60. Спробы дэмакратызацыі палітычнай сістэмы пасля смерці Сталіна

Пачатак перамен у грамадска-палітычным жыцці СССР, у тым лiку i БССР, быў звязаны са смерцю Сталiна (5 сакавiка 1953 г.) i перастаноўкамi ў вышэйшых эшалонах улады. Cама па сабе смерць правадыра выклiкала са-праўдны шок у грамадстве. У Маскве пад час жалобных мерапрыемстваў за-гiнула шмат народу. У Мiнску некалькi cутак запар да помнiка Сталiну цяг-нулiся сотнi тысяч людзей, каб выказаць свой смутак.

Неўзабаве з Прэзiдыуму ЦК КПСС было выведзена 15 чал з 25, а коль-касць кандыдатаў скарочана з 11 да 4. У вынiку пасаду Старшынi Савета Мі-ністраў заняў Малянкоў (ён жа старшынстваваў на пасяджэннях Прэзiдыуму ЦК), Хрушчоў узначалiў узначалiў Сакратарыят ЦК КПСС, Берыя – Міністэрства унутраных спраў (якi аб’ядноўваў ранейшыя МУС i Міністэрства дзяржаўнай бяспекі), Булганiн - Мiнiстэрства Абароны (яго намеснікі Васiлеўскi i Жукаў), Варашылаў - старшыня Вярхоўнага Савета, Швернiк – Усесаюзнага Цэнтральнага Савета прафесійных саюзаў.

Здавалася, што замены Сталіну ніколі не будзе, таму ў газетах усё час-цей пра прынцып калектыўнага кiраўнiцтва.

У БССР, абласцях i раёнах адбылiся пленумы, прысвечаныя ўмацаванню калегiяльнасцi ў рабоце партыйных органаў, развiццю крытыкi i самакры-тыкi, павышэнню адказнасцi перад камунiстамi.

Мiнуў трэцi месяц пасля смерцi Сталiна, а канчатковае пытанне аб но-вым кiраўнiку яшчэ не было вырашана. У цэнтры да ўлады iмкнецца Берыя. Яго палiтычны курс пакуль невыразны, але мае прыкметы лiбералiзацыi. Пе=рапыняюць “справу ўрачоў”. Летам на волю вып. 1.181.264 зняволеных

2. 526.402

Назiраецца iмкненне абаперцiся на нацыянальныя кадры. Эмiсары шэфа аб’яднанага МУС-МДБ едуць у Прыбалтыку, Украiну, на Беларусь, дзе кi-раўнiкi “некарэннай” нацыянальнасцi, у асноўным рускiя, тэрмiнова замя-няюцца на “нацыяналаў”. Кiруючая тройка ў асобе Мялянкова–Берыя–Хру-шчова на падставе вывучэння камiсiяй становiшча спраў на Беларусi дае ўказанне: “тав Патолiчава патрэбна адклiкаць, а прызначыць Зiмянiна”.

Яшчэ некалькi месяцаў таму М. В. Зiмянiн быў другім сакратаром ЦК КПБ, яго добра ведалi ў рэспублiцы па партызанскiх справах. Але каб змя-нiць Патолiчава, якi ўжо тры гады працаваў у Мiнску i карыстаўся аўтарытэ-там, патрэбны былi важкiя падставы. Таму ў цэнтры падрыхтавалi запiску аб становiшчы спраў на Беларусi. На яе падставе Прэзiдыум ЦК КПСС 12 чэр-веня 1953 прыняў пастанову “Пытаннi Беларускай ССР i задачы партыйных арганiзацый Кампартыi Беларусi”

25 чэрвеня у Мінску быў склiканы Пленум ЦК КПБ з удзелам сакратароў гаркомаў i райкомаў, адказных работнiкаў ЦК, СМ, грамадскiх арганізацый i творчых саюзаў. У парадак дня паставiлi два пытаннi – пастанову ЦК КПСС i задачы камунiстаў Беларусi i арганiзацыйнае пытанне.

