Нэп і развіццё прамысловасці і гандлю

Першыя поспехі ў сельскай гаспадарцы стваралі спрыяльныя ўмовы для развіцця прамысловасці. Паступленне сыравіны, ажыўленне рынку і прыват-най ініцыятывы дазволілі забяспечыць паступовы ўздым прадпрыемстваў. Таму ж спрыяла перабудова ўпраўлення ў прамысловым і гандлёвым секта-ры: дробныя і частка сярэдніх (усяго каля 300) прадпрыемстваў, а таксама гандаль былі перададзена ў прыватную і кааператыўную ўласнасць або зда-дзена ў арэнду. Прыватны сектар складаў 96,4%, а ў гандлі - 90%. Дзяржава праз сістэму падаткаў, ільгот і інш. імкнулася ўплываць на прыватны гандаль і абараняць інтарэсы казённых прадпрыемстваў, у прыватнасці - праз Бел-пайгандаль. Заместа глаўкаў ствараліся сіндыкаты і трэсты, якія падпарад-каваліся ВСНГ.

Адначасова рэарганізаваліся мясцовыя Саветы народнай гаспадаркі, колькасць якіх у 1922 г складала І67. У 1926-27 быў завершаны працэс аднаў-лення прамысловасці, а прадукцыйнасць працы пераўзышла даваенны ў 1,8 раза. Таму паспрыяла змена ў форме і памерах зарплаты, якая перайшла да грашовага вылічэння. Скасаванне ўраўняльнай сістэмы значна павышала за-цікаўленасць працоўных у колькасці і якасці выпускаемай прадукцыі.

Дзяржава, пад кантролем якой заставалася буйная прамысловасць, ас-ноўную ўвагу надавала рэканструкцыі і мадэрнізацыі абсталявання. Асноў-ныя грашовыя сродкі паступалі з агульнасаюзнага бюджэту, а таксама з мяс-цовых падаткаў. У першую чаргу аднавілі сваю дзейнасць тыя дзяржаўныя прадпрыемствы, якія працавалі на мясцовай сыравіне - у іх ліку, сельска-гас-падарчыя прадукты, лес, папера. У 1924 г. аб’яднаныя па роднаснай прадук-цыі прадпрыёмствы ўзначальваліся трэстамі - накшталт Скуратрэста, Харч-трэста, Дзяржспірту (усяго 9) Доля дзяржаўных прадпрыемстваў у агульнай масе прадукцыі складала 96, 8%. Разам з рэканструкцыяй старых у некаторых гарадах пачалося будаўніцтва новых прадпрыемстваў – Бабруйскага дрэваапрацоўчага, Гомсельмаша, Магілёўскай ф-кі штучнага шоўку, запалкавай ф-кі " Чырвоная Бярэзіна" і інш.

Значных зрухаў да лепшага дасягнула металапрацоўчая прамысловасць, вытворчасць электраэнергіі. Так, у сярэдзіне 20-х на БеларусІ працавала ўжо 40 э/станцый (да рэвалюцыі - 5) У 1927 пачалося будаўніцтва БелДРЭС.

Усё ж асноўны валавы аб’ём давала дробная прамысловасць - 58%, дзе было занята 73% рабочых.

Як адзначалася вышэй, НЭП стварала магчымасці ддя кааперыравання дробных вытворцаў. У 1927 тут налічвалася 265 арцеляў, якія выпускалі 5,6 прадукцыі.

Увядзенне харчпадатка, абуджэнне рынку і прыватнай ініцыятывы ў гандлі і прамысловасці, павышэнне прадукцыйнасці працы і г.д. стварылі ўмовы для здзяйснення грашовай рэформы ў 1924 і з’яўлення канверсаванай валюты, забяспечанай золатам - чырвонца. За 50 тыс. ранейшых руб. даваўся 1 чырвоны рубель.

У 1922 годзе новыя грошы былі абменены 1 руб: 10 000 старых. У 1922 пачаўся выпуск чырвонца (10 р), забяспечанага золатам. У 1923 новы абмен 1: да 100 даў пэўную стабілізацыю. Калі са студзеня па ліпень налікальная вартасць папяровага рубля ў адносінах да залатога ўпала амаль у 5, 5 разы, то са студзеня па снежань, больш чым у 170, а да канца сакавіка 1924 – амаль у 3000 разоў. Натуральна, што выплата падаткаў такімі грашыма не было вы-гадна дзяржаве, а рабочыя былі незадаволены такой зарплатай. Зато тым былі вельмі задаволены нэпманы, браўшыя крэдыты па аднаму кошту, а разліч-валіся абясцэненым.. Таму, з 15 лютага выпуск грашовых знакаў быў пера-пынены, а пастановай 7 сакавіка 1924 г. быў усталяваны цвёрды абменны курс старых рублёў на новы ў прапорцыі 1 чырвонец да 50 тыс руб.

Новая грашовая рэформа значна ажывіла гандлёва-эканамічныя сувязі паміж горадам і вёскай, а таксама паспрыяла міжнародным гандлёвым сувя-зям. 3 цягам часу на Беларусі з’явіліся імпартныя, у тым ліку - "каланіяль-ныя" тавары, а таксама ўзмацніўся экспарт, у асноўным тавараў ляной пра-мысловасці.

Развіццё народнай гаспадаркі ва ўмовах НЭП не было аднолькава ста-більным. Так, калі ў 1923-24 гг прамысловасць Беларусі не давала прыбытку, то ў наступныя гады ўжо адпаведна 4 і 8 міліёнаў руб.

У той самы час цяжкасіді аднаўлення прадпрыемстваў і інш. фактары не маглі не паўплываць на вялікі сабекошт іх прадукцыі, а разам з тым і на цэ-ны. У 1913 г. земляроб мог набыць плуг, прадаўшы 10 пудоў жыта, а праз 10 год гэты плуг быў эквівалентны 36 пудам. Такім чынам прамысловая пра-дукцыя не знаходзіла збыту, у той час як сяляне не хацелі прадаваць пра-дукты і сыравіну па заніжаных цэнах. У ліку цяжкасцяў гэтага перыяду варта назваць недахоп спецыялістаў, беспрацоўе (да 100 тыс.), адносна слабы ўзровень сыравіннай базы, неразвітасць энергетыкі, слабая аддача дзяр-жаўнага сельскагаспадарчага сектару.

Але НЭП, у эканоміцы, несумненна, дала істотны станоўчы вынік. Характэрна тое, што яна не вычарпала сваіх магчымасцяў і па палітычных матывах была згорнута да канца 1920-х гг., па меры разгортвання індустрыялізацыі.