12. Сан есім

Заттың саның білдіретін сөз тобы

1. есептік- количественные- неше? Қанша?-ір,екі,үш, мың, жүз

2. реттік – порядковые- нешінші? – бірінші, мыңыншы, жүзінші

3. жинақтық – собирательные- нешеу?- біреу, екеу, үшеу, бесеу

4. бөлшектік – дробные – нешеу? Үштен бір, екі бүтін оннан екі

5. топтау – разделительные – нешеден? – оннан, мыңнан, екі-екіден

6. болжалдық – предположительные – нешелерде? Қай шамалы?- елудей, бірер, жүздеген, мыңдап

13.Сын есім

Заттың түрін, түсін, сапасын, сипатын, көлемін білдіретін сөз тобы.

Қандай? Қай?

В казахском языке сын есімдер делятся на сапалық /качественные/ - қызыл /красный/, жаңа /новый/, ащы /горький/, қатыстық /относительные/, выражающие признаки, приписываемые предметами по принадлежности, местонахождению. Например: Қарлы тау /снежная гора/, жазғы күн /летний день/, күзгі жауын /осенний дождь/, ғылыми еңбек /научный труд/.

Сын есімнің шырайлары - Степени сравнения прилагательных.

Жай шырай совпадает по форме основной сын есім и называет качество предмета. Например: ақ қар /белый снег/, ұзын көше /длинная улица/.

Салыстырмалы шырай образуется от положительной степени с помощью суффиксов:

а) -рақ, -рек /если корень оканчивается на гласный/

-ырақ, -ірек /если корень оканчивается на согласный/

Мысалы: аласа+рақ - ниже, үлкен+ірек -больше.

б) -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу - в соответствии с законами сингармонизма и прогрессивной ассимиляции согласных.

3. Күшейтпелі шырай образуется при помощи сочетания основной формы прилагательного (жай шырай) с усилительными словами ең - самый, өте - очень, тым - весьма, которые обозначают высшую степень качества признака. Например: ең тәуір адам - самый хороший человек. Первому слогу прибавляется суффикс –п. Например: жап-жасыл, қап-қара, исклучение аппақ, көкпеңбек.

14. Сын есімнің шырайлары

Сын есімнің шырайлары - Степени сравнения прилагательных.

Жай шырай совпадает по форме основной сын есім и называет качество предмета. Например: ақ қар /белый снег/, ұзын көше /длинная улица/.

Салыстырмалы шырай образуется от положительной степени с помощью суффиксов:

а) -рақ, -рек /если корень оканчивается на гласный/

-ырақ, -ірек /если корень оканчивается на согласный/

Мысалы: аласа+рақ - ниже, үлкен+ірек -больше.

б) -лау, -леу, -дау, -деу, -тау, -теу - в соответствии с законами сингармонизма и прогрессивной ассимиляции согласных.

3. Күшейтпелі шырай образуется при помощи сочетания основной формы прилагательного (жай шырай) с усилительными словами ең - самый, өте - очень, тым - весьма, которые обозначают высшую степень качества признака. Например: ең тәуір адам - самый хороший человек. Первому слогу прибавляется суффикс –п. Например: жап-жасыл, қап-қара, исклучение аппақ, көкпеңбек.

15. Төл дыбыстар. Жалғаулар.

Дыбыстардың бөлінуі - Классификация звуков.

Түрлері (Виды)	Дыбыстар (Звуки)	Ерекше (тән) дыбыстар (Специфические звуки)
1. Дауысты дыбыстар (Гласные звуки)	Жалаң: а, ө, о, е(Монофтонг) ұ, ү, ы, і Дифтонг: и, у Орыс тілінен енген: э, ё, ю, я	ә, ө, і, ұ, ү
2. Дауыссыз дыбыстар (Согласные звуки)	б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ, һ, (у), екі белгі: ь, ъ

Жалғау—сез бен сөзді байланыстыратын, сөз аралығындағы қатынастардың көрсеткіші болып табылатын, сөзге грамматикалық мағына үстейтін қосымшалар.

Жалғаулардың төрт түрі бар: көптік, тәуелдік, септік, жіктік

Лицо	Конечный звук слова	Личные окончания- жіктік жалғау
		Ед. число	Множ. число
І.	Гласный или сонорный (р, й, л, у, м, н, ң)	-мын -мін	-мыз (-быз, -біз, -міз после конечных м, н, ң)
	Звонкие согласные з,ж	-бын -бін	-быз -біз
	Глухой согласный или звонкие б, в, г, д	-пын -пін	-пыз -піз
II.	Независимо от конечного звука слова	-сың (-сыз) -сің (-сіз)	-сыңдар(сыздар) -сіңдер (сіздер)
III.	Не имеет личных окончаний

Тәуелдік жалғау-притяжательные

Форма принадлежности образуется путем прибавления к существительному в единственном и множественном числах следующих окончаний: а) если конечный звук основы согласный: І лицо -ым/ -ім /м ІІ лицо -ың/ -ің вежливая форма -ыңыз/ -іңіз ІІІ лицо -ы/ -і б) если конечный звук основы гласный: І лицо -м ІІ лицо -ң вежливая форма -ңыз/ -ңіз ІІІ лицо -сы/ -сі Во множественном числе к основе слова прибавляется сначала суффикс множественного числа -лар/-лер, -дар/-дер, -тар/-тер, а затем притяжательные окончания: І лицо -ымыз/ -іміз ІІ лицо -ың/ -ің вежливая форма -ыңыз/ -іңіз ІІІ лицо -ы/ -і

Септік жалғаулары:

Қазақша атауы	Латынша атауы	Сұраулары		Септік жалғаулары
		Жай септіктің сұраулары	Тәуелдік септіктің сұраулары
Атау септік	Номинатив (Nominative)	кім? не?	кімім? кімің? кіміңіз? кімі? нем? нең? неңіз? несі?
Ілік септік	Генитив (Genitive)	кімнің? ненің?	кімімнің? кіміңнің? кіміңіздің? кімінің? немнің? неңнің? неңіздің? несінің?	-ның, -нің, -дың, -дің, -тың, -тің
Барыс септік	Датив (Dative)	кімге? неге? қайда?	кіміме? кіміңе? кіміңізге? кіміне? неме? неңе? неңізге? несіне?	-ға, -ге, -қа, -ке
Табыс септік	Аккузатив (Accusative)	кімді? нені?	кімімді? кіміңді? кіміңізді? кімін? немді? неңді? неңізді? несін?	-ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті
Жатыc септік	Локатив (Locative)	кімде? неде? қайда?	кімімде? кіміңде? кіміңізде? кімінде? немде? неңде? неңізде? несінде?	-да, -де, -та, -те
Шығыс септік	Аблатив (Ablative)	кімнен? неден?	кімімнен? кіміңнен? кіміңізден? кімінен? немнен? неңнен? неңізден? несінен?	-нан, -нен, -тан, -тен, -дан, -ден
Көмектес септік	Инструментатив (Instrumental)	кіммен? немен?	кіміммен? кіміңмен? кіміңізбен? кімімен? неммен? неңмен? неңізбен? несімен?	-мен, -бен, -пен

Көптік жалғау — жалғанған сезіне көптік мағына беретін қосымша. Көптік жалғауының дыбыс үндестігіне қарай алты варианты қолданылады: -лар, -лер, -дар, -дер, -тар, -тер(қала-лар, мекеме-лер, ғалым-дар, езен-дер, ат-тар, шөп- тер).