2. Асинхронды ºоз¹алтºыштар

Асинхронды машинелер айнымалы ток машинелерiне жатады ж¸не оларды» жалпы ¼ндiрiстiк орындалуы асинхронды ºоз¹алтºыш т¾рiнде жасалады. Асинхронды машинелер электротехникалыº º½рылысы бойынша энергияны т¾рлендiргiш болып табылады, асинхронды генератор ретiнде ºосымша конструкциялыº ж¸не с½лбалыº ¼згерiс кiргiзбей ж½мыс iстей алмайды. Асинхронды ºоз¹алтºышты ойлап тапºан орыс инженерi М.О. Доливо-Добровельский болып саналады. (№ 51083 1889 жыл герман потентi).

2.1. Асинхронды ºоз¹алтºыштарды» арналымы. Асинхронды ºоз¹алтºыштар º½рлысыны» ºарапайымдылы¹ы мен ж½мысыны» сенiмдiлiгi арºасында адамзат тiршiлiгiнде, иiндi бiлiктердi айналдыру¹а механикалыº энергияны керекететiн ºызметтердi» б¸рiнде ке»iнен пайдаланылып келедi.

2.1-сурет. Қысқа тұйықталған роторлы асинхронды қозғалтқыш: а – орамасы бар статор; в – орамасы бар ротор; с – айгөлек қалқаны; d - желдеткіш

Ауылшаруашылы¹ында ша»ды орта мен химиялыº зиянды орталарда ж½мыс жасай алатын бiрден-бiр электр ºоз¹алтºыш осы асинхронды м¸шине ¹ана. Асинхронды ºоз¹алтºыштарды, ¾шфазалы ж¸не бiр фазалы электр желiлерiне ºосу ¾шiн ¾шфазалы немесе бiр фазалы етiп жасайды. ¶шфазалы асинхронды ºоз¹алтºыштар роторларыны» орамаларыны» т¾рлерiне ºарай, фазалыº немесе ºысºа т½йыºтал¹ан роторлары асинхронды ºоз¹алтºыштар деп б¼ледi. Ауылшаруашылы¹ында, негiзiнде механикалыº энергияны» е» арзан ¸рi сенiмдi к¼зi ретiнде ºысºа т½йыºтал¹ан роторлы асинхронды электроºоз¹алтºыштар ºолданылады.

2.2. ¶Шфазалы асинхронды электрºоз¹алтºышты» º½рлысы.

¶шфазалы асинхронды электрºоз¹алтºышты» негiзгi º½рлыс б¼лшектерiне статор,ойыºтар¹а орналасºан ¾шфазалы екi орама ж¸не 2.1-суретте к¼рсетiлген басºа да ºосалºы элементтер. Жаºсы суыну ¾шiн оны» (кiндiгiне) бiлiгiне желдеткiш орнатылып, ºа»ºасы к¼п ºырлы етiп º½йыл¹ан. ²½растыру, орнату, ажырату кездерiнде алып-салу¹а ºолайлы болу ¾шiн ºорабыны» жо¹ар¹ы жа¹ынан iлгектi болт болады.

2.2.1. Асинхронды ºоз¹алтºышты» статоры. Асинхронды ºоз¹алтºышты» статоры арнайы электротехникалыº болаттан ºалыпºа º½йып жасал¹ан тiстi ºа»ылтырлардан жасал¹ан iшкi ºуыс цилиндр, оны» магнит ¼ткiзгiштiгi (μ), к¸дiмгi конструкциялыº болаттан жо¹ары.

Б½л айнымалы магнит ¼рiстi статор темiрiнде артыº магниттелуден (гистерезис) болатын шы¹ындарды айтарлыºтай азайту¹а м¾мкiндiк бередi.

