2.2. Спид –тен сақтану жолдары

Қазіргі күнде СПИД вирусының жұғу жолдарының үш түрі белгілі болып отыр.

1. Қорғану тәсілдерін қолданбай жыныстық қатынаста болған кезде жұғады.

2. СПИД вирусын жұқтырған адамның қаны сол қаннан жасалған препараттар арқылы, қан және қан препаратын қою арқылы, қан жұққан шприц пен инені дұрыс тазаламай қайта пайдаланған кезде және басқа да сондай дәрігерлік құрал-саймандарды қолданған кезде жұғады.

3. СПИД вирусын жұқтырған анадан бойдағы балаға немесе дүниеге келген нәрестеге жұғады. Әдетте, СПИД вирусы үшін адам организмінің ішкі ортасы қажет. Ол хайуанаттардың организмінде өмір сүре алмайды. Оның өсіп-өнуіне, көбеюіне тек адам клеткасы мүмкіндік береді. Сондықтан СПИД адамға жан-жануардан жұқпайды. СПИД ауруын тарататын тек адам ғана.

Спид вирусы ауырған адамнан сау адамға қалай жұғады?

Ол үшін, вирус ауырған адамнан сыртқа шығу керек, екішіден, сыртқа шықан вирус сау адам организміне жету керек. Міне, осы процесті белгілі кеңес эпидемологы, ССР медицина ғылымы академиясының академигі Л.В.Горомащевский: “Жұқпалы аурулардың таралу механизмдері” деп атаған.

Зақымданған адам организмінде вирус қанының лимфоциті мен қан түйірлері пайда болатын орган өтіп, өнеді. Сыртқы ортаға ол ұрықпен немесе әйелдердің жыныс мүшелерін ызғалдандырып тұратын сұйықтар мен бірге шығады. Қазіргі кезде вирустың осындай жолдармен таралуы ешқандай күмән туғызбайды.

Жыныстық зақымдасу кезінде серіктестердің мүшелерінің шырышты сілекей қабығындағы жарақатқа яғни, қанға немесе сары суға СПИД-пен зақымдалған адамнан шыққан вирус түседі де, серігіне ауруды жұқтырады.

СПИД вирусының гомосексуалистердің, бисексуалистердің, гетеросексуалистердің және еркектер мен әйелдердің қайсысының қанында болса да өсіп-өнуіне жол бар. Мысалы АҚШ-тағы гомосексуалистер басқаларға қарағанда СПИД пен жиі ауырады. Бірішіден, оларға 80-жылдары өздеріне лайықты жыныстық серіктері көп болды, екішіден, ішектің ішектің шырышты сілекей қабығы қынаптағыдан гөрі жұқалау келеді және онда қабыну процестері жиі болады.

СПИД ауруын таратуда маңызды жағынан екінші орын алатын жол – вирустың ластанған шприц және оның инесі арқылы жету. Бұл қан құйғанда немесе нашақорлардың бір ғана лас пайдалуынан жиі болады.

Бүгінде көпшілік арасында бірнеше адамға дәрі салғанда тек инесін ғана ауыстырып, бір шприцті пайдалануға деген пікір бар. Бұл әрине, дұрыс емес. Себебі тамырға дәрі жібергенде шприцке қанның көзге көрінбейті майда тамшылары қайта сорылады. Яғни, терінің астына немесе бұлшық етке салғаннан гөрі инені қан тамырларына салу едәуір қауіпті екенін ескерген жөн. Себебі, қанға жұқпалы ауру бірден түседі.

СПИД вирусы әдеттегі тұрмыс жағдайында жұқпайды:

Қол алып амандасқанда, құшақтасып беттен сүйген кезде, үй жабдықтары, кітаптар арқылы, ыдыс-аяқ, тағам азықтары, сусындар, үй есіктерінің және транспорттардың ішіндегі тұтқалар арқылы вирус таралмайды. Маса, қандала және бүргелер адамды шаққан кезде вирус жұқпайды. Дене бойында СПИД вирусы бар адаммен бірге ыдыстан тамақ ішкен кезде, басейінге бірге түссе де, бір дәретхананы пайдаланса да, тіпті бір төсеккті пайдаланса да Спид вирусы жұқпайды.