Адкрыць Пленум давялося сакратару ЦК па iдэалогii. Першы сакратар С. Н. Патолiчаў лiчыўся фактычна адхiленым, а з пяцi астатнiх сакратароў у гэты час заставаўся на сваёй пасадзе толькi Гарбуноў. Старшыня даў слова М. В. Зiмянiну. Гэта быў першы ў гiсторыi КПБ даклад на Пленуме, якi чы-таўся на беларускай мове. Так здарылася, што разам з крытыкай Патолiчава высветлiлася неабходнасць у яго далейшай працы на пасадзе I сакратара. I Малянкоў, Хрушчоў i Берыя былi вымушаны пагадзiцца з гэтым.

А 26 чэрвеня 1953 г Берыя i яго блiжэйшыя намеснiкi - Абакумаў (былы МДБ), Кабулаў, Мяркулаў, Дэканозаў, былi арыштаваны. Пасаду мiнiстра МУС заняў Круглоў.

2-7 лiпеня 1953 на Пленуме ЦК КПСС з дакладам “Аб крымiнальных антыпартыйных i антыдзяржаўных дзеяннях Л. П. Берыя” выступiў Малян-коў. Размова выйшла далёка за межы Берыя i закранула асобу Сталiна. Але асноўная вiна за злоўжываннi ахоўных органаў ускладалася на Берыя. У вы-нiку ён быў выведзены з ЦК, выключаны з партыi, прыцягнуты да крымi-нальнай адказнасцi, акрамя таго, абвiнавачаны ў шпiянажы на карысць ан-глiйскай разведкi i растраляны ў снежнi таго ж 1953 года.

Пленум выказаўся за ўзмацненне калектыўнага кiраўнiцтва, за пад-парад-каванне МУС партыйным органам. Але сам тэкст пастановы апублiкаваны не быў, за выключэннем асуджэння Берыя як ворага народа. Некаторая iнфар-мацыя пасылалася праз закрыты лiст партыйным арганізацыям.

Лiпеньскi Пленум меў пераломнае значэнне ў аздараўленнi ўнутрыпар-тыйнага i дзяржаўнага жыцця.

У Малянкова з’явiлася магчымасць стаць афiцыйным лiдэрам у партыi, але неўзабаве з’явiлася кампрамiсная кандыдатура. Вераснёўскi Пленум ЦК КПСС усталяваў пасаду Першага сакратара ЦК КПСС i па прапанове Малянкова абраў на яе М. С. Хрушчова.

З гэтага часу назiраецца прыкметная тэхнакратызацыя партапарату, звяза-ная з актуалiзацыяй гаспадарчых праблем краiны. Так, у канцы 1955 у скла-дзе сакратароў райкомаў i гаркомаў КПБ знаходзiлася 137 IТР i спецыялiстаў сельскай гаспадаркi. Шырока ўваходзiлi ў практыку сумесныя пастановы ЦК КПСС i Саўмiна СССР, якiя павiнны былi сведчыць аб узмацненнi функцый савецкiх органаў, але на справе, як i раней, вызначальную ролю ва ўсiх сфе-рах жыццядзейнасцi краiны адыгрывалi партыйныя кiраўнiкi.

На 1 студ 1954 у шэрагах КПСС знаходзiлася 6, 9 млн камунiстаў, з iх 129 585 у КП Беларусі. Адбыўся абмен парт дакументаў, павысiлася ўвага да прыёму ў партыю моладзi.

Быў прыняты шэраг пастаноў, накiраваных на паляпшэнне дзейнасцi дзяржаўнага апарату. Да пачатку 1954 адм-кiраўнiчы апарат займаў 1/8 ад усiх рабочых i служачых. Усе спробы скарацiць гэты апарат не мелi поспеху. Каб пазбегнуць звышцэнтралiзацыi кiруючых функцый, былi значна пашы-раны правы саюзных рэспублiк i мясцовых органаў.

Адной з самых характэрных падзей другой паловы 50-х – перагляд спраў людей, пацярпеўшых у час сталiнскiх рэпрэсiй у 30-я гг.