Статорды º½йып жасамайды, ºалы»ды¹ы 0,35 мм тiстi ºа»ылтырдан жинайды, маºсаты ол арºылы Фуко º½йынды то¹ыны» ¼туiне кедергiнi к¼бейту. ²а»ылтырды» арасында электрлiк т¾йiспе болдырмау ¾шiн ºа»ылтырларды электр оºшауландыр¹ыш лакпен бояйды. Осыны» барлы¹ын бiрге ал¹анда, статор болатында º½йынды тоºтармен гистерезистен болатын электрлiк ж¸не магниттiк шы¹ындарды азайту¹а ¸келедi,ºортындысында оны» ºызуын азайтады. ²½йынды тоºтармен гистерезистен болатын электiрлiк ж¸не магниттiк шы¹ындар, аºыр со»ында, П°К-нi» м¼лшерiне ¸сер етедi. Болатты» магнит ¼ткiзгiштiгi не¹½рлым жо¹ары ж¸не ºа»ылтыр не¹½рлым ж½ºа механикалыº бекемдiгi жеткiлiктi болса, со¹½рлым асинхронды ºоз¹алтºышты» шы¹ыны аз ж¸не П°К жо¹ары болады. 98ке дейiн ж¸не одан жо¹ары болады. Iштен жанатын ºоз¹алтºыштарды» бiрде-бiрiнде м½ндай к¼рсеткiш жоº.

Статор асинхронды ºоз¹алтºышты ºа»ºасына мыºтап ты¹ыздалады. ²а»ºа шойыннан немесе салма¹ы же»iл арнайы ºортпалардан º½йылады ж¸не ж½мыс жа¹дайына арнал¹ан iрге тасºа немесе арнайы тiрекке бекiтiледi. Статорды» тiстi ºа»ылтырлардан º½растыр¹ан кезде оны» iшкi бетiнде белгiлi пiшiндi ойыº пайда болады.

Асинхронды ºоз¹алтºыштарды» статорында¹ы ойыºтары негiзiнде тiк б½рышты болады. Ойыºтарды» ашыºты¹ына ºарай олар жартылай жабыº (2.2-сурет) ºуаттылы¹ы 100 кВттан т¼мен м¸шинелер ¾шiн, жартылай ашыº (2.2.в-сурет) ºуаттылы¹ы 100 кВт-тан жо¹ары машинелер ¾шiн ж¸не ашыº (2.2.а-сурет) ºуаттылы¹ы ¼те жо¹ары машинелер ¾шiн.

2.2-сурет. Асинхронды қозғалтқыш статорының ойығы: а – ашық; в – жартылай ашық; с – жартылай жабық; d – жабық (роторлар үшін ғана).

2.3-сурет. Асинхронды қозғалтқыш роторының ойықтары.

Статор фазаларыны» жалпы саны Z_nc деп белгiленедi ж¸не полюстер мен фазалар¹а сай ойыºтар саны деп аталатын q фаза сандары мен машинелердi» полюстерi арºылы байланысады.

(2.1)

м½íäà¹û m₁- статор орамасыны» фазалар саны; 2р –статор орамасыны» полюстарыны» саны.

¶шфазалы ºоз¹алтºыштар статорыны» ойыºтарыны» саны ж½п ж¸не алты¹а еселенетiн болуы тиiс, оны 2.1.аныº к¼руге болады:

Z= q•mł2 p = 6łk (2.2)

ì½íäà¹û ê = q · p = 1,2,3 æ¸íå ò.á.