Олардың жұмыс бағыттары мынанадай:

1. Вирус жұғу мүмкіндігі бар”қатерлі топтарға” жататын адамдарды тексеріп, вирус жұққан адамдарды дер кезінде тауып отыру;

2. Ауру ошағын анықтап, дәрігерлік бақылауға алып, вирустың әрмен қарай дамуына, яғни басқа адамдарға жүғуына мүмкіндік бермеу жұмыстарын ұйымдастыру.

Қазақстан Республикасында 5 жылдың ішінде 4 млн 870 мың адам арнайы тексеруден өтті. Екіқабат әйелдерді тексеру және өз атын жарияламай тексерілу жұмыстары кең түрде жүргізілуде. Әрбір облыс орталығында осындай тексерілу жүргізетін арнайы кабинет жабдықталған және одан бүкіл індет туралы жан-жақты ақыл - кеңес алуға болады.

“ЖИТС ауруының алдын алу туралы” Қазақстан Республикасының заңында ЖИТС ауруымен күресу күрделі, кешенді мәселе деп танылған. Оны шешуге денсаулық министрлігімен қатар басқа да министірліктер қатысады, олардың жұмысын ҚР Министерлер Кабинеті жанынан құрылған Үйлестіру кеңесі басқарады.

Қазақстан Республикасында тұратын не ұзақ мерзімге жұмыс атқаруға келген әрбір шетел азаматы Қазақстан Республикасының “Халық денсаулығын сақтау туралы” заңына сәйкес ЖИТС вирусының жұққан, жұқпағандығын анықтау үшін медициналық куәлендіруден өтуі тиіс.

ЖИТС-пен ауырған не вирусын тасымалдаушы шет ел азаматтары Республика аумағынан шығарылып жіберіледі, ал еліміздің азаматтары емделуге, кешендік тексерістерден өтуі міндетті. Олардың қызметтен, бизнестен, заңға қайшы келмейтін іс-әрекеттің қай түрінен болмасын шектетуге болмайды. Тек медицина, фармацевтика, тұрмыстық қызмет көрсету саласы қызметкерлері жұмысын атқаруы қажет. Олар үшін ЖИТС-пен ауыру, вирус тасымалдаушы болу - кәсіби ауру болып табылады, сондықтан біраз жеңілдіктер жасау жайы қарастырылған. Мәселен, бір мерзімдік ақша төлеу тәрізді. Оның үстіне ЖИТС-пен сырқаттанушылармен, вирус тасымалдаушылармен тікелей жұмыс істейтін медицина және ғылыми қызметкерлер жұмыстың зияндылығы үшін қосымша, ақылы 24 күндік демалыс және негізгі жалақысының 60 пайызына дейін үстем ақы алуға құқылы.

ЖИТС вирусын тасымалдаушылар қан беретін донор бола алмайды. Әдейі және біле тұра басқа азаматтарға ЖИТС вирусын жұқтырушы, клиникалық, лабораториялық тексерілуден қашқақтаушы, өз жұмысын салақ атқару нәтижесінде ЖИТС вирусымен сау адамдардың залалдануына себепкер болушы, нақты кісінің ЖИТС-пен ауыратындығын не оның вирусын тасымалдаушы екендігін рұқсатсыз жариялаушы азаматтар мен мамандар заңға сәйкес жауапқа тартылады.

СПИД-пен ауырған кезде адам денесінде Т-лимфоцит деп аталалатын қан клеткаларының айрықша бір түрінің саны күрт төмендейді. Адамды көптеген жұқпалы аурулардан сақтауда Т-лимфоциттің маңызы зор. Сондықтан, көптеген ауру қоздырғыштар - микробтар мен вирустар, өкпе қабыну, миды зақымдау, қанға тарау, ісік ауруларының пайда болуына мүмкіндік туғызады.