Паводле ўказа Прэзідыуму Вярхоўнага Савета СССР “Аб амнicтыi” (27 сакавіка 1953) 30 красавiка 1954 Вярхоўны суд СССР рэабiлiтаваў ахвяр так званай “ленiнградскай справы” (Вазнясенскi, Кузняцоў, Радзiёнаў) i пакараў тых, хто фабрыкаваў яе: былы МДБ Абакумаў i тры яго памагатыя былi рас-страляны. У чаканнi суда памёр i мiнiстр Унутраных Спраў БССР Цанава.

У гэты ж час былi перагледжаны ўсе асноўныя “справы” пасляваеннага часу, звязаныя з рэпрэсiямi. Аднак Хрушчоў не асмелiўся пайсцi на перагляд палiтычных працэсаў 30-х гг. Але ў асобных выпадках рэабiлiтацыя датычы-ла i асуджаных у З0-я.: Касiёр, Чубар, Постышаў, Рудзутак, Косараў, Гамар-нiк, Эйхе i iнш.

Разам з тым, партыя i ўрад рабiлi захады, накiраваныя на прадухiленне ў будучым такiх жа парушэнняў дзяржаўнай законнасцi. Так, 1 верасня 1953 была скасавана так званая “Асобая Рада”, захаваная Берыя з сакавiка пры злiццi МДБ i МУС.

Надалей адзначалася, што крымiнальнае пакаранне магло быць назна-чана толькi па прыгавору суда. У сак 1954 на новай падставе быў утвораны Камітэт дзяржаўнай бяспекі пры Саўмiне СССР i саюзных рэспублiк. Кадры КДБ зацвярджалiся ў вышэйшых партыйных i дзяржаўных органах. Паводле пастановы Прэз Вярхоўнага Савета СССР “Аб пракурорскiм наглядзе” ад 24 мая 1955 выкананне законнасцi зрабiлася адным з прыярытэтных накiрункаў дзяржаўнай палiтыкi. Арышты без санкцыi пракурора лiчылiся недапушчаль-нымi. Яшчэ ў 1953 г скасавана забарона шлюбаў памiж грамадзянамi СССР i iншаземцамi, у 1954 крымiнальная адказнасць цяжарных жанчын за ўчы-ненне абортаў.

17 верасня 1955 з'явiўся ўрадавы ўказ “Аб амнiстыi савецкіх грамадзян, якiя супрацоўнiчалi з акупантамi ў перыяд ВАВ 1941-45 гг. Як нi парадак-сальна, але і яна не закранула праблемы трапiўшых у палон.

Лiквiдаваўшы найбольш адыёзныя рудыменты сталiншчыны (ГУЛАГ, пазасудовыя крымiнальныя органы), апарат КПСС аказаў падтрымку Хру-шчову, але не лiквiдаваў камандна-адмiнiстрацыйную сiстэму, бо сам з’яў-ляўся яе часткай.

Негалосна прынятая лiнiя на спыненне палiтычных рэпрэсiй не выкры-вала iх крынiц i асабiстай ролi ў iх Сталiна. Былыя сталiнскiя саратнiкi, якiя заставалiся пры ўладзе, не маглi на гэта пайсцi. Больш таго, афiцыйная парт прапаганда не толькi не iмкнулася выкрыць Сталiна, але, наадварот, умацоў-вала мiф аб iм як вялiкiм правадыры, вялiкiм ленiнцы i г. д. У снежнi 1954 шырока адзначалася яго 75-годдзе. Друк адкрыў з гэтай нагоды спецыяльную рубрыку, дзе з’явiлiся cпецыяльныя артыкулы “I. В. Сталiн - вялiкi прадаў-жальнiк cправы Ленiна”. Iмя Сталiна штодзень упамiналася ў дакладах, вы-ступленнях кiраўнiкоў партыi i дзяржавы.

