Sosnowski%20Jacek

wymienionych wyżej artykułów przyjęto za Roczniku Statystycznym GUS 2008. Natomiast koszt wywozu nieczystości, proszku do prania i innych detergentów uzyskano w wywiadzie bezpośrednim z respondentami i obliczono średnią wartość dla całej populacji w przeliczeniu na 1 turystę. Podobnie określono także wartość kosztów promocji i reklamy. W dziennym koszcie utrzymania turysty nie brano pod uwagę: kosztów początkowych poniesionych przed rozpoczęciem działalności, odsetek od kredytów, amortyzacji budynku mieszkalnego, amortyzacji mebli, pościeli, ręczników, sprzętu kuchennego, zastawy stołowej i pracy własnej rolnika.

5.Przychód bezpośredni (w zł) wyliczony dla każdego gospodarstwa jako iloczyn liczby sprzedanych usług (noclegowych, żywieniowych) i ceny jednostkowej usługi.

6.Nadwyżka bezpośrednia (w zł) wyliczono dla każdego gospodarstwa jako

różnica sumy kosztów bezpośrednich cen produktów żywnościowych i kosztów utrzymania turysty i wartości przychodu bezpośredniego.

7.Wskaźnik wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej (w pkt) – wartość oceniająca walory środowiska przyrodniczego, jako miernik wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej. Wartości powyższego wskaźnika obliczono według wzorów

na stronie internetowej Urzędu Statystycznego w Warszawie (www.stat.gov.pl/warsz.). Z kolei powierzchnię wód powierzchniowych płynących i stojących w poszczególnych gminach regionu siedleckiego uzyskano z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, opracowaną przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii w Warszawie.

Powyższe wskaźniki i wielkości ekonomiczne poddano analizie statystycznej, wyliczając współczynnik korelacji liniowej Pearsona (r) określający poziom zależności liniowej między badanymi zmiennymi i współczynnik determinacji (R2) jako miernik siły związku między zmiennymi. Przy obliczeniach statystycznych wykorzystano StatSoft, Inc. (2001). STATISTICA (data analysis software system), version 6.

V. WYNIKI I DYSKUSJA 1. Dane demograficzne

Zasoby ludzkie w gospodarstwie rolnym odgrywają ważną rolę, zarówno przy podejmowaniu decyzji produkcyjnych, jak i rozwijaniu pozarolniczych przedsięwzięć zarobkowych, szczególnie opartych na kontaktach międzyludzkich. Wielu autorów (Brelik 2007, Niewęgłowski 2007) podkreśla, że bardzo ważnym elementem wpływającym na decyzję o prowadzeniu działalności agroturystycznej jest wiek właścicieli gospodarstw agroturystycznych. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że tą działalność podejmują głównie osoby w wieku od 40 do 50 lat (rys 12.), które są otwarte na zmiany i innowacje. Drugą grupę, co do wielkości stanowiły osoby między pięćdziesiątym i sześćdziesiątym rokiem życia. Znaczny udział w badanej populacji mieli także trzydziesto i czterdziestolatkowie. W badanej grupie byli również rolnicy w wieku ponad 60 lat. Na uwagę zasługuje fakt, że jedynie w dwóch powiatach regionu siedleckiego, działają gospodarstwa prowadzone przez właścicieli nieprzekraczających trzydziestego roku życia.

Rys. 12. Struktura wieku właścicieli gospodarstw w poszczególnych powiatach regionu siedleckiego (średnia z gospodarstw)

Kolejną istotną cechą charakteryzującą właścicieli gospodarstw agroturystycznych jest wykształcenie. W literaturze przedmiotu (Kobyłecki 2003) zwraca się uwagę, że osoby posiadające wykształcenie średnie bądź wyższe są bardziej otwarte na sytuację „dzielenia” życia rodzinnego z innymi, często obcymi osobami. Generalnie charakteryzuje je łatwość nawiązywania kontaktów i uprzejmość. Takie też cechy osobowościowe powinni posiadać członkowie rodziny właściciela gospodarstwa, bowiem agroturystyka jako forma wypoczynku w gospodarstwie rolnym, która wiąże się z obcowaniem całej rodziny z gośćmi. Gospodarstwa agroturystyczne we wszystkich powiatach regionu siedleckiego najczęściej prowadzone są przez osoby z wykształceniem średnik (rys. 13). Tylko w nielicznych przypadkach (jedynie w gospodarstw zlokalizowanych na terenie powiatu mińskiego i łosickiego), tą działalnością zajmują się rolnicy z wykształceniem wyższym.