2.2.2. Асинхронды ºоз¹алтºыштарды» роторлары ºалыпталып жасал¹ан тiñòi д¼»гелек ºа»ылтырдан º½растырылады. ²а»ылтырлар гистерезис º½былысынан болатын магниттiк ж¸не электрлiк шы¹ындарды азайту ¾шiн арнайы электротехникалыº болаттардан жасалып, º½йынды тоºты» ¼туiне кедергiíi арттыру ¾шiн лакпен оºшауландырылады, ол туралы 1-б¼лiмде "Трансформаторлар" ºарастырыл¹ан роторды» ºа»ылтырлары цилиндр т¾рiнде престеледi, îíû» ºàæåò ïiøiнде ½зына бойында ойы¹ы болады. Роторды бiлiкке мыºтап отыр¹ызып шпонкамен бекiтiледi, ол ж¾ктеме кезiнде айналып кетпеу ¾шiн саºтандырады. Айнал¹ан кездегi ортадан тепкiш к¾штердi» ¸серiнен, роторды» ойыºтары статорды» ойы¹ынан ºара¹анда жабыºты¹ы жо¹ары бол¹андыºтан, оны» орамаларына ¸сер етедi. ²ысºа т½йыºтал¹ан роторлар ¾шiн ойыºты» жабыº т¾рлерiнде ºолдану¹а болады (2.3-сурет). ²оз¹алтºышты» ж½мыс кезiндегi шуын азайту ж¸не оны» iске ºосу сипаттамасын жаºсарту маºсатында ойыºты тайºылы¹ын да (ºи¹ашты¹ын) пайдаланады.

²ысºа т½йыºтал¹ан роторды» ойыºтарыны» саны Z_nð асинхронды ºоз¹алтºыштарды» ж½мысын нашарлататын зиянды с¸ттердi азайту ¾шiн, статор ойыºтарыны» санымен Z_nð с¸йкес келуi тиiс ж¸не мына шарттар саºталуы тиiс:

(2.3)

м½нда¹ы к- кезкелген о» сан; р- статор ормасыны» ж½п полюстерi саны. Ойыºтары ºи¹аш болса статор мен роторды» ойыºтары саныны» ºатынастарын та»дау ке»ейедi.

2.2.3. ¶шфазалы асинхронды электрºоз¹алтºыштар. ¶шфазалы асинхронда электрºоз¹алтºыштарда статор мен ротор орамаларыны» бiрнеше т¾рi, оларды» iшiнде т½заºты (2.4а -сурет), толºынды (2.4б - сурет) ж¸не ºысºа т½йыºтал¹ан (тек ºысºа т½йыºтал¹ан роторлар ¾шiн) орамалар ºолданылады.

²уаттылы¹ы кiшi машинелер ¾шiн т½заºты орамаларыны» бiр т¾рi ретiнде, тiркеспелi орамаларда ºолданылады. Асинхронды машиненi» ºуаттылы¹ына кернеуiнi» м¼лшерi мен ойыºтарыны» пiшiнiне ºарай орамаларыны» т¾рiн та»дап алады. Бiр ºабатты тiзбектi орамалар ºуаттылы¹ы 7кВтºа дейiнгi асинхронды ºоз¹алтºыштарда ºолданылады. ²уаттылы¹ы жо¹ары болса, екi ºабатты т½заºты орамалар ºолданылады. Толºынды орамалар негiзiнде, фазалыº роторлы асинхронды ºоз¹алтºыштарды» роторларында ºолданылады.

Орамаларды» сипатталуы:

• ойыºтарыны» санымен (m);

• ж½п полюстарыны» санымен (р);

• паралель ж½п тармаºтар саны мен (у);

• фазаны» ºатарлас тармаºтарында¹ы бiрiне бiрi

тiзбектей жал¹ан¹ан орамдарыны» санымен (w);

• ораманы» еселеушiмен К₀;

Ê₀ = Ê_ó Ê_ð Ê_ñ (2.4)

м½íäà¹û Ê_ó–орамды ºысºарту коэффициентi; К_ð– статорды» бойымен фаза орамасыны» орамдары ºалай б¼лiнiп орналасуын ескеретiнеселеуiш; К_ñ–роторды» немесе статорды» ойыºтарыны» орналасу ºи¹ашты¹ы коэффициентi.

2.4-сурет. Асинхронды қозғалтқыштың тұзақты (а) және толқынды (b) орамаларының бірорамды және екіорамды шарғылары.

2.5-сурет. Асинхронды қозғалтықыштың қысқа тұйықталған роторы.