4 студзеня 1955 Пленум ЦК КПСС прыняў рашэнне ўрачыста адзначыць 22 красавiка – дзень памяцi У.I. Ленiна. У перспектыве ў гэты дзень шырока асвятлiць значнасць i непераможнасць iдэй м/л i дасягнутыя поспехi ў будаў-нiцтве камунiзму. Напярэдаднi свята праводзiць урачыстыя сходы парт, сав i грамадскiх арганiзацый, а таксама даклады i гутаркi на прадпрыемствах, ва ўстановах, калгасах, аб жыццi i дзейнасцi Ленiна.

Стваралася вельмi супярэчлiвая сiтуацыя, пры якой iдэалагiчная крытыка культу асобы, акцыi па перадоленнi яго наступстваў, усё больш адрывалася ад свайго галоўнага суб’екту. Пэўныя выхады са складанага становiшча вы-значыў ХХ з’езд КПСС (14-25 лютага 1956) паводле даклада Хрушчова “Аб кульце асобы i яго вынiках”.

ХХ з’езд КПСС, стаў этапным пунктам у развiццi краiны, у тым лiку БССР. Справаздача ЦК надавала надзею аб пераадоленнi сталiнcкiх пару-шэнняў у жыццi грамадства. У гэтым жа накiрунку была вытрымана паста-нова ЦК КПСС ад 30 чэрвеня 1956 “Аб пераадоленнi культу асобы i яго наступст-ваў”.

Па ўказаннi ЦК КПСС следчымi органамi БССР праведзена праверка су-довых спраў даваенных гадоў. У вынiку было ўстаноўлена, што iснаванне на Беларусi антысавецкага падполля ў 1937-38 было вынiкам фальсiфiкацыi, а шэраг асоб - Гiкала, Галадзед, Кнорын, Убарэвiч, Чарвякоў, Шаранговiч, А. I. Крынiцкi, Валковiч, Дзенiскевiч, Стакун падлягалi першачарговай рэабiлi-тацыi. Усяго з 1956 па 1962 было рэабiлiтавана 29012 чал., далёка не ўсе. Да 1994 г. гэта лiчба дасягнула больш як 160 тыс.

У чэрвенi 1957 выявiлася спроба рэанiмацыi сталiнскiх метадаў кiраў-нiцтва. На Прэзiдыуме ЦК Молатаў i Малянкоў паставiлi пытанне аб вы-зва-леннi Хрушчова ад пасады I сакратара. Iх падтрымалi Варашылаў, Кагановiч, Булганiн, Пярвухiн, Сабураў. Супраць – Мiкаян, Суслаў, Кiрычэнка. З апорай на ўзброеныя сiлы (Жукаў) i КДБ (Сяроў) большасць членаў ЦК асудзiлi “антыпартыйную групу” i выключылi iх з партыi.

Яшчэ больш моцны ўдар па прыхiльнiках Сталiна быў нанесены ХХ з’ездам КПСС (17-31 кастрычнiка 1961 г.), калi ў адпаведнасцi з рашэннем дэлегатаў труна з целам “правадыра ўсiх часоў i народаў” была вынесена з маўзалея, помнiкi ў яго гонар убраны з плошчаў i г. д.

Не менш важнай падзеяй, якая адбылася на з’ездзе, стала прыняцце но-вай, трэцяй па лiку партыйнай праграмы, названай Праграмай пабудовы ка-мунiзму. Для яе рэалiзацыi ставiлася на мэце стварэнне адпаведнай МТБ, па-ступовае пераўтварэнне сацыялiстычных грамадскiх адносiн у камунiстыч-ныя i фармiраванне новай асобы.

У 1958 г. адбыўся вiзiт у Мiнск Хрушчова. З дакладам на беларускай мо-ве выступаў К. Т. Мазураў. Але Хрушчоў у выступленні перад студэнттамі заўважыў, што менавіта беларусы першымі пабудуюць камунізм, бо яны першымі перайшлі на рускую мову.

Пераход савецкага народа да новага этапу свайго развiцця абумоўлiваў яшчэ большага ўзрастання ролi i значнасцi Камунiстычнай партыi. Адпавед-ным чынам гэта запатрабавала ўмацавання камандна-бюракратычнай сiстэмы i вяртання да сталiнскiх метадаў кiравання.

