КІРІСПЕ................   I. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ    1.1. Инвестициялық жобаның мазмұны және экономикалық мәні...   1.2. Инвестициялық жобаларды талдау нысандары ...........  II. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ ТАЛДАУ ЖӘНЕ БАҒАЛАУ ТӘЖІРИБЕСІ  2.1. Инвестициялық жобаның тиімділігін талдауәдістері....... 2.2 Қазақстанның инвестицыялық жобалардын тиімділігін талдау ......   III. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАНЫ БАҒАЛАУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ  3.1.Инвестиция жобалардың бағалау шет елдік тәжірибесі......   3.2. Инвестициялық жобаларды бағалаудың мәселелері және оларды шешу жолдары..................    ҚОРЫТЫНДЫ ............   ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.............  

КІРІСПЕ

Болашақ инвестициялық жобаның бизнес идеясы тұжырымдалғаннан кейін, кәсіпорын сол бизнес-идеянысын іске асыра ала ма деген сауал туындайды. Бұл сұраққа жауап беру үшін кәсіпорынның тиісті экономикалық саласының жағдайы мен сала шеңберіндегі кәсіпорынның салыстырмалы жағдайын талдау керек. Жобаның көптүрлілігіне қарамастан, оларды талдау әдетте кейбір жалпы сызбаға сәйкес келеді, ол жобаның коммерциялық, техникалық, қаржылық, экономикалық және институционалдық орындалуын бағалайтын арнайы бөлімшелерден тұрады. Стратегиялық инвестордың көзқарасы бойынша, дұрыс жоба тәуекелді талдаумен аяқталуы керек. Жоба бастапқы қалпымен қабылданбауы қажет. Сонымен қатар жобаның түрі, мысалы, оның техникалық орындалмауы жағынан өзгеруі мүмкін және жаңартылған жобаны талдау басынан басталуы керек. Менің бақылау жұмысымның басты мақсаты – жобалық талдаудың концептуалды негіздерін ғылыми теориялық тұрғыдан зерделеу. Осыдан келіп, бақылау жұмысының негізгі міндеттері туындайды: - Жобалық талдауды маркетингтік тұрғыдан қарастыру; - Жобалық талдаудың техникалық қырларын анықтау; - Жобаның қаржылық талдауын және экономикалык талдауын айқындау; - Жобаның институцноналдық талдау жолдарын көрсету - Жобаны тәуекелді талдау арқылы сараптау. Бақылау жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытынды мен әдебиеттер тізімінен тұрады. Тақырыптың өзектілігі.

Біріншіден, инвестициялық қызмет мәселелері әрқашан және бизнес үшін және мемлекет үшін де маңызды болмақ. ұзақ мерзімді даму қызметі туралы кез келген артық қорлар мен назарында болуы әрқашан инвестициялар талап етеді. Бұл банктер басқа ұйымдарға қарағанда, жоғары инвестициялық әлеуетке ие болып, бұл коммерциялық банктердің қазіргі заманғы қызметінің әсіресе болып табылады.

Өз қызметінің сипатына байланысты Банктер оларға, атап айтқанда, нақты өнеркәсіп секторындағы инвестицияларды белсенді инвестициялық қызметті жүргізу үшін мүмкіндік елеулі қаражат, ұстап тұрыңыз. Бұл банктердің жағдайы мен мемлекеттің банк жүйесін нығайтуға ғана емес, өте маңызды болып табылады, бірақ тұтастай алғанда экономика мен қоғамның барлық мемлекет үшін маңызды болып табылады.

Екіншіден, Қазақстан қазіргі уақытта қызметін инвестициялайды жеткілікті дамыған жоқ көрінеді. Бұл инвестицияларды тарту үшін отандық экономиканың әлемде бірінші орынды емес екендігін арқылы растады, атап айтқанда болып табылады. Тұтастай алғанда және әрбір ұйымның ішінде осы қызметті дамыту маңызды болып табылады, сондықтан, болып табылады.

