Sosnowski%20Jacek

SK ŁADAM SERDECZNE PODZI ĘKOWANIA ZA OPIEK Ę NAUKOW Ą, ŻYCZLIWO ŚĆ, CIERPLIWO ŚĆ I CENNE WSKAZÓWKI PRZY PISANIU PRACY DOKTORSKIEJ

PANI PROMOTOR

DR HA B . GR A ŻY N I E AN N I E CI E P I E L I , PR O F . NZ W .

SPIS TREŚCI

I. WSTĘP I CEL PRACY ………………………………………………………6

II. PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA.. …………………………………………8

1.Istota i znaczenie agroturystyki ……………………………………………...8

1.1.Pojęcie agroturystyki ………………………………………………………....8

1.2.Produkt agroturystyczny ……………………………………………………10

1.3.Czynniki warunkujące rozwój agroturystyki ……………………………….12

1.4.Funkcje agroturystyki ……………………………………………………….14

2.Organizacja agroturystyki w Polsce ………………………………………..16

2.1.Organizacja wypoczynku w gospodarstwie agroturystycznym …………….16

2.1.1.Baza noclegowa …………………………………………………………..16

2.1.2.Baza gastronomiczna ……………………………………………………..23

2.1.3.Baza rekreacyjna i atrakcje w gospodarstwie …………………………….25

2.1.4.Przygotowanie zagrody wiejskiej na przyjęcie turystów …………………28

2.2.Organizacja produkcji rolniczej w gospodarstwie agroturystycznym ……...29

2.3.Instytucje i organizacje wspierające agroturystykę …………………………36

2.4.Ekonomiczne aspekty prowadzenia działalności agroturystycznej ………...39

2.5. Uwarunkowania prawne prowadzenia działalności agroturystycznej ……..45

2.6.Marketing i promocja usług agroturystycznych ………………………………....49

3.Przyrodnicze i kulturowe uwarunkowania rozwoju agroturystyki ……...56 III. CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAŃ ………………………….…63

1.Powiat sokołowski …………………………………………………………...68

2.Powiat siedlecki ……………………………………………………………...71

3.Powiat węgrowski ……………………………………………………………73

4.Powiat łosicki ………………………………………………………………...74

5.Powiat miński ………………………………………………………………..75

6.Powiat garwoliński …………………………………………………………..77 IV. METODYKA BADAŃ …………………………………………………….80

V. WYNIKI I DYSKUSJA …………………………………………………….83

1.Dane demograficzne …………………………………………………………83

2.Zasoby materialne w gospodarstwie ………………………………………..84

3.Produkcja roślinna …………………………………………………………..94

4.Produkcja zwierzęca ……………………………………………………….100

5.Wykorzystanie produkcji rolniczej ……………………………………….103

6.Wyposażenie gospodarstwa ………………………………………………..104

7.Ogólna charakterystyka działalności agroturystycznej …………………107

8.Geneza działalności agroturystycznej …………………………………….122

9.Promocja i dystrybucja usług agroturystycznych ………………………..128

10.Opłacalność ekonomiczna działalności agroturystycznej ………………134

IV. PODSUMOWSNIE I WNIOSKI ………………………………………...141 V. WYKAZ LITERATURY ………………………………………………….145

I. WSTĘP I CEL PRACY

Rozwój agroturystyki w Polsce datuje się na lata 90 ubiegłego stulecia, kiedy to transformacja ustrojowa uwypukliła problemy zawsze cechujące wieś i rolnictwo – ukryte bezrobocie i niska wydajność pracy. Gwałtowne pogorszenie sytuacji ekonomicznej, w tym także sytuacji dochodowej zmusiło ludzi związanych z tradycyjnym rolnictwem do poszukiwania innych źródeł dochodu. Urynkowienie gospodarki sprawiło, że coraz więcej rolników zmienia profil dotychczasowej produkcyjnej surowców rolnych, w kierunku wykorzystania posiadanych zasobów (budynków, kapitału, ziemi, zasobów ludzkich) w takich pozarolniczych dziedzinach jak turystyka wiejska i agroturystyka.

Oferta wypoczynku w gospodarstwie agroturystycznym jest coraz szersza, a o rozwoju tej formy turystyki świadczy ciągle rosnąca liczba gospodarstw agroturystycznych. Według danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 1990 roku było tylko 590 gospodarstw tego typu, w 2001 roku liczba ta wzrosła do 6070 a w 2006 roku, usługi agroturystyczne świadczone były przez 8086 gospodarstw rolnych. Gospodarstwa te dysponowały łącznie 86842 miejscami noclegowymi.