САВЕТЫ

Дэмакратызацыя жыцця станоўча адбiлася на дзейнасцi Саветаў усiх узроўняў. Саветы пачалi лепш выконваць свае гаспадарчыя, арганiзацый ныя i культурна-выхаваўчыя функцыi. У другой палове 50-х на Беларусi, як i паў-сюдна, пачалося абмеркаванне народам дакументаў i законаў, распра-цава-ных ЦК або ўрадам. Праводзiлiся агульнасаюзныя i рэсп нарады па пытаннях развiцця прамысловасцi i сельскай гаспадаркі.

Палажэннi аб сельскiх, пасялковых, раённых, гарадскiх Саветах, зацвер-джаныя Вярхоўным Саветам БССР у 1957-58, адлюстравалi iмкненне да раз-вiцця савецкай дэ-макратыi. Яны заканадаўча замацавалi правы iнтэрпеляцыi дэпутатаў, усталявалi iх недатыкальнасць, вызначылi iнш правы i абавязкi.

У 1950-х гг была пашырана самастойнасць саюзных рэспублiк ў галiне вырашэння мясцовых пытанняў сац-эканамiчнага, культурна-выхаваўчага i палiтычнага развiцця. У веданне ўрада Беларусi перадавалiся многiя пытаннi планавання прамысловасцi, размяшчэння прадпрыемстваў i ўстаноў, што раней знаходзiлася ў кампетэнцыi саюзнага ўрада.

Пашырэнне правоў саюзных рэспублiк вяло i да ўзрастання ролi ВС, СМ БССР ва ўсiх галiнах жыцця рэспублiкi. Яно было ўзмоцнена тым, што рэс-публiкi атрымалi права на распрацоўку ўласных грамадзянскiх i крымiналь-ных кодэксаў, на адміністрацыйна-тэрытарыяльнае ўладкаванне.

У 1954-55 г. колькасны склад адм-кiруючага апарату зменшылася на 11 тыс чал, што дало дзяржаве эканомiю ў 71 млн руб i дазволiла накiраваць у мясцовыя Саветы звыш 700 вопытных iнструктараў. Тым не менш, ва ўмовах панавання КПСС сапраўднага паўнаўладдзя Саветаў так i не ўдалося дасяг-нуць. Iх кiраўнiцтва абiралася пад партыйным кантролем i пры прамым i непасрэдным удзеле камунiстаў. Роля шэраговых дэпутатаў Саветаў, нават з лiку партыйцаў, таксама была нязначнай.

Вядома, што крытыка культу асобы Сталiна не магла не адбiцца на аўтарытэце ўсёй партыi, таму ў гэты час на першы план выстаўлялася задача уцягнення насельнiцтва ў рознага кшталту палiтычныя кампанii, каб не да-пусцiць дыскрэдыдацыi ўсёй камунiстычнай iдэалогii. Адным са сродкаў пераканання людзей аб Савецкай краiне як самай дэмакратычнай у свеце, з’яўлялiся выбарчыя кампанii. На працягу 1950-х гг працоўныя Беларусi двойчы бралi ўдзел у выбарах у ВС СССР, двойчы ў ВС БССР i тройчы ў мясцовыя органы рэспублiкi. За безальтэрнатыўны спiс кандыдатаў блоку камунiстаў i беспартыйных галасавала звыш 99 % выбаршчыкаў.

У складзе Вярхоўнага Савета i Савета Міністраў БССР дамiнавалi людзi, якiя праславiлi сябе ў барацьбе з ворагам. З 1948 па 1968 пасаду старшынi Прэзідыуму ВС займаў Казлоў, урад з 1956 па 59 – Аўхiмовiч, а з 1959 па 1978 - Кiсялёў.

