіретін ақпараттарды сигналдар комбинациясына түрлендіретін логикалық басқару құрылғысынан,және осы сигналдардың әсерінен өзінің бір орнықты тұратын күйін қабылдайтын

жады ұяшығынан тұратын құрылғыны тригер (41сурет) дейді.

 41сурет

Тригердің жалпылама құрылғысы а): тік кірісі RS-триггеры  б)инверстістатикалық кірісі бар в).

А және В кірісіне түсетін ақпараттық сигналдар логикалық құрылғыларда ішкі жады ұяшығының S және R ішкі кірісіне түсетін сигналдарға түрлендіреді. Ақпаратты тактылы қабылдауды қамтамасыз ететін, ақпараттық сигналдарды(белгілер) түрлендіру V кірісіне берілетін ақпаратты қабылдау рұқсаты және С синхрондау кірісі берілген сигналдар арқылы іске асырылады.

С кірісі бар тригер синхронды, ал ол болмаса асинхронды деп аталады. Басқаратын сигналдар асинхронды тригерге тікелей келгенде әсер етеді, ал синхронды С кірісіне тек қана сигнал келгенен кейін әсер етеді.Тригерлердің статикалық және динамикалық кірістері болады. Статикалық және динамикалық кірістер тура немесе инверсті болуы мүмкін.

Кіретін сигналдардың көзімен тікелей байланысы бар кірісті- статикалық кіріс дейді.Статикалық кірісі бар тригерлердің басқару сигналдеңгейі лог. «1», ал инверсті кіріс басқару үшін деңгей-лог «0» қолдынылады. Егер кіретін сигналдардың көзімен магнитті,электромагнитті немесе RC-тізбектері арқылы қосылған болса ондай кірістер динамикалық деп атайды.

Олар кіретін сигналдардың деңгейінің айырмасын сезеді. Егер тригер кіретін сигналдар «0»-ден «1»-ге өзгергенде қосылатын болса, ондай кірістер тура, «1»-ден «0»-ге өзгерсе инверсті деп аталады.

Ś және Ŕ кірістері тригерді асинхронды құрылғы қылады. Жұмыстың циклінің басында тригерді бастапқы жағдайға (0 немесе 1) келтіру үшін оларға ақпараттық сигналдарына тәуелсіз басқару сұлбасын айнылып өтіп, приоритеті сигналдарды беруге арналған кірістер.

11.2 Rs-триггерлері

RS-триггері деп аталатын, бөлек жібергіші бар триггерлер көп қолданыс табады.

41суретте олардың шарты графикалық белгісі келтірілген. Қарапайым RS-триггерінде ақпараттық сигнал S және R тікелей жады ұяшығының кірісіне беріледі. 

Жібергіш импульстер берілетін кірістер орнататын кірістер деп аталады.S (Set —орнатқыш) әріпімен тригерді (Q=1, )бірлік күйге келтіретін кірісті белгілейді. R (Reset — түсіру) триггерді

«0» күйге келтіретін, түсіретін сигнал берілетін кірісті белгілейді. Q әріпімен тура кірісті, алинверсті кірісті белгілейді. RS-триггерлер өздері де қолданыс табады және басқа да күрделі триггерлердің құрамында қолдынылады және санауыштардың, регистрлердің құрамына кіреді.