Ораманың негізгі элементтері: орам, секция және шарғы. Орам (2.5. сурет) – ойықтарда полюстік бөлінуіне бірдей немесе одан кем қашықтықта (r) біріне-бірі жалғастырылған, орналасқан екі өткізгіштің жиынтығы.

ì½íäà¹û D –жоныл¹ан статорды» iшкi диаметрi; 2р–орама полюстарыны» саны. Плюстi б¼лiнудi ойыº саны Z_nc арºылы к¼ретуге болады:

(2.6)

Орамасыны» орамы º½растырылуы жа¹ынан "ажыратылмайтын" бiр ¼ткiзгiштен арнайы т½раºты пiшiндегi ºалыпºа орал¹ан (ораманы дайындауды» шар¹ылыº т¸сiлi) немесе "ажыратылатын" екi ¼ткiзгiштен жасалып ойыººа сал¹аннан кейiн бiрiне-бiрiн тiзбектей ºосºан (ораманы ¼зек арºылы даярлау т¸сiлi) болады. Орамдарды шар¹ы ¸дiсiмен даярлау тек ºана ºимасы жi»iшке сымдарды пайдаланып ж¸не ºуаты кiшi электрºоз¹алтºыштарды» орамалары ретiнде ºолданылады. Ажыратылмайтын орамаларды» орамаларын орау¹а арнайы орауыш машиналарды пайдаланады. Секциялыº ¸дiсiмен даярлан¹ан орамаларды» ºуаттылы¹ы шектелмейдi. Б¼лiм бiр-бiрiне тiзбектей жал¹астырыл¹ан бiр немесе бiрнеше орамдар (2.6-сурет). Шар¹ы–ортаº оºшаула¹ышпен бiрiктiрiлген бiр немесе бiрнеше секциялау (2.6…2.8-суреттер). М½ны» б¸лендей айырмашылы¹ы жоº. Ораманы» б¼лiмдерi ¼зiнi» ºадамымен сипатталады (у) деп белгiленедi.

2.6-сурет. Толық қадамды ораманың бөлек алынбайтын орамы (у=); ораманың 1 – және 2- өткізгіштері.

2.7-сурет. Ортақ оқшаулағышпен біріктірілген шарғы бөлімдерінің типтері.

Ораманы» шар¹ыны» ºадамы жаºтарыны» арасында¹ы ºашыºтыº. Ол толыº, егер у=r немесе ºысºар¹ан, егер у< r болса (2.5-сурет). Ораманы» орамдары статорды» ойыºтарыны» барлыº бетiне бiрдей тегiс т¼селедi (2.9-сурет) м½ндайда ¼ткiзгiштер бiр ойыºта бiр немесе бiрнеше ºабат болып т¾суi м¾мкiн, осы белгiлерi бойынша орамалар бiр ºабатты ж¸не к¼п ºабатты болып б¼лiнедi (¸детте екi ºабатты) олар бiр немесе бiрнеше ºатар орналасуы м¾мкiн. 2.10-суретте сататор ойы¹ына екi ºабат орналасºаны к¼рсетiлген.

2.8-сурет. Асинхронды қозғалтқыштың толқынды орамасының бөліктері (шарғы).

2.9-сурет. Асинхронды қозғалтқыш статоры ойықтарында орамдардың бөлінуі.