СПИД қоздырғышын немесе адамда имунитет жетіспеушілікті туғызатын вирусты 1983 жылы француз ғалымы, вирусолог Л. Монтанье тапты. Ал 1984 жылы америкалық ғалым Р. Галло вирустың барлық қасиеттерін жан-жақты тексеріп жариялайды.

СПИД вирусы адам организмінде қалай өмір сүреді?

Адам организміне енген вирус қанның лимфоцит клеткаларының ішіне кіріп, клетканың генетикалық аппаратына жабысып, тез көбейе бастайды. Одан шыққан вирустар жаңа клеткаларға жабысып өткен процестерді қайталайды. Лимфоцит клеткаларының осылай өле беруінің салдарынан күндердің күнінде организмінде иммунитет жетіспеушілік пайда болады. Бұл жасырын кезең ондаған жылға дейін созылуы мүмкін. Айрықша еске алатын жай, осы жасырын кезең кезінде адам өзін аурумын деп санамайды. Бірақ, ол өзімен қатынастағы адамдарға ауру жұқтырады да, жұқпалы аурудың көзі ретінде СПИД-ті тарата береді.

Өкінішке орай, СПИД вирусын өлтіретін дәрілік заттар адам клеткаларына да зияндығын тигізеді. СПИД ауруын ауруын емдейтін тиімді дәрілер жасаудың бұл қиындығын ескерген дұрыс.

Спид вирусы ауырған адамнан сау адамға қалай жұғады?

Ол үшін, вирус ауырған адамнан сыртқа шығу керек, екішіден, сыртқа шықан вирус сау адам организміне жету керек. Міне, осы процесті белгілі кеңес эпидемологы, ССР медицина ғылымы академиясының академигі Л.В.Горомащевский: “Жұқпалы аурулардың таралу механизмдері” деп атаған.

Зақымданған адам организмінде вирус қанының лимфоциті мен қан түйірлері пайда болатын орган өтіп, өнеді. Сыртқы ортаға ол ұрықпен немесе әйелдердің жыныс мүшелерін ызғалдандырып тұратын сұйықтар мен бірге шығады. Қазіргі кезде вирустың осындай жолдармен таралуы ешқандай күмән туғызбайды.

Жыныстық зақымдасу кезінде серіктестердің мүшелерінің шырышты сілекей қабығындағы жарақатқа яғни, қанға немесе сары суға СПИД-пен зақымдалған адамнан шыққан вирус түседі де, серігіне ауруды жұқтырады.

СПИД вирусының гомосексуалистердің, бисексуалистердің, гетеросексуалистердің және еркектер мен әйелдердің қайсысының қанында болса да өсіп-өнуіне жол бар. Мысалы АҚШ-тағы гомосексуалистер басқаларға қарағанда СПИД пен жиі ауырады. Бірішіден, оларға 80-жылдары өздеріне лайықты жыныстық серіктері көп болды, екішіден, ішектің ішектің шырышты сілекей қабығы қынаптағыдан гөрі жұқалау келеді және онда қабыну процестері жиі болады.

СПИД ауруын таратуда маңызды жағынан екінші орын алатын жол – вирустың ластанған шприц және оның инесі арқылыжету. Бұл қан құйғанда немесе нашақорлардың бір ғана лас пайдалуынан жиі болады.

Бүгінде көпшілік арасында бірнеше адамға дәрі сағанда тек инесін ғана ауыстырып, бір шприцті пайдалануға деген пікір бар. Бұл әрине, дұрыс емес. Себебі тамырға дәрі жібергенде шприцке қанның көзге көрінбейтін майда тамшылары қайта сорылады. Яғни, терінің астына немесе бұлшық етке салғаннан гөрі инені қан тамырларына салу едәуір қауіпті екенін ескерген жөн. Себебі, қанға жұқпалы ауру бірден түседі.