I инвестициялық жобаның теориялық негіздері

1.1Инвестициялық жобаның мазмұны және экономикалық мәні

«Инвестиция» немістің «invesition» деген  сөзі және бұл кәсіпорынға (фирма) пайда табу  мақсатында ұзақ мерзімге салынған капитал мөлшерін көрсетеді. Инвестиция қайнар көзіне өнеркәсіп кәсіпорынының көптеген пайдасы, ірі банктердің еркін ақшалай қоры, тұрғындардың жинаған ақшалары, мемлекеттің ақшалай қаржылары, яғни мемлекеттің табыстары  (салық, кеден салығы және т.б.) жатады. Одан барлық шығындарын алып тасталынады. Олар инвестиция ретінде жаңа кәсіпорынды салуға, жол құрылысына , денсаулық сақтау, оқу ағарту, мәдени объектілеріне жұмсалады.

Инвестиция көзі болып жаңадан қалыптасқан (құрылған) құн немесе таза табысының жинақтаған бөлігі саналады.

Инвестиция маңызы – экономиканың тұрақты және жоғары қарқынының қалыптастыруда, ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін енгізуде, инфрақұрылымды дамытуда бөлінеді. Инвестицияны дамытуда кәсіпорынды қаржыландыратын және ұзақ мерзімге немесе беретін мамандандырылған инвестициялық банктер мен акционерлік қоғамның акцияларынан құралған инвестициялық қорлар ерекше роль атқарады. Қазақстан  Республикасының заңдары экономиканың барлық саласын инвестициялық тұрғысынан қолдауға бағытталған.

Инвестициялар нақты инвестициялар және қаржы инвестициялары болып бөлінеді. ( бірінші қосымшаны қараңыз)

Нақты инвестициялар – капиталдың өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына, құрылысқа және т.б. жұмсалымы.

Қаржы инвестициялары – мемлекеттен, басқа да кәсіпорындардан, инвестициялық қорлардан бағалы қағаздар акцияларды сатып алуға бағытталған.

Бірінші жағдайда, инвестор, өзінің өндірістік капиталының көлемін — өндірістік негізгі қорлар мен айналым қорларын ұлғайтады. Екінші жағдайда инвестор бағалы қағаздардан дивиденд алу арқылы өзінің қаржы капиталын ұлғайтады.

Сонымен қатар, инвестициялар тікелей және жанама болып бөлінеді. Тікелей инвестициялар – республиканың тәуелсіздік кепілдігіне байланысты және арнайы техникалық көмек грантқа  арналған инвестициялардан басқа барлық инвестиция түрлері.

Жанама инвестициялар – қоржындағы инвестициялар, басқаша айтқанда құнды қағаздар мен мүліктік бағалы заттар.

Коммерциялық тәжірибеде мұндай инвестициялардың түрлері:

—         табиғи активтерге инвестициялар;

—         ақша активтеріне инвестициялар;

—         материалдық емес активтерге инвестициялар.

Нақты активтерге байланысты инвестициялар мынадай топтарға бөлінеді:

—         Тиімділікті арттыруға бағытталған инвестициялар. Олардың негізгі мақсаты жабдықтарды ауыстыру, персоналды оқыту және өндіріс қуаттар өндірісін тиімді жағдайы бар аймақтарға қарай ауыстыру арқылы фирманың шығындарын азайтуға жағдай жасау.

