1 Техникалық бөлім
1.1 Түптік қозғалтқыш
Түптік қозғалтқыш - бұрғылау кезінде гидравликалық, пневматикалық немесе жоғарыдан жеткізілетін электр энергиясын жыныс бұзушы аспаптың (қашау) механикалық жұмысына түрлендіретін батырмалы машина. Энергия түптік қозғалтқышқа бұрғылау құбырлары тізбегі немесе кабель арқылы жеткізіледі. Қуаттың механикалық жұмысқа түрленуі түптік қозғалтқыштың жұмыстық органдарында жүзеге асады. [1]
Түптік қозғалтқыштардың жіктелуі:
1. Қозғалыс түріне сәйкес, жыныс бұзушы аспапқа хабарлауына қарай түптік қозғалтқыштар ажыратылады:
- айналмалы;
- соққылы.
2. Энергия көзі түрі бойынша:
- гидравликалық;
- пневматикалық;
- электрлік.
3. Жыныс бұзушы аспап ерекшеліктеріне қарай:
- үздіксіз түптік бұрғылауға;
- колонкалы.
4. Конструкциясына қарай:
-жекеленген;
- секциялық;
- щпиндельді;
- бәсеңдеткішті;
- т. с. с..
1.1.1 Түптік қозғалтқыштың айналмалы түрі
Түптік қозғалтқыштардың ең елеулі түрлі дизайнімен және жұмыс принципімен ерекшеленетіні айналмалы (турбобұрғы, бұрандалы түптік қозғалтқыш және электрбұрғы) және соқпалы (гидро- және пневмотоқпақ) түрлері. Түптік қозғалтқыштың айналмалы түрінің (1.1-сурет) жұмыс органы роторлы-статор жүйесі болып табылады. [1]
1.1-сурет-Түптік қозғалтқыштың айналмалы түрі
Статор түптік қозғалтқыштың айналуға қарсы корпусында тіркелген, ал ротор - білікте. Түптік қозғалтқыштың корпусы бұрғылау құбырларымен қосылған, білік - қашаумен. Энергия тасымалдаушы түптік қозғалтқыштың айналмалы түрінің жұмыс органдары ротор мен статорда ауқымы бойынша және қарама-қарсы бағытта тең күш моменттерін тудырады (активті және реактивті деп аталатын). Активті момент қашауды бұру үшін пайдаланылады, реактивті момент бұрғылау құбырлары колоннасына қабылданады және жоғарыда орналастырылған жетек механизмдері мен ұңғы қабырғаларында тоқтатылады.
Түптік қозғалтқыштың айналмалы түрінің жұмыс органдарының қосымша негізгі элементтері: осьтік және радиалды подшипниктер, біліктің шыға берісін тығыздау.
Түптік қозғалтқыштың айналмалы түрін мұнай және газ ұңғымаларын бұрғылауда ең көп пайдаланылады (жалпы 80% астам).
1.1.2 Түптік қозғалтқыштың соққылы түрі
Түптік қозғалтқыштың соққылы түрі (1.2-сурет) қашауға қайталама-ілгерілемелі қозғалыс арқылы әсер етеді. Мұндай түптік қозғалтқыштың негізгі жұмыс органы поршень-балғанының қашауға берілетін соққы энергиясы болып табылады. Балғаның төмен (жұмыстың жүрісі) және жоғары (кері жүріс) қозғалысын автоматты айналмалы сұйық немесе сығылған газбен қамтамасыз етеді. Соққылы түптік қозғалтқышының түрлі конструкцияларында ұңғымаға енгізілген сұйықтықтың (газдың) энергиясы поршень-балғаның тек түзу немесе қарама-қарсы жүрісіне немесе тек қана түзу жүрісі үшін және сол сияқты қарама-қарсы жүрісі үшін пайдаланылады. Соққылы түптік қозғалтқыштар сұйықтық (гидротоқпақ) және сығылған газбен (пневмотоқпақ) әрекетке келтіреді.
1.2-сурет-Түптік қозғалтқыштың соққылы түрі
Гидро- мен пневмосоққыштар негізінен қатты пайдалы қазбалардың 1500 м тереңдікке дейін шағын диаметрлі ұңғымаларды бұрғылау жұмыстары үшін пайдаланылады. Түптік қозғалтқышты пайдалану (ротормен салыстырғанда) бұрғылау жылдамдығын арттыру арқылы бұрғылау техникалық және экономикалық параметрлерін арттырады, энергия тұтынуды азайтады, бұрғылау колоннасының апаттарының санын азайтады.