СПИД вирусы әдеттегі тұрмыс жағдайында жұқпайды:

Қол алып амандасқанда, құшақтасып беттен сүйген кезде, үй жабдықтары, кітаптар арқылы, ыдыс-аяқ, тағам азықтары, сусындар, үй есіктерінің және транспорттардың ішіндегі тұтқалар арқылы вирус таралмайды. Маса, қандала және бүргелер адамды шаққан кезде вирус жұөпайды. Дене бойында СПИД вирусы бар адаммен бірге ыдыстан тамақ ішкен кезде, басейінге бірге түссе де, бір дәретхананы пайдаланса да, тіпті ір төсеккті пайдаланса да Спид вирусы жұқпайды.

ЖИТС - көп жағдайда өлімге соқтыратын аса қатерлі вирустық дерт. Қазақстанда осы қауіпті ауруға қарсы күрес жүргізу мақсатымен мамандандырылған емдеуді жоспарлы түрде ұйымдастыру. Жоғарыда аталған ЖИТС орталықтары ұйымдастырушы, тәсілдеуші және емдеуші мекемелер ретінде жұмыс атқарады. Қазіргі кезде Республикамызда ЖИТС- тен қорғану жөнінде жұмыс жүргізетін 20 орталық және 80 лаборатория бар.жаңа қызмет жүйесі құрылды. Оның құрамына республикалық, облыстық, қалалық ЖИТС-ке қарсы күресу және аурудың алдын алу орталықтары, диагностикалық лабораториялар мен анонимдік кабинеттер кіреді. Осындай қызмет жүйесінің күнделікті жұмысын Республикалық ЖИТС-тен сақтандыру комитеті басқарады. Бұл комитеттің ең басты мақсаты-ЖИТС вирусын жұқтырған адамды табу, оны тексеру және

Дүние жүзi бойынша соңғы кездерi кең етек ала бастаған ақпараттық ағарту жұмстарының ыңғайлы және әсерлi болуына қарамастан адам қорғаныш тапшылығы вирусы жұқтырылған қорғаныш тапшылығының белгiсiн, яғни АҚТВ/ЖҚТВ-ның алдын алу мәселерiне жұртшылық әлiде болса жеткiлiктi мән бермей отыр. Өйткенi оларда қалыптасқан қасаң пiкiрге енген өзгерiстердi анықтап беретiн ғылыми ғылыми мақалар кемшiл. Жұмыс енгiзiне мынандай бағыттардан жүргiзiледi:

1. ағарту жұмыстарының “дәстүрлi емес” әдiстерi мен дәстүрлерiн (автожүрiс, әуе шарын ұшыру, жұртшылық алдында театрландырылған қойылымдар қою, бұқаралық ақпарат құралдарында қазақ тiлiнде АҚТВ/ЖҚТБ проблемаларын жариялау) қолдану арқылы ауыл тұрғындарын аталмыш шараларға барынша кеңiрек тарту.

2. Ақпараттық акциялар кезiнде әрбiр ауыл тұрғынына түсiнiктi қазақ тiлiнде “Жiбек жолында ЖҚТб мен нашақорлыққа жол жоқ! ”деген нақты ұран тастау керек. Ақпараттық акция қатысушыларына “ЖҚТБ-ға қарсы” деген белгiсiмен арнайы киiмдер дайындау.

3. Ауыл тұрғындары арасындағы ақпараттық-ағарту жұмысына журналистердi, артистердi, педагогтарды, үкiметтiк емес және үкiметтiк емес және үкiметтiк ұйымдардың өкiлдерi мен саяси және дiни қызметкелердi кеңiнен тарту.