Pozarolnicza działalność gospodarcza, którą jest agroturystyka, stanowi jeden z elementów wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. Stąd też istotne jest określenie zależności między skalą i tendencjami w tej działalności a istniejącym potencjałem poszczególnych regionów.

Działalność agroturystyczna odbywa się w przestrzeni, którą przyjęto nazywać agroturystyczną. Przestrzeń ta odnosi się nie tylko do okolicy gospodarstwa, obejmując ukształtowanie terenu, architekturę oraz pejzaż wynikający z działalności produkcyjnej człowieka, ale także czystości wód, powietrza, zapachu i natężenia hałasu.

Polska wieś cechuje się bogactwem natury, pięknymi krajobrazami i ciągle żywą kulturą ludowa. Sprzyja to rozwojowi agroturystyki i turystyki wiejskiej. Rozwój ten w dużym stopniu uzależniony jest od zróżnicowania regionalnego i atrakcyjności terenu.

Niektóre regiony Polski mają szczególne warunki do uprawiania agroturystyki, natomiast część terytorium kraju nie jest zbyt atrakcyjna. Walory przestrzeni agroturystycznej maja duże znaczenie dla rozwoju agroturystyki.

Według Drzewieckiego (1992) w kraju jest 1369 gmin spełniających kryteria wiejskiej przestrzeni agroturystycznej. Gminy agroturystyczne nie tworzą zwartych regionów, lecz są rozrzucone po całej Polsce. Do regionów o większej liczbie takich gmin zalicza się rejon podlasko-mazurski i całe Pomorze, Ziemię Lubuską, północną część Wielkopolski, Karpaty, Sudety oraz Roztocze.

Region siedlecki, któremu poświęcona jest niniejsza praca, nie należy do najbardziej atrakcyjnych pod względem turystycznym. Jednakże w tej części Polski, występuje zróżnicowanie cech korzystnych dla wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej. Najwięcej walorów przyrodniczych posiadają gminy położone w rejonie nadbużańskim, na terenie parków krajobrazowych. Ma to bezpośredni wpływ na liczbę gospodarstw agroturystycznych, która w tych gminach jest znacznie większa niż na pozostałym terenie. Należy także zaznaczyć, ze region siedlecki jest rejonem typowo rolniczym, z przeważającą liczbą gospodarstw mało i średnio obszarowych, dla których źródłem dodatkowego dochodu może być agroturystyka. Ponadto rozwojowi agroturystyki w tym regionie sprzyja położenie geograficzne, bowiem odległość od Warszawy do najbardziej oddalonych zakątków, położonych na tym terenie nie przekracza 150 km. Dlatego też, mieszkańcy stolicy poszukujący wypoczynku na łonie natury, nie odbywając jednocześnie dalekich podróży, mogą gościć w gospodarstwach agroturystycznych położonych na terenie regionu siedleckiego.

Mając powyższe na uwadze przyjęto, że głównymi celami niniejszej dysertacji było:

1.Poznanie rozmiarów działalności agroturystycznej w 6 powiatach regionu siedleckiego i ich lokalizacji przestrzennej w gminach należących do tych powiatów.

2. Analiza produkcji rolniczej w gospodarstwach agroturystycznych,

zuwzględnieniem zmian, jakie zaszły w tej produkcji pod wpływem działalności turystycznej.

3.Kompleksowa ocena oferty turystycznej gospodarstw i korzyści ekonomicznych, jakie daje działalność turystyczna.

4.Zbadanie zależności między atrakcyjnością wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej a wielkością agroturystycznej bazy noclegowej w regionie

ijej wykorzystanie oraz zbadanie wpływu atrakcyjności terenu na przychody w gospodarstwie generowane przez turystykę.

II. PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA

1. Istota i znaczenie agroturystyki 1.1. Pojęcie agroturystyki

W ostatnim dwudziestoleciu bardzo silnie zarysowuje się wzrost zaangażowania polskiej wsi w rozwijanie pozarolniczych formy działalności, będących źródłem dodatkowych dochodów, wspomagających funkcjonowanie gospodarstw rolnych (Dębniewska, Suchta 1996). Do tego typu przedsięwzięć, należy chociażby agroturystyka, będąca przedmiotem zainteresowania wielu badaczy z różnych dyscyplin naukowych. Konsekwencją jest funkcjonowanie w literaturze przedmiotu wielu różnych sposobów definiowania tego zjawiska (Drzewiecki 2002).