ПРАФСАЮЗЫ

Пасля 1953 г было нямала зроблена па актывiзацыi прафсаюзаў, якiя з году ў год раслi колькасна. Калi ў 1951 у праф ар-цыi БССР налiчвалася 815 тыс, то да IХ з’езда ў сак 1960 г ужо 1 988 400, амаль увесь рабочы клас i iнтэлiгенцыя. Самая масавая непалiтычная арганiзацыя

На неабходнасць павышэння ролi прафсаюзаў звярнуў увагу Х з’езд у 1954 г. Ён запатрабаваў ад усiх работнiкаў больш поўна выкарыстоўваць свае правы ў кiраваннi вытворчымi справамi, арганiзацыi сац спаборнiцтваў, паляпшэннi дабрабыту сав людзей. Для заахвочвання пераможцаў у рэспублi-канскiм спаборнiцтве ў 1957 г быў устаноўлены Пераходны Чырвоны Сцяг i грашовыя прэмii.

Найбольш плённым у пасляваенны час для бел прафсаюзаў з’яўляўся 1958 г., калi адбыўся Пленум, а затым i 8 з’езд яго лепшых прадстаўнiкоў. Старшыня Белсаўпрофа - I. М. Макараў. 74 члены i 25 кандыдатаў.

Так, УIII з’езд прафсаюзаў БССР (май 1958) падвёў вынiкi сваёй дзей-насцi за пасляваенныя гады i акрэслiў шляхi павышэння ролi ў сац будаўнiц-тве: больш актыўна займацца арганiзацыяй сац спаборнiцтва, умацаваннем працоўнай дысцыплiны, уздымам творчай актыўнасцi рабочых i IТР. Яны ўзначалiлi барацьбу працоўных калектываў за эфектыўнае выкарыстанне тэхнiкi i абсталявання, эканомii сыравiны i матэрыялаў.

У адпаведнасцi з пастановай СМ БССР (1958 г.) Дзяржплан, Мiнiстэр-ствы i ўстановы БССР павiнны былi разглядаць пытаннi планавання, ар-ганiзацыi вытворчасцi, зарплаты, культурна-бытавога абслугоўвання i г. д., якiя закраналi iнтарэсы працоўных, з удзелам прадстаўнiкоў прафсаю-заў або пасля ўзгаднення з прафсаюзамi. У лiпенi 1958 Прэз ВС СССР зацвердзiў палажэнне аб правах фабрычных, заводскіх i мясцовых камiтэтаў.

Згодна з iм пашыралiся iх правы ў вытворчай дзейнасцi калектыва, у кi-раўнiцтве сацыялістычным спаборнiцтвам, у працоўных, фiнансавых i бы-тавых адносiнах. Па новаму палажэнню без згоды мясцовага камiтэта адмiнi-страцыя не мела права звальняць рабочых i служачых. У распараджэнне Са-ветаў прафсаюзаў перадаваўся бюджэт прафсаюзаў, бюджэт па страхаваннi, пытаннi па ахове працы i тэхнiкi бяспекi, а з 1961 – cанаторыi i дамы адпа-чынку.

Варта адзначыць, што асноўнай задачай прафсаюзаў з’яўлялася вы-творчая сфера. Па iх iнiцыятыве спаборнiцтвы “за званне брыгад выдатнай якасцi”, “за эканомiю iнструментаў”, “за сумяшчэнне прафесiй” (1951-55). Усяго удзельнiчала 95, 2% працоўных. З 1958 г - рух за званне ударнiкаў i брыгад камунiстычнай працы. Пасля 10 з’езда (1962) за пераход перадавiкоў на адстаючыя ўчасткi, за званне “майстар-залатыя рукi”

Актывiзацыя прафсаюзаў выявiлася таксама ў выхаваўчай i культурна-асветнiцкай сферах. Яны з’яўлялiся арганiзатарамi шматлiкiх мерапрыем-стваў па прапагандзе перадавых метадаў працы, камунiстычнага выхавання насельнiцтва, праяўлялi клопат аб стварэннi належных умоў для культурнага адпачынку працоўных i iх дзяцей, развiццю турызму, мастацкай самадзей-насцi. Па iнiцыятыве прафсаюзаў каля 600 прадпрыемстваў каля 600 прад-прыемстваў i ўстаноў будавалi жыццё на свае сродкi. Для кантролю за ходам жыллёва-бытавога будаўнiцтва прафсаюзы прыцягнулi каля 30 тыс чал.