Облыс халқын ЖҚТБ жөнiнен сауаттандыру және хабарландыру iсi 2 кезеңде жүргiзiлдi. Бiрiншi кезеңде облыс аймағанда “Жiбек жолында ЖҚТБ мен нашақорлыққа жол жоқ” деген ұранмен Алматы-Талғар-Жаркент – Талдықорған – Қапшағай - Алматы бағытында 7 күндiк автожүрiс, Талғар қаласында жасөспiрiмдер үшiн екi күндiк сауаттандыру тренингi, Қаскелең қаласында әуе шарын жiберу арқылы жастар үшiн арнайы ақпараттық акция өткiзiлдi. Келесi қорытындылаушы кезеңде ЖҚТБ-ға қарсы Дүниежүзiлiк күрес күнiне арналған шаралар жүзеге асырылды, тап айтқанда, Жамбыл ауданы Ұзынағаш ауылындағы 47-шi мектеп оқушылары үшiн акция, театрландырылған қойылымдар, Талдықорған қаласында үкiметтiк емес ұйымдардың өкiлдерiнiң қатысуымен сауал- жауап кештер өттi. Ақпараттық жұмысты талдау қорытындысы ағарту жұмыстарының ”Дәстүрлi емес” түрлерiн қолдану ауыл тұрғындарының санасына Дүниежүзiндегi, Қазақстандағы, облыстағы эпидемиялық жағдай туралы ақпараттың шеберлiкпен жеткiзiлгенiн көрсеттi.

Алматы облыстық ЖҚТБ орталығының мамандары өздерi жүргiзген шарала барысында облыс тұрғындарына ащы да болса ақиқатты жеткiзуге тырысты, атап айтқанда, АҚТБ/ЖҚТБ және нашақорлық iндетiнiң қарқындап бара жатқандығын адамдардың, әсiресе жастарды, кез-келген осы бiр қауiптi iндеттiң алдын алмаса, жұқтырып алу қаупiнiң күштi екендiгi айтылды. Ал алдын алудың бiрден-бiр жолы - аурудың қауiптiлiгi, жұғу жолдары туралы ақпаратты әрбiр адамның санасына жеткiзу болып табылатыны белгiлi нәрсе. Қауiптi iндет туралы қажеттi деңгейде болған жастармен, жасөспiрiмдердiң өз құрбылары, жақын-жуықтары мен қызу ой бөлiскендердiң куәсi болдық.

Тұрғындар арасында облыстың танымал артистерiнiң ойын-сауық кештерi де үлкен табыспен өттi. Ауыл адамдарының арасында әсiресе АҚТВ-ны лабораториялық зерттеуi ерекше қызығушылық туғызды. Олардың көпшiлiгiн АҚТВ-ға жерде жасырын және ерiктi тексерiлуге болады, мамандардан кеңес алуға болады, деген сияқты сауалдар қызықтырылды. Сонда-ақ жыныстық қатынас жөнiнде аурудан сақтандыратын күйектердi қолдану туралы ақпарат алу кезiнде ауылдықтардың қалалықтарға қарағанда едәуiр дәрежеде ұяңдығы және ұялшақ екендiгi байқалды.

Арнайы жүргiзiлген сұрақ - жауап ауыл тұрғындарының 45,4 пайызы АҚТБ/ЖҚТБ мәселерiнен жеткiлiктi хабардар еместiгiн көрсеттi. Мектеп оқушылары арасында жыныстық қатынас мәселерiнiң белсендi түрде талқыланғандығын байқадық. Жасөспiрiмдер АҚТБ/ЖҚТБ ауруының белгiлерiн және оның алдын алу шаралары туралы мәлiметтер алды. Әсiресе нарколог маманның нашақорлық заттарының зиянды туралы ақпараты жастарда ерекше әсер қалдырды. Қорытынды ақпараттық акцияда 1999 жылдың 1 желтоқсан күнi Ұзынағаш ауылында оқушылар үшiн баспасөз конференциясы, ойын сауық кешi, плакаттар, санбюллетеньдер конкурсты, жеңiмпаздарды марапаттау, сұрақ-жауап алу, АКТВ-ны жедел анықтау шаралары өткiзiлдi.