Өндірісті кеңейтуге бағытталған инвестициялар. Негізгі мақсат — өндіріс орындарының нарыққа тауар шығару қабілеттілігін кеңейту.Инвестиция - Қазақстан экономикасының нарықтық экономикаға өтуі кезінде пайда болған жаңа термин. Орталық-тандырылған жоспарлау жүйесінің шеңберінде «жалпы капитал-дық салынымдар» деген түсінік қолданылатын, осы түсінік бойынша жаңа құрылыс пен қайта өңдеуге, шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындарының кеңеюі мен техникалық қайта қамтамасыздандырылуына (өндірістік капиталдық салым-дар), тұрғын үй мен тұрмыстық-мәдени құрылысқа (өндірістік емес капиталдық салынымдар) жұмсалатын барлық қаржылық құралдар түсіндірі Инвестициялар ақша құралдары, мақсатты банкілік салымдар, пайлар, акциялар және де басқа құнды қағаздар, технологиялар, машиналар, қондырғылар, лицензиялар, соның ішінде тауар белгісіне, пайда табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектісіне салынатын интеллектуалды бағалықтар, несиелер, кез келген мүлік немесе мүліктік құқықтар ретінде анықталады және осының бәрі - пайда табу мен әлеуметтік жақсы әсерлерге жету мақсатында. Осы тұрғыда инвестиция түсінігі нарықтық тәсілге едәуір жақын келеді. Келтірілген анықтамалар нарықтық және жоспарлық жүйелерде инвестицияның мәнін түсінудегі айырмашылықты көрсетеді. Ресурстардың бөлінуі әкімшілік жүйесі жағдайында меншіктің бір түрімен жүзеге асатындықтан, инвестицияландырудың қаржылық және басқа түрлерінің бар екендігін отандық экономикалық ғылым қарастырмады. Жоспарлық экономика жағдайында инвестициялар ағымдағы шығындардан тек бір уақыттық сипатымен ғана айырықшаланатын залал түрінде көрінді. Экономика ғылымы мен тәжірибесі дәлелдеп отырғандай, капиталдық салынымдар инвестицияның синонимі болып табылмайды, берілген терминдер ұқсас емес. Капиталдық

салынымға қарағанда инвестиция түсінігі әлдеқайда кең. Батыс әдебиеттерінде қор нарығын қарастыруға баса назар аударады

У. Шарпинвестицияныбылайшаанықтайды: «Нақты инвестицияларға әдетте қандай да бір материалдық-көрнекті активтер түріне инвестициялау кіреді, мысалы, жер, қондырғылар, зауыттарсияқты. Қаржылық инвестициялар қағазда жазылған келісім-шарттарды, мысалы, кәдімгі акциялар мен облигациялар сияқтыны білдіреді. Қарапайым экономикаларда инвестициялардың негізгі бөлігі нақтыға жатқызылса, қазіргі дәуірдің экономикасында инвестициялардың үлкен бөлігі қаржылық инвестициялар болып табылады.Инвестициялардың экономикалық табиғатын оны жіктеу толығырақ түсіндіреді, жіктеу негізіне түрлі белгілер салынған.

Белгілер ретінде мыналар қолданылады:

1) инвестициялардың түрлері;

2) ақша құралдарын салу объектілері;

3) инвестицияландыруға қатысу сипаты;

4) инвестицияландыру кезеңі;

5) меншік түрлері;

6) инвестордың қатысу түрлері;

7) тәуекел дәрежесі;

8) ұдайы өндіріс түрлері.

1. Инвестициялардың түрлерін былайша топтайды:

• ақша құралдары, салымдар, пайлар, акциялар және басқа

да құнды қағаздар;

• жылжымайтын және жылжымалы мүлік;

• авторлық құқықпен, тәжірибемен және басқа да

интеллектуалды құндылықтармен байланысты мүліктік

құқықтар;

• жерді, суды, ресурстарды, үйлерді пайдалану құқығы

және басқа да мүліктік құқықтар;

• қандай да бір өндірісті (бірақ патенттелген «ноу-хау»

емес) ұйымдастыруға қажетті техникалық құжат, дағды, өндірістік

тәжірибе ретінде рәсімделген техникалық, технологиялық,

коммерциялық сауаттылы.

2. Құралдардың салыну объектілері бойынша инвестиция-

лар былайша бөлінеді:

• нақты инвестициялар немесе құралдардың материалдыактивтерге салынуы, яғни нақты инвестициялар – кәсіпорынныңнегізгі және айналыс капиталын қалыптастыратын материалдыжәне материалды емес активтерге салынатын салым. Материалды активтер - ғимараттарға, станоктарға, қосымша материалдықбұйымдарға, дайын өнімдерге айналдырылған құралдар;

• материалды емес активтер – лицензиялардың, патенттердің, тауар белгісінің құны, жарнамаға және кадрлардыдайындауға кеткен шығындар;

• қаржылық инвестициялар немесе түрлі қаржылыққұралдарға ақшақұралдарының салынуы – депозиттер, құндықағаздар, банктық салынымдар.