Орналасу с½лбасыны» н½сºаларын та»да¹анда ма»дайшасын ºасбетiн ж¸не шар¹ы аралыº жал¹астыруда ¼ткiзгiш аз кететiн шар¹ыны машинемен орал¹ан ораманы ойыºтар¹а орналастыру ы»¹айлы ж¸не заºымдан¹анны» шар¹ыны ауыстыру же»iл болатындай етiп, орналастыр¹анда оны» бiр жа¹ы ойыºты» жо¹ар¹ы ºабатына, ал екiншiсi басºа ойыºты» т¼менгi ºабатында орналастырылады (2.10)-сурет. Екi ºабатты ораманы» артыºшылы¹ы оны» шар¹ысын электр машинесiнен тыс жерде даярлау, оларды жаºсылап оºшаулау ж¸не ойыººа даяр к¾йiнде орналастыру м¾мкiндiгiнi» болуы. Бiраºта м½ндай орналастыру тек ºана ойыºтар ашыº т¾рiнде бол¹анда болады. Жартылай жабыº ж¸не жартылай ашыº ойыºтар¹а б¼лiмнi» ¼ткiзгiштерiн са»лау арºылы бiр-бiрлеп жатºызады. Екi ºабатты орамадан та¹ы бiр артыºшылы¹ы ºадамын ºысºарту арºылы мысты» шы¹ынын ºысºарту м¾мкiндiгi. 2.10-суретте ºадам ºысºар¹ан екi ºабатты статор орамасын орналасуы туралы мысал келтiрген.

Кернеуi 500 Вольтºа дейiнгi ºуаттылы¹ы 60 кВттан аспайды асинхронды ºоз¹алтºыштарды жартылай жабыº ойыºтар ж¸не секциялары ж½мсаº ойыººа жататын б¼лiмдерi оºшаулан¹ан орама ºолданылады. М½ндай орамалар ты¹ындау т¸сiлiмен т¼селедi. 250 кВтºа дейiнгi ºоз¹алтºыштар¹а екi ºабатты ºатºыл катушкалы орамалар ºолданылады, оларда жартылай жабыº ойыºтар¹а салады. ²уаттылы¹ы жо¹ары кернеудi 500 ден 6000 Вольтºа дейiнгiлерде екi ºабатты т½заºты орама ºолданылады, олар ºысºа ºадамды ж¸не ºатºыл шар¹ылы болып келедi, ашыº ойыºтар¹а орналасады.

2.10-сурет. асинхронды қозғалтқыш статоры ойықтарына екі қабатпен салынған үшфазалы орама: 0 - <<A>>;  - <<B>>; + - <<C>> фазасы.

2.11-сурет. Асинхронды қозғалтқыш статоры орамасы ұштарының шығатын ұштарын қалқанда ораналастыру және оларды сұлбалар бойынша орналастыру: а – жұлдызша; в – үшбұрыш.

Асинхронды ºоз¹алтºыштарды» статор ойыºтарында¹ы орамаларыны» латын алфавиттерiнi» С₁, Ñ₂, Ñ₃ æ¸íå Ñ₄, Ñ₅, Ñ₆ ºарыптарымен та»балан¹ан ¾штары с¸йкес ºысºыш ºалыптарына шы¹арылады да Y немесе ∆ етiп, 2.11 –суреттегiдей бекiтiледi. Роторларды» ºысºа т½йыºтал¹ан орамаларда ротор ойыºтарына балºы¹ан алюминний º½йып бекiтiледi. Сонымен ºатар т¾п жа¹ында ºысºа т½йыºтал¹ан саºина мен желдеткiш ºалаºтар пайда болады, олар ºосымша суытуды ºамтамасыз етедi. (2.12-сурет).

Фазалыº роторларды» орамалары, статорды» орамаларымен бiрдей. Фазалыº роторлы асинхронды ºоз¹алтºышты» роторлыº орамасы фазасыны» басжаº ½шы бiлiктi» ºуыс ½шы арºылы шы¹арылады ж¸не электроºшауландырыл¹ан т¼лкеге мыºтап отыр¹ызыл¹ан ¾ш т¾йiспе саºинасына жал¹анады. Щетка ½ста¹ыштар менсерiппелер реттегiш резисторларды жал¹ап т½ру¹а арнал¹ан графит щеткаларды саºиналар¹а ºысып т½рады. Ротор орамалары оларды Y с½лбасы бойынша ºосºанда бейтараппен бiрiгедi де ½штары шы¹арылмайды. Орамаларды ∆ с½лбасы бойынша ºосºанда фазаны» басºы ½шы да т¾йiсу саºинасымен жал¹асады. Сондыºтан м½ндай ºоз¹алтºышты фазалы роторлы асинхронды ºоз¹атºыш деп атайды. (2.13-сурет).