W obowiązującym prawodawstwie agroturystykę określa się jako działalność polegającą na świadczeniu usług turystycznych w gospodarstwie rolnym (Ustawa z 1997 r. o usługach turystycznych, Dz. U. 2004 r. Nr 223, poz. 2268).

U podstawy istoty agroturystyki leży przekonanie, że gospodarstwo jest zasadniczym podmiotem usług turystycznych (Makarski 1999, Wożniak 2002, Kutkowska 2003). Niektórzy autorzy, w swoich opracowaniach dotyczących klasyfikacji przedsiębiorczości na terenach wiejskich obok takich działalności pozarolniczych jak przetwórstwo produktów rolnych, handlu czy usług komunalnych umiejscawiają agroturystykę, zaliczając ją jak Kamiński (1994) i Firlej (2000), do działalności pozarolniczej pośrednio związanej z rolnictwem. Ponadto upatrują oni w niej możliwość podreperowania budżetów gospodarstw rolników prowadzących wynajem pokoi, sprzętu rekreacyjnego, sprzedaży posiłków, własnych wyrobów i produktów (Migdal 1999, Kowalska 2002).

Agroturystyka jest często utożsamiana z turystyką wiejska. Nie są to jednak pojęcia równoznaczne, chociaż bardzo zazębiające się. Zarówno turystyka wiejska jak i agroturystyka obejmuję działalności ludzką, które wiążą się z życiem na wsi, jej kulturą i religią. Jednakże obie te formy maja na celu zaspokojenie potrzeb turysty związanych ze zwiedzaniem, poznawaniem, wypoczynkiem, rekreacją czy sportem. Pomimo wielu cech wspólnych pojęcie „turystyka wiejska” i „agroturystyka” są rozdzielne. Według Wiatraka (1996), „turystyka

wiejska” to całokształt gospodarki turystycznej na obszarach wiejskich, w przeciwieństwie do „agroturystyki”, która realizowana jest po przez organizację pobytu i wypoczynku turysty przez rodzinę rolnika w gospodarstwie rolnym.

W literaturze przedmiotu można spotkać wiele definicji turystyki wiejskiej. Uwzględniają one między innymi motywy i cele wyjazdów turystów. Najbardziej zasadniczym kryterium odróżniającym turystykę wiejską od innych turystyk jest obszar prowadzenia jej działalności w znaczeniu administracyjnym. Dlatego wielu autorów (Błoński 2000, Sikora 1999) mając na uwadze to kryterium, definiują turystyką wiejska „jako wszelką turystykę organizowana na terenach wiejskich i zalesionych. Tak rozumianą turystykę, Wolak (1994) dzieli na trzy kategoria:

•turystyka na obszarach wiejskich - to ruch turystyczny poza obszarem miejskim z wykluczeniem pobytu w gospodarstwie rolnym lub rolnoturystycznym,

• pobyt turystyczny w gospodarstwie wiejskim – odbywa się w gospodarstwie w którym, funkcje rolnicze zostały ograniczone na rzecz organizacji pobytu turystów w gospodarstwie. Przykładem tej formy turystyki są podhalańskie gospodarstwa specjalizujące się w usługach hotelowych.

•turystyka związana z rolnictwem tj. agroturystyka – forma ta obok typowych usług pobytowych w gospodarstwie rolnym, zawiera również przejawy miejscowej kultury, rzemiosła i tradycji.

Wyróżnieniem agroturystyki od konwencjonalnej turystyki zdaniem

Sznajdera i Przezbórskiej (2006) jest:

możliwość zaspokojenia potrzeb człowieka związanej z praktycznym uczestnictwem w procesie produkcji żywności,

w życiu rodziny wiejskiej oraz społeczności wiejskiej.

możliwość zaspokojenia poznawczej potrzeby człowieka zakresie produkcji rolnej czy etnografii,

możliwość zaspokojenia ewentualnych potrzeb, polegających na chęci bezpośredniego kontaktu ze zwierzętami domowymi, produktami roślinnymi i zwierzęcymi, zaspokojenie potrzeby przeżycia sielanki wiejskiej związanej z atmosferą wiejskości, ciszy, odgłosami czy nawet zapachami wsi i gospodarstwa.

Wyróżnikiem działalności agroturystycznej jest również to, że musi ona, w odróżnieniu od turystyki konwencjonalnej spełniać następujące warunki (Brelik 2004):

-osoby świadczące usługi turystyczne na stałe zamieszkują gospodarstwo rolne,

-posiada ona charakter uzupełniający, w niewielkim stopniu zasilający budżet gospodarstwa,

-wszystkie oferowane usługi i dobra są odpłatnie.