3. Инвестициялық процестерге қатысу сипаты бойынша

инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:

• тікелей инвестициялар, мұнда инвестицияландыру және ақша құралдарын салу объектісін таңдауда инвестордың тікелейқатысуы қажет етіледі. Сонымен қатар инвестор инвестициялықциклдердің барлық кезеңдеріне тартылады,оның ішінде алдынала жүретін инвестициялық зерттеулерге, инвестицияландыруобъектілерін жобалау мен тұрғызуға, дайын өнім өндірісіне;

• жанама, бұл ақша құралдарын өз қалауынша, неғұрлымтиімді орналастыратын және аккумуляцияландыратын түрліқаржылық делдалдар арқылы (инвестициялық қорлар жәнекомпаниялар) жүзеге асады. Мұндайделдалдар инвестицияландыру объектілерін басқаруға қатысады, ал алатын табыстарынклиенттері арасында бөледі. Тұтас басқарылатын құнды

қағаздарға салынатын салынымдарды портфельдік деп театайды.

4. Инвестицияландырудың кезеңдері бойынша инвестиция-

ларды мына түрлерге бөледі:

• қысқа мерзімді, ұзақтылығы бір жылдан аспайды (қысқамерзімді депозиттік салымдар, жинақсертификаттар);

• ұзақ мерзімді, бұның ұзақтылығы бір жылдан көп.

5. Меншік түрлері бойынша инвестициялар мыналарға

бөлінеді:

• азаматтардың, мемлекеттік емес меншік нысанындағыкәсіпорындардың, өкіметтік емесұйымдардың жеке ақшақұралдары;

• мемлекеттік, ол түрлі деңгейдегі кәсіпорындар менмекемелердің бюджет көздерінен қаржыландырылады.

6. Инвестордың қатысу түріне байланысты:

• қайта құрылып жатқан кәсіпорындарға жартылай қатысунемесе шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың бірбөлігін иелену (шектеулі меншік қоғамына үлестік қатынас);

• инвестор толық иеленетін кәсіпорындарды құру немесешаруашылық жүргізіп жатқан кәсіпорындарды өз меншігінеалу;

• жылжымалы немесе жылжымайтын мүлікті акция,облигациялар арқылынемесе басқа да құнды қағаздар түріндеалу;

• табиғат ресурстарын пайдалануға, жерді пайдалануқұқығына, басқа дамүліктік құқықтарға концессия алу.сондықтан қауіптіліктің дәрежесі нарықтың мүмкін болатынәрекетін шеше алмау болып табылады (жаңа өнім түрін құру,

өндіріс шығындарын төмендету, сату көлемін кеңейту,мемлекеттік тапсырыстарды орындау және т.б.).

Дәреженібағалау критерийлері мыналарболуы мүмкін:

- барлық пайда сомасын жоғалту мүмкіндігі. Тәуекелдің

орын алуы мүмкін;

- жоба іске асқаннан кейін пайданы ғана емес, жалпы

есептемелік табысты жоғалту мүмкіндігі. Тәуекел дағдарысты

болып табылады;

- барлық активтерді жоғалту мүмкіндігі және инвестордың

банкротқа ұшырауы немесе апаттық тәуекел.

8. Ұдайы өндіріс инвестицияның келесі түрлерінің бірінде

жүзеге асуы мүмкін:

• жаңа алаңдарда және бастапқыда бекітілген жобабойынша іске асып жатқан жаңа құрылыстар немесекәсіпорындардың, ғимараттардың салынуы;

• шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың кеңеюі

– өндіріс қуаттылығын арттыру мақсатымен шаруашылықжүргізіп отырған кәсіпорындардың екінші және келесікезектерін, қосымша өндіріс кешендерін және өндірістерді,жаңа кәсіпорындарды салу немесе қызмет етіп жүрген

кәсіпорындарды кеңейту;

• шаруашылық жүргізіп жүрген кәсіпорынды қайта құру моральды тұрып қалған және физикалық жағынан тозған қондырғыларды ауыстыру арқылы жаңа өнімнің шығарылуыныңпрофилін өзгерту мақсатымен өндірісті толық немесе жартылайқайта жабдықтауды ортақ жоба бойынша жүзеге асыру;

• техникалық қайта қамтамасыздандыру – жекелегенцехтардың, өндірістердің, учаскелердің өндірісінің техникалық-экономикалық деңгейлерін арттыруғабағытталған шаракешендерін жүргізу.