	2.13-сурет. Фазалық роторлы асинхронды қозғалтқыштың бөлшектенген түрі: а – статор; в – ротор; с – подшипникты қорғаныс; d – желдеткіш; е – желдеткіш тесіктер; f – қорап ұстағыштары (клемма); g – жанасу сақинасы; h – щеткі құрылғысы.
2.12-сурет. Асинхронды қозғалтқыштың қысқа тұйықталған роторы.

2.3. Асинхронды ºоз¹алтºыштарды» электр энергиясын механикалыº энергия¹а т¾рлендiрудi» электрофизикалыº процессi. Асинхронды ºоз¹алтºыш электр энергиясын механикалыº энергия¹а айналдыру ¾шiн статор орамасында бiлiктi айналдыратын айнымалы магнит ¼рiсi пайда болуы керек.

Ол ¾шiн ºажеттi ж¸не мiндеттi т¾рде ¾ш шарт орындалуы тиiс:

• статорда кемiнде екi орама болу;

• орама статорды» ойыºтарында¹ы ке»естiкке геометриялыº бiрiне бiрi ºи¹аш орналасуы;

• орамаларда¹ы тоºтар, уаºыт жа¹ынан бiрi-бiрiнен ы¹ысºан болуы;

Сонымен айнымалы магнит ¼рiсiн ту¹ызуы ¾шiн статорды» орамалары аумаºтыº (геометриялыº) ы¹ыса орналасуы, ал онда¹ы тоºтар уаºыт жа¹ынан бið-áiðiнен ы¹ысуы болуы тиiс. ¶ш фазалы асинхронды электр ºоз¹алтºыш статорыны» орамасы ¾шфазалы электр желiñiне ºосыл¹анда айнымалы электр ¼рiñiн ту¹ызуды» ¾ш шартын орындайды ж¸не ротор орамасымен бiðiãiп электр энергиясын бiëiêòi айналдыратын механикалыº энергия¹а айналдырады. М½ндай ¼згертудi» электрфизикалыº процессi мына ретпен iске асырылады. Статор фазаларыны» Y немесе Δ с½лбалары бойынша жал¹анып ¾ш фазалы электр желiñiне ºосылады. Оларды» ¸рºайсында уаºыт жа¹ынан бið-áiðiнен ы¹ысºан синусойдалы айнымалы тоº пайда болады, ол айнымалы ¾ш магнит а¹ынын ту¹ызады. Тоºтар сияºты уаºыт жа¹ына бið-áiðiнен ауытºулы айнымалы ¾ш магнит а¹ыныны» ¼зара ¸рекеттесуiíåí 50Ãö æèëiêòå t =φ/ω =(2/3)/ 2 ƒ = (2/3) /250 = 0,006670,007 секунд ¼згермейтiн ºорытындылаушы толыºсушысы магнит ¼рiñiн ту¹ызады, ал асинхронды ºоз¹алтºышты» бiр фазасыны» орамында толыºсушы магнит а¹ыныны» бiржарым еселiк амплитудалыº м¸нiне те» болады:

Ô =Ô_1m (2.7)

Статорды» ¾шфазалы орамасы жаса¹ан магнит ¼рiñiíi» ерекшелiк сипаты, ол ал уаºытты» ¼згеруiне ºарамастан м¼лшерi жа¹ынан т½раºтылы¹ын саºтайды, статорды» iøêi îéû¹ûíû» áåòiíi» ½зын бойымен бiр ºалыпты айналады. Б½л магнит ¼рiñi т½раºты магнит ¼рiñi сияºты жылжымайтын статорды» ма»ында бiр ºалыпты,n₁ жылдамдыº пен айналады. Статор орамасыны» айналмалы магнит ¼рiñi, ¼çiíi» айналу процессiне асинхронды ºоз¹алтºыш роторыны» орамасын ºиып ¼тiп, электрмагниттiк индукция за»ы бойынша онда Э²К индукциялайды:

å₂ =-w₂ (2.8)

ì½íäà¹û w₂ –ротор орамасында¹ы орам саны. ºысºа т½йыºтал¹ан роторлы асинхронды ºоз¹алтºыштарды», егер роторды» орамасы барлыº кезде т½йыºтаулы, онда индукциялан¹ан Э²К е₂-íi» ¸ñåðiнен синусойдалы айнымалы тоº туындайды. Ол статор орамасы сияºты айнымалы магнит ¼рiñiн жасайды. Статор мен роторды» магнит а¹ындарыны» ¼зара ¸серлесуi áiр жа¹ында¹ы секция орамасында магнит ¼рiñiн к¾шейтедi (статор мен роторды» магнит к¾ш сызы¹ыны» ба¹ыты бiðiíå áiði д¸л келедi) ж¸не сол секцияны» екiíøi жа¹ында¹ы мангит ¼рiñií ¸ëñiретедi (статор мен роторды» магнит к¾ш сызыºтары бið-áiðiне ºарсы ба¹ыттал¹ан. Осыны» н¸тижесiнде магнит а¹ыныны» симметриясызды¹ынан секция орамасы жа¹ынан электрдинамикалыº к¾ш F ê¾ø ¸ñåð åòåäi, ол статорды» да роторды» да орамаларына бiрдей д¸режеде ¸сер ететiн электрмагниттiк момент ту¹ызады. Статор ºоз¹алмайтындай етiп орнатылып бекiòiëãåí, àë áiëiêêå áåêiòiлген ротор айг¼лектер арºылы мыºтап корпусºа бекiòiлгендiêòåí, îë n ₂ жылдамды¹ымен айналысºа т¾седi. Егер роторды бекiòiп статорды босатса, онда айналысºа статор т¾седi. Сонымен статор орамасына берiлген электр энергиясы магнит энергиясы арºылы роторды» бiëiãiн айналдыратын механикалыº энергия¹а т¾рленедi. М½нда роторды» айналу жылдамды¹ынан ыл¹и да аз болады. (n₂ < n) себебi оларды» жылдамдыºтары бiрдей бол¹ан жа¹дайда ротор орамасыны» орамдары статор орамасыны» магнит ¼рiñiн ºиып ¼тпейдi де, онда роторды» Э²К индукцияланбайды. Роторды» орамасында тоº пен магнит ¼рiñi болмайды, демек, айналдыру моментi де болмайды. Роторды» айналу жылдамды¹ы т¼мендейдi, ораманы» магнит ¼рiсi ротор орамасын ºайтадан ºиып ¼те бастайды да Э²К, тоº, магнит а¹ыны ж¸не айналдыру моментi ºайтадан пайда болады, автоматты т¾рде роторды» айналу жылдамды¹ы мен статор орамасыны» магнит ¼рiсi арасында¹ы айырмашылыºты автоматты т¾рде ½стап т½рады. С¼йтiп асинхронды электрºоз¹алтºышты» роторы барлыº уаºытта статор орамасыны» магнит ¼рiсiмен синхронды емес, ¾немi асинхронды айналады. Осыдан, асинхронды ºоз¹алтºыш деп атал¹ан. Ратор статор орамасыны» магнит ¼рiсiне ºарама-ºарсы ба¹ытта сыр¹итын сияºты к¼рiнедi. Ротор мен статор орамасы ¼рiстерiнi» салыстырмалы айырмасы сыр¹анау шамасымен S сипаталады.

(2.9)

̽äà¹û n₁ статор орамасы магнит ¼рiсiнi» айналу жылдамды¹ы n₂ – ротор орамасында¹ы магнит ¼рiсiнi» айналу жылдамды¹ы; n₁- n₂ – сыр¹анау жылдамды¹ы.