Rys. 13. Struktura wykształcenia właścicieli gospodarstw agroturystycznych w poszczególnych powiatach regionu siedleckiego (średnia z gospodarstw)

2. Zasoby materialne w gospodarstwie

Większość ankietowanych rolników, swoje gospodarstwa nabyło w drodze dziedziczenia (rys. 14). Jednakże w powiecie siedleckim, węgrowskim i łosickim, działają także gospodarstw pochodzące z zakupu.

Rys. 14. Struktura gospodarstw agroturystycznych w poszczególnych powiatach regionu siedleckiego według formy nabycia gospodarstwa (średnia z gospodarstw)

Produkcja rolnicza w badanych gospodarstwach, przed podjęciem działalności agroturystycznej była prowadzona głównie w oparciu o własne zasoby ziemi (rys. 15). Grunty dzierżawne stanowiły średnio w zależności od powiatu od 10 do 40 % całego areału gospodarstw. Najwięcej tych gruntów

w analizowanych gospodarstwach. Dane zamieszczone na rysunku 16 wskazują, że w każdym powiecie ograniczono produkcję rolniczą na rzecz usług turystycznych. W większości powiatów udział dzierżaw nie przekraczał 10%. Wyjątek stanowił powiat łosicki, w którym dzierżawy wynosiły średnio 20%, ale ich udział w ogólnym areale zmniejszył się o połowę.

Rys. 15. Struktura zasobów ziemi w gospodarstwach agroturystycznych w poszczególnych powiatach regionu siedleckiego przed podjęciem działalności turystycznej (średnia z gospodarstw)

w poszczególnych powiatach regionu siedleckiego po podjęciem działalności turystycznej (średnia z gospodarstw)

Agroturystyka, jako dodatkowa działalność prowadzona w gospodarstwie rolnym w opinii wielu autorów (Gąsiorowska, Zarzecka 2003; Zarzecka, Gąsiorowska 2003), powinna być domeną małych i średnich gospodarstw, w których produkcja rolnicza jest niewystarczającym źródłem utrzymania

rolnika. Z badań Balińskiej i Sikorskiej-Wolak (2001), prowadzonych w Dolinie Bugu wynika, że średnia powierzchnia gospodarstw w tym regionie wynosiła

11,9 ha. Wyniki badań własnych wskazują, że areał gospodarstw agroturystycznych regionu siedleckiego był bardzo zróżnicowany. Średnia powierzchnia tych gospodarstw wynosiła 7,07 ha. Analizując wielkość gospodarstw agroturystycznych (rys. 17) należy zauważyć, że największe obszarowo należały do powiatu mińskiego i garwolińskiego (średnio powyżej 8 ha). Natomiast najmniejsze gospodarstwa znajdowały się na terenie powiatu sokołowskiego (5,78 ha).

od 5 do 7,5 ha. Z kolei udział tych gospodarstw w powiecie sokołowskim, siedleckim i węgrowskich wynosi ok. 40%. Najmniej gospodarstw tej wielkości występowało w powiecie łosickim (20,8 %), w którym przeważały gospodarstwa o powierzchni od 2,5 do 5 ha (53,2 %). Na podkreślenie zasługuje również fakt, że we wszystkich powiatach regionu siedleckiego, agroturystyką zajmują się również gospodarstwa duże, o powierzchni 20 ha. Jednakże ich udział w ogólnej liczbie gospodarstw był niewielki (średnio 9,1 %). Analizując uzyskane w pracy wyniki, na tle badań przeprowadzonych przez Żbikowskiego i in. (2006) należy

stwierdzić, że agroturystyką na Siedlecczyźnie, podobnie jak w innych rejonach kraju, zajmują się głównie rolnicy gospodarujący na małym areale. Natomiast gospodarstwa wielkotowarowe prowadzące agroturystykę stanowią niewielki odsetek. Również wyżej wymienieni autorzy podają, że na terenie województwa lubelskiego udział gospodarstw o powierzchni przekraczającej 30 ha, zajmujących się agroturystyka wynosił tylko 10 %.

Rys. 18. Struktura obszarowa gospodarstw agroturystycznych w poszczególnych powiatach regionu siedleckiego (średnia z gospodarstw i z lat 2006-2007)

Podjęcie działalności turystycznej w gospodarstwie rolnym często obliguje ich właścicieli do wyboru określonego systemu gospodarowania. W literaturze przedmiotu brak jest opracowań dotyczących tych zagadnień. Można jednak spotkać publikacje, w których podkreśla się role upraw ekologicznych jako formy uatrakcyjnieni gospodarstwa (Gąsiorowska, Zarzecka 2003; Wadas 2003). W regionie siedleckim (rys. 19) większość ankietowanych rolników gospodaruje w systemie konwencjonalnym (średnio 93 %). Jedynie w powiecie węgrowskim i łosickim możemy spotkać gospodarstwa ekologiczne. Ponadto w powiecie mińskim 11 % gospodarstw agroturystycznych prowadzi zrównoważoną produkcję rolniczą.