Инвестицияның үсынылған жіктелуі қазіргі заманныңинвестициялық жобалау концепцияларын толығырақ түсінуүшін, жүріп жатқан процестерді жан-жақты бағалау үшін қажет.

Халықаралық тәжірибеде кәсіпорынның даму жоспары бизнес-жоспар ретінде көрсетіледі, ол негізінен кәсіпорынның даму жоспарының құрылымдастырылған сипаты болып табылады. Егер жобаинвестицияны тартумен байланысты болса, онда ол ол «инвестициялық жоба» деп аталады. Әдетте кәсіпорынның кез келген жобасы,қалай болса да, инвестицияның тартуымен байланысты болады.

Жалпы түсінігі бойынша жоба - бұл белгілі бір мақсатқа жетелейтінкәсіпорынның іскерлігін өзгерту жайлы арнайы ұсыныс.Жобаларды әдет бойынша тактикалық және стратегиялық депажыратады. Соңғысының қатарына меншік түрінің өзгерісін(арендалық кәсіпорынды, акционерлік қоғамды, жеке кәсіпорынды,біріккен кәсіпорындарды және т.с.с. құру) немесе өндіріс сипатының түбегейлі (жаңа өнім өндірісі, толық автоматтандырылғанөндіріске көшу т.с.с.) өзгерісін қарастыратын жобаларды жатқызады. Тактикалық жобалар, әдетте, шығарылатын өнім көлемініңөзгеруімен, өнім сапасынжоғарылатумен және қондырғылардыжаңартуымен байланысты болады.

Кәсіпорынның нақты бір жобаға қатысты инвестициялықіскерлігінің жалпы реттелуі жобалық цикл түрінде қалыптасадыжәне ол циклдың келесі кезеңдерге ие. (кей уақытта «идентификациялау» термині қолданылады). Бұл кезеңде кәсіпорын жетекшілерініңжоғары құрамы кәсіпорынның ағымдағы жағдайына талдау жасап,кәсіпорынның ары қарай дамуының пайдалы бағыттарын анықтайды. Талдау нәтижесі бизнес идеясы түрінде рәсімделіп,кәсіпорынның неғұрлым маңызды міндеттерін шешуге бағытталады. Бұл кезеңде идеяны жүзеге асыруға қатысты едәуір дәлелдіаргументациялар болуы қажет. Кәсіпорынның одан әрі дамуыжөнінде бірнеше идея пайда болуы мүмкін. Егер олардың барлығыбірдей дәрежеде

пайдалы және іске асырымды болса, ондадаярлаудың соңғы кезеңінде олардың ішінен неғұрлым тиімдірегінқабылдау үшін бір мезгілде бірнеше инвестициялық жобаларәзірленеді.

Жобаның бизнес-идеясы біріншітексерілімнен өткеннен кейін, оң немесе теріс деген тиянақтышешім қабылдауға болғанға дейін оны (яғни бизнес-идеяны) арықарай дамыту керек. Бұл кезеңде жоба жоспарының барлықбағыттарында – коммерциялық, техникалық, қаржылық, экономикалық, институционалдық және т.б. – оны бірте-бірте нақтылау менжетілдіру талап етіледі. Бұл кезеңде жобаның жекелеген міндеттеріншешу үшін бастапқы ақпараттарды іздеу немесежинақтау асамаңызды болып табылады. Жобаның сәтті іске асуы жобаны талдаупроцесінде пайда болатын мәліметтерді дұрыс өңдей алуға жәнебастапқы ақпараттардың шынайылығына тәуелдіекенін түсінукерек.