Түр дегеніміз – ұқсас қасиеттерімен бірігетін, бірақ басқа туыс өкілдерінен ажыратылатын даралар жиынтығы.

Таза дақыл дегеніміз – ұқсас морфологиялық, тинкториальды, дақылдық, биохимиялық және антигендік қасиеттерімен сипатталын, қоректік ортада бөлінген біртекті микроорганизмдер жиынтығы.

Штамм дегеніміз – белгілі материалдан бөлінген және түрдің басқа өкілдерінен ерекшеленетін микроорганизмдердің таза дақылы.

Клон – бір микробты жасушаның

ұрпағы.

Бактерия жасушасының құрылымы

Негізгі құрылымына: жасуша қабырғасы, цитоплазмалық мембрана, цитоплазма және нуклеоид.

Бактерияның қосымша құрылымдары болуы мүмкін: капсула, микрокапсула, шырыш, талшық, фимбрия, пили(кірпікше); кейбір бактериялар спора түзуге қабілетті.

Бактерия жасушасының ультрақұрылымы

Жасуша қабырғасы – бактерияларға белгілі пішін беретін берік серпінді құрылым ж/е жасушадағы жоғары осмостық қысымды ұстап тұрады. Ол жасушаның бөліну процесі мен метаболиттердің тасымалына қатысады.

Грам оң бактериялардың жасуша қабырғасы грам теріс бактериялармен салыстырғанда қалың, өлшемі 50 нм-ге дейін ж/е одан жоғары. Грам оң бактериялардың жасуша қабырғасында полисахаридтердің, липидтердің ж/е ақуыздың аз мөлшері бар. Бұл бактериялардың негізгі көлемін (40-90%) тейхой қышқылымен (грек сөзінен teichos - қабырға) ковалентті байланысқан пептидогликан (муреин, мукопептид) құрайды. Грам теріс бактериялардың жасуша қабырғасындағы пептидогликанның мөлшері 5-10%.

Цитоплазмалық мембрана

Цитоплазмалық мембрана үш қабатты құрылым болып табылады ж/е бактерия цитоплазмасының сыртқы қабатын қоршап тұрады. Ол осмостық қысымды реттеуге, заттардың тасымалына ж/е жасушаның энергиялық метаболизміне (электрондарды тасымалдайтын ферменттер, АТФ-аза ж/е т.б.) қатысады.

Цитоплазма

Бактериялардың цитоплазмасы жасушаның негізгі көлемін құрайды ж/е ерігіш ақуыздардан

тұрады. Цитоплазмада әртүрлі қосылыстар бар –

полисахаридтер, поли- β-май қышқылы ж/е полифосфаттар (волютин). Олар қоршаған ортада

қоректік заттардың артық болуы кезінде жиналады ж/е қоректену мен энергиялық қажеттіліктер үшін қордағы заттар ролін атқарады.

Нуклеоид

Нуклеоид (ядроға ұқсас құрылым) – бактериялар ядросының эквиваленті. Нуклеоид бактериялардың орталық аймағында екі жіпшелі ДНҚ түрінде, шеңберге тұйықталған ж/е түйнек тәрізді тығыз орналасқан.

Капсула

Капсула – жасуша қабырғасымен тығыз байланысты шырышты түзіліс, сыртқы шекарасы анық белгіленген. Көбіне, капсула полисахаридтерден

(экзополисахаридтерден), кейде

полипептидтен тұрады.

Капсула гидрофильді, бактериялардың фагоцитозына кедергі жасайды ж/е кебуден сақтайды.

Көптеген бактериялар микрокапсуланы түзеді – электронды микроскоппен анықталатын шырышты түзіліс.

Бактериялардың талшықтары

Талшықтар – бактериялардың қозғалуын қамтамасыз етеді. Табиғаты

флагеллин ақуызы. Талшықтар – цитоплазмалық мембранадан басталатын жіңішке жіпшелер. Олар орналасуы бойынша жіктеледі:

монотрих - бір шетінде бір талшық (тырысқақ вибрионында);

перитрих – бактериялардың периметрі бойынша орналасқан (ішек таяқшасы, протей т.б.);

лофотрих – жасушаның бір шетінде шоғырланып орналасқан;

амфитрихтар – жасушаның екі шетінде