Agroturystyka ma duże znaczenie dla społeczności miejskiej i jest bardzo szubko rozwijającą się alternatywą dla skomercjalizowanej turystyki masowej (Strzębicki i Kmita 1994). Daje ona możliwość oderwania się współczesnego mieszkańca dużej aglomeracji od zmechanizowanego, zinstytucjonalizowanego, zanieczyszczonego i hałaśliwego otoczenia. Dlatego też, coraz więcej ludzi rezygnuje z dotychczasowych form spędzania wolnego czasu i przewartościowuje swój sposób postrzegania cech istotnych dla jakości wypoczynku (Mazur 1998).

1.2. Produkt agroturystyczny

(Balińska 2003; Ciepiela i in. 2006; Cebulak, Woźniak 2006; Jasińska i in. 2007; Kur-Kowalska i in. 2007). Duża złożoność w definiowaniu pojęcia „produkt turystyczny” (Różycki 2006, Panasiuk 2005, Gołembski 1998) powoduje, że określenie „produkt agroturystyczny” również jest bardzo dowolnie interpretowany. Nie mniej jednak przyjęto, że termin ten odnosi się do wszystkich czynności, walorów i dóbr oferowanych w ramach gospodarstwa rolnego i jego toczenia (Karczewska 2003). Jednym z elementów produktu agroturystycznego jest „produkt” jako materialny wynik procesu wytwórczego. W gospodarstwie rolnym takim produktem jest np. żywność. Kolejnym elementem jest „usługa” związana z noclegami, gastronomią i rekreacją oraz „atrakcje turystyczne”, które mogą być produktem lub usługa, jak również wartością niewymierną, odnoszącą się do przestrzeni agroturystycznej.

Współczesna agroturystyka proponuje szeroką gamę produktów i usług. Stąd też Sznajder i Przyzbórska (2006) wydzielają w ramach działalności agroturystycznej następujące gałęzie: agrohotelarstwo, agrogastronomię, agroturystykę właściwą, sprzedaż bezpośrednią, agrowypoczynek, agrosport, agrorozrywkę, aeroterapię i etnografię. W ramach każdej gałęzi autorzy ci wyróżniają kategorie produktu agroturystycznego, przypisując poszczególnym kategoriom konkretne produkty i usługi.

Badania polskich gospodarstw pod względem produktu agroturystycznego dowodzą, że wykazują one niski stopień wyspecjalizowania. Do najczęstszych ofert należą: nocleg w domu gospodarza, regionalna kuchnia, wycieczki piesze i rowerowe, obserwowanie procesu produkcyjnego i uczestnictwo w nim, wędkowanie, zwiedzanie pobliskich zabytków architektury i sztuki ludowej, a w gospodarstwach położonych blisko zbiorników wodnych pływanie łodzią lub kajakiem (Mitura 2009).

Odnosząc sposób prowadzenia działalności w polskich gospodarstwach agroturystycznych do wyżej przedstawionego podziału można stwierdzić, że łączy on w sobie większość z wymienionych gałęzi, a z nich te kategorie, które nie wymagają dużych nakładów, kosztów i umiejętności. Przyczyny tego stanu rzeczy należy upatrywać głównie w tym, że polscy rolnicy trudniący się dodatkowo agroturystyką nie maja wystarczających środków finansowych na modernizacją gospodarstw pod kątem bazy turystycznej. Można jednak zaobserwować tendencja do zmian tej sytuacji, bowiem poszukiwanie przez turystów bardziej wyrafinowanych form wypoczynku na wsi zmuszają organizatorów agroturystyki do podnoszenia standardu bazy noclegowej, rekreacyjnej i do szukania pomysłu na uatrakcyjnienie pobytu swoim gościom.

W realizacji tych celów mogą być pomocne środki unijne przeznaczone na finansowanie przedsięwzięć agroturystycznych (Czternasty, Buczkowska 2007a). Jednakże złożoność procedury ubiegania się o pomoc finansowa, a także niedostateczne przygotowanie do tego typu działań beneficjentów jak i sposób doradczy powoduje, że notowany jest niski procent wykorzystujących limit w skali kraju oraz brakuje rezultatów w postaci otrzymanych środków przez rolników wnioskujących o pomoc finansową (Czternasty, Buczkowska 2007b).