°детте жылдамдыº n₁-äi, àë n_ñ синхронды айналу жылдамды¹ы делiнедi. ²алыпты ж½мыс жа¹дайында асинхронды ºоз¹алтºышты» сыр¹анауы аса жо¹ары емес, синхронды жылдамдыºты» (2…6)% дай: S_í= 0,002… 0,06. ²уаттылы¹ы жо¹ары ºоз¹алтºыштарда сыр¹анау аз. Арнайы маºсатºа арнал¹ан ºоз¹алтºыштарды» сыр¹анауы синхронды жылдамдыºты» (10…15) % на дейiн жетуi м¾мкiн. Статорды» магнит ¼рiсiнi» синхронды айналу жылдамды¹ы тоºты» жиiлiгi ƒ₁ мен статор орамасыны» ж½п полюсыны» санына Р₁ байланысты:

(2.10)

2.14-сурет. Асинхронды қозғалтқыштың айнымалы электр магниттік моменті пайда болуының дерексіз көрінісі: а – статор (1) мен ротор (2) орамаларының магнит өрістері;

в – асинхронды қозғалтқыш магнит өрісінің «қорытындылаушы».

Æèiëiãi (ƒ_{1 =} 50Гц) ¼ндiрiстiк тоºты» сатор орамасы магнит ¼рiсiнi» синхронды айналу жылдамды¹ыны» м¾мкiн болатын жо¹ар¹ы шамасы: n_ñ=60ƒ50/I=3000 айн/мин. Асинхронды ºоз¹алтºышты» статоры орамасыны» ж½п полюстер саны артºан сайын к¸дiмгi жа¹дайда бестен к¼п болмайды оны» синхронды жылдамды¹ы еселi ºатынаста т¼мендейдi, 3000, 1500, 1000, 750, 600 ж¸не т.б. айн/мин. Шынды¹ында, магнит ¼рiсiнi» бiр полюстен екiншiсiне ауысу уаºыты т½раºты болып ºалуы тиiс бол¹андыºтан, полюс саныны» ¼суiмен оларды» арасы жаºындайды, демек екi жа¹дайда да магнит ¼рiсiнi» бiрiнен екiншiсiне ауысу уаºыты бiрдей болу ¾шiн жылдамдыº та азаюы тиiс. Асинхронды ºоз¹алтºыштар роторыны» айналу жылдамды¹ы ¸детте синхронды жылдамдыº пен сыр¹анау арºылы (2.9) бойынша ¼рнектеледi.:

n₂ =n₁ (1−S) (2.11)

К¼пжа¹дайда айналу жылдамды¹ы айн/мин емес, рад/с пен жазылады ж¸не айналуды» б½рыштыº жиiлiгi ω делiнедi. Олар озара мына те»дiк арºылы берiледi:

(2.12)

Онда сызуды, статер мен ротор орамалы магнит ¼рiсiнi» б½рыштыº айналуы жиiлiктерi ω₁ æ¸íå ω₂ арºылы к¼рсетуге болады:

(2.13)

ал роторды» б½рыштыº айналу жиiлiгiн

ω₂=ω₁(I−S) (2.14)

àðºûëû.

Асинхронды ºозалтºыштарды» техникалыº т¼лº½жаты болады, онда ºызу температурасын ºалыпты шамадан асырмай, керегiнше ½заº ж½мыс iстеуге болатын ºалыпты ¼лшемдерi келтiрiледi. ²оз¹алтºышта жапсырыл¹ан ºа»ылтырда к¼рсетiлген номиналь параметрге: бiлiктегi механикалыº ºуат Р₂ ротор мен статорды жал¹ауды» м¾мкiн бол¹ан с½лбалары, сызыºтыº ж¸не фазалыº кернеулер мен тоºтар, бiлiктi» айналымы n‚ ПЭК, cоsφ ж¸не кейбiр басºа да ºосалºы м¸нi бар ма¹л½маттар болады.