Такiм чынам, першыя крокi, зробленыя ў 50-я гг. па дэмакратызацыi асноў савецкага ладу спрыялi пашырэнню правоў прафсаюзаў, актывiза-цыi iх работы, павелiчэнню iх уплыву на ўсе сферы жыцця рэспублiкi.

КАМСАМОЛ

У1950-я гг. раслi i ўмацоўвалiся камсамольскiя арганiзацыi рэспублiкi. Узрастала iх роля ў грам-палiтычным i гаспадарчым жыццi i ў выхаваннi мо-ладзi. Характэрнай прыкметай часу стала iх колькаснае павелiчэнне. Калi ў 1950 г. у шэрагах ЛКСМБ налiчвалася 367, 5 тыс камсамольцаў, то да 1961 г. ужо 620,5. У 1959-60 гг. I сакратаром ЦК з’яўляўся Крывулiн, у 60-64 – Мак-сiмаў, 64-70 - Жабiцкi i г. д. Высокi аўтарытэт у час вайны i пасляваеннага аднаўлення. Строгi адбор у члены арганiзацыi. Кадры для партыйна-савецкай наменклатуры.

Шэфства камсамола над пiянерскай арганiзацыяй.

Актыўнасць камсамольцаў выявiлася ў барацьбе за сац спаборнiцтва, за ўздым прамысловасцi i сельскай гаспадаркi. Па заклiку партыi камсамол Беларусi ўзяў удзел у асвваеннi цалiны i абложных зямель у Казахстане, Сiбiры, На Алтаi i Урале. Толькi ў 1954-55 гг. у камiтэты паступiла звыш 100 тыс заяў аб жаданнi паехаць на цалiну. З 1954 па 1960 г на пастаянную працу выехала звыш 60 тыс дзяўчат i юнакоў. З 1960 г Беларусь пачала шэфства над Какчэтаўскай вобл Казахстана.

У 1958 г. у БССР працавала 7 тыс камсамольскiх палiтгурткоў з удзелам каля 150 тыс чал. Тысячы камсамольцаў рыхтавалася да паступлення ў партыю. З паслабленнем “халоднай вайны” i пранiкненнем звестак аб жыццi моладзi за мяжой узмацнiлася патрэба ў актыўнай iдэалагiчнай працы (стыля-гi, рок-н-рол)

Узяўшы курс на пабудову камунiзму, партыя ўзняла тэзiс аб павышэннi сваёй ролi ў жыццi краiны. Адзiнай пануючай iдэалогiяй працягвала заста-вацца камунiстычная.

Пагаршэнне спраў у эканомiцы абвастрала сацыяльную напружанасць у грамадстве. Рабочыя выказвалi нездавальненне недахопам спажывецкiх тава-раў, ростам цэн (Навачэркаск, 1962); cялян раздражняў па-датковы наступ на iх асабiстую гаспадарку i невялiкiм памерам аплаты сваёй працы; вайскоўцы былi незадаволены аднабаковым скарачэннем савецкiх узброеных сiл, ад-праўкай у адстаўку афiцэраў без кампенсацый i перспектыў на ўладкаванне на працу. Адстаўка Жукава за “банапартызм” i iмкненне паставiць сябе вы-шэй за партыйныя органы.

Частыя перабудовы i рэфармаваннi кiруючых структур непакоiлi шмат-лiкае партыйнае i дзяржаўнае чыноўнiцтва. Асаблiвае незадавальненне вы-клікалi прынцып (прыняты ХХII з’ездам КПСС) змяняемасцi кадраў (штогод 25%), падзел абкомаў на прамысловы i сельскагаспадарчы аддзелы, лiк-вiдацыю райкомаў i iнш.

Акрамя таго, узмацнiлася арганiзацыйная блытанiна, калi партыйныя i савецкiя органы падзялiлiся па гаспадарчаму прынцыпу (на Беларусi - у снежнi 1962- студзенi 1963), стварылiся калгасна-саўгасныя ўпраўленнi, а сельскiя райкомы ператварылiся ў партыйныя камiтэты гэтых упраўленняў. Для кiраўнiцтва партыйнымі арганiзацыямi прадпрыемстваў i будоўляў, раз-мешчаных у сельскай мясцовасцi, былi створаны 23 занальныя прамыслова-вытворчыя камiтэты.

У вынiку раён як адмiнiстрацыйна-гаспадарчая адзiнка разрываўся на часткi. З яго складу штучна выдзялялiся так званыя прамыслова-вытворчыя зоны. Стваралiся адпаведныя абласныя камiтэты партыi па кiраўнiцтву пра-мы-словасцю, будаўнiцтвам i сельскай гаспадаркай.

Iмкненне Хрушчова ўзмацнiць iдэалагiчны ўцiск у лiтаратуры (Б. Па-стэрнак, А. Вазнясенскi), выяўленчым мастацтве (Э. Неiзвесны, абстракцыя-нiсты), музыцы (фармалiзм) i г. д. выклiкала негатыўнае да яго стаўленне з боку iнтэлiгенцыi. Усё савецкае грамадства ў цэлым негатыўна аднаслася да яго заяў адносна магчымасцi CCCР за кароткi час абыйсцi па эканамiчных паказчыках перадавыя краiны свету i не пазней 1980 пабудаваць камунiзм.

У вышэйшых эшалонах улады наспела змова. 13 кастрычнiка 1964 на пясяджэннi Прэзiдыума ЦК КПСС Хрушчову былi прад’яўлены прэтэнзii за развал сельскай гаспадаркi, за злоўжываннi ў кадравай палiтыцы, за праявы культу яго асобы. Больш падрабязна гэта прагучала назаўтра, 14 кастрычнiка 1964 г у дакладзе пленуму ЦК Суслава “Аб ненармальным становiшчы, што склалася ў Прэзiдыуме ЦК у сувязi з няправiльнымi дзеяннямi Хрушчова”. Паводле асабiстай просьбе Хрушчова “па ўласным жаданнi” ён быў вызва-лены ад займаемых пасад I сакратара ЦК i старшынi СМ.

НЕКАТОРЫЯ ВЫСНОВЫ

Кароткачасовы перыяд парасткаў дэмакратызацыi грамадска-палітычнага ладу названы хрушчоўскай “адлiгай”.

Рэзкiя кантрасты: з аднаго боку – навукова-тэхнiчны прагрэс (космас, яд-зерная зброя), з другога – хранiчнае адставанне ў сельскай гаспадарцы, дэ-фiцыт прадуктаў спажывання.

Наданне большых правоў Саветам і прафсаюзам, а з другой – па-раней-шаму, рэальная ўлада ў руках партыі. Узяўшы курс на пабудову камунiзму, партыя ўзняла тэзiс аб павышэннi сваёй ролi ў жыццi краiны. Адзiнай пануючай iдэалогiяй працягвала заставацца камунiстычная.

Барацьба з культам асобы, а з другога боку ўсхваленне КПСС і пачатак культу самога Хрушчова.

Амнiстыя i рэабiлiтацыя, а з другога боку – барацьба з iншадумцамi, спецсховiшчы, цэнзура, адсутнасць галоснасцi, “Новачэркаскi растрэл”.

Аднаўленне законнасці і яе парушэнні (“Новачэркаскi растрэл”, справа валютчыкаў)

Энтузiязм мас i валюнтарызм улад.

Адсюль самадыскрэдытацыя сiстэмы (цяга да заходняга, анекдоты, палi-тыч-ая iндэферэнтнасць)

Крытыка Сталіна абярнулася крытыкай партыі, асабліва, наменклатуры. За гэта і адбылося адхіленне Хрушчова.