Rys. 19. Struktura gospodarstw agroturystycznych w poszczególnych powiatach regionu siedleckiego według systemów gospodarowania (średnia z gospodarstw i z lat 2006-2007)

W strukturze użytkowania ziemi w badanych gospodarstwach agroturystycznych dominują gruntu orne (tab. 3). Ich udział w ogólnym areale wynosi 45,2 %. Najwięcej tego typu użytków znajduje się w gospodarstwach zlokalizowanych na terenie powiatu węgrowskiego i mińskiego (ponad 50 %). Równie duży, bo ponad 30 % udział maja także trwałe użytki zielone (TUZ), odgrywające znaczną rolę jako paszowiska, stanowią one również cenny element krajobrazu rolniczego i jednocześnie miernik wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej. Według Drzewieckiego (2005), regiony w których łąki i pastwiska zajmują ponad 30 % ogólnej powierzchni, są najbardziej przydatnymi do uprawiania agroturystyki. Największy udział TUZ występuje w strukturze gospodarstw powiatu garwolińskiego (39,7 %). Dane zamieszczone w tabeli 3 wskazują, że Siedletczyzna nie jest regionem sadowniczym. Największy areał sadów znajduje się w powiecie siedleckim (2,7%) i sokołowskim (2,1 %).

W analizowanych gospodarstwach agroturystycznych poza użytkami rolnymi znajdują się lasy, stawy i siedlisko, które są własnością rolnika. Przeciętne gospodarstwo agroturystyczne w regionie siedleckim w strukturze swojej powierzchni posiada 16,1 % lasów. Obecności w gospodarstwie stawów rybnych i dużego siedliska, czyni je bardziej atrakcyjnym turystycznie. Największy udział stawów w ogólnej powierzchni posiadają gospodarstwa położone w powiecie garwolińskim (średnio 5,3 %). Natomiast siedlisko zajmuje procentowo największy obszar w gospodarstwach powiatu mińskiego (5,9 %).

Tabela 3. Struktura użytkowania ziemi w gospodarstwach agroturystycznych poszczególnych powiatów regionu siedleckiego (średnia z gospodarstw i z lat 2006-2007)

agroturystycznych regionu siedleckiego ulegał niewielkiemu zmniejszeniu pod wpływem działalności turystycznej (tab. 4). Średnia różnica w powierzchni użytków rolnych przed i w trakcie prowadzenia działalności turystycznej dla region siedleckiego wynosiła 0,75 ha. Zjawisko to zaobserwowano głównie w gospodarstwach położonych na terenach gmin bardziej atrakcyjnych pod względem przyrodniczym. Z badań związku między różnicą w powierzchni użytków rolnych przed i w trakcie prowadzenia działalności turystycznej, a wartością wskaźnika wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej przedstawionego za pomocą funkcji regresji wynika, że rosnąca wartość tego wskaźnika istotnie zwiększała różnicę w areale tych użytków. Jednakże związek ten nie był zbyt

w bardziej atrakcyjnych pod względem przyrodniczym gminach, nieznacznie ograniczały produkcję rolniczą na rzecz działalności turystycznej poprzez zmniejszenie powierzchni gruntów użytkowanych rolniczo.

Do ograniczenia areału uprawianych gruntów w gospodarstwach agroturystycznych regionu siedleckiego przyczyniały się także rozmiary prowadzonej działalności turystycznej, wyrażone stopą wykorzystania miejsc noclegowych. Jak wskazuje rysunek 21, przedstawiający zależność między różnicą w powierzchni użytków rolnych przed podjęciem działalności agroturystycznej i w trakcie jej prowadzenia a wykorzystanie bazy noclegowej,

między tymi cechami zachodzi istotny, dodatni związek, w którym współczynnik determinacji wynosi R2 = 38%.

Tabela 4. Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach agroturystycznych poszczególnych powiatów regionu siedleckiego (średnia z gospodarstw i z lat 2006-2007)

Wartość wskaźnika wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej [pkt]

Rys. 20. Różnica w powierzchni UR w gospodarstwach agroturystycznych regionu siedleckiego przed i w trakcie prowadzenia działalności turystycznej w zależności od wartości wskaźnika wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej