- •1Метрологияның мәні,мазмұны және оның түрлері
- •2Метрологияның негізгі қызметтері
- •3Физикалық шама.Физикалық шаманың сипаттамалары. Терминдермен анықтамалар.
- •4.Физикалық шамалардың өлшем бірліктері.
- •5. Қазақстан Республикасының «өлшем бірлігін қамтамасыз ету туралы» заңы.
- •6 Метрологиялық қамтамасыз ету қызметінің ұйымдастырушылық құрылымы. Метрологияның экономикалық базасы.
- •7 Өлшеу бірыңғайлылығын қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық негіздері. Метрологиялық қызметтің міндеттері.
- •8 Мемлекеттік метрологиялық қызмет жұмыстарының бағыттары
- •9 Мемлекеттік қадағалау. Заңнамалық база.
- •10 Мемлекеттік метрологиялық қадағалаудың негізгі міндеттері
- •11 Өлшеу құралдары. Метрологиялық, жұмысшы өлшеу құралдары.
- •12 Стандартталған, стандартталмаған, негізгі және қосалқы өлшеу құралдары.
- •13 Өлшеу құралдарының түрлері және сипаттамалары.
- •14.Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамалары
- •15. Өлшеудің қателіктері. Пайда болу сипаты бойынша түрлері.
- •16.Тікелей өлшеу нәтижелерін өңдеу.
- •17. Өлшеудің классификациясы. Өлшеу нәтижелерін өңдеу.
- •18 .Жанама өлшеу.
- •19. Эталон. Бастапқы және арнайы эталон.
- •20.Екінші эталондарды жасау негіздемелері және оның түрлері.
- •21. Халықаралық, мемлекеттік эталондар.
- •22.Топтық эталон.
- •23. Қазақстан Республикасының эталондық базасы
- •24.Өлшеу құралдарын сенімдеу. Сенімдеу әдістері.
- •25.Сенімдеу түрлері және сипаттамалары.
- •26.Өлшеу құралдарын сенімдеу нәтижесін рәсімдеу.
- •27.Өлшеу құралдарын сенімдеу құқығына аккредитация.
- •28.Сенімдеушілердің жұмыс орнын аттестаттау.
- •29.Өлшеу құралдарын калибрлеу.
- •30.Өлшеу тұтастығын қамтамасыз ету бойынша құқықтық негіз.
- •31.Заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандартты үлгілерінің мемлекеттік қызметі (сүмқ).
- •32.Мемлекеттік метрологиялық қызмет. Уақыт пен жиіліктің мемлекеттік қызметі (уж, мк).
- •33.Сенімделетін құралдың көрсеткішінің абсолюттік ауытқуы деген не?
- •34.Сенімделетін құралдың көрсеткішінің салыстырмалы ауытқуы деген не?
- •35.Құрал көрсеткішінің келтірілген салыстырмалы ауытқуы деген не?
- •36.Абсолюттік түзету деген не?
- •37.Дәлдік класы мен келтірілген салыстырмалы ауытқу арасындағы байланыс қандай?
- •38.Өлшеу құралы көрсеткішінің орнығу уақыты деген не?
- •39.Өлшеу құралының шкаласында қандай белгілеулер келтіріледі?
- •40.Эталондық құралдың дәлдік класы қандай болуы керек? МемСт бойынша құралдар неше дәлдік классқа бөлінеді?
- •41.Эталондық құрал қандай шарттарды қанағаттандыруы тиіс?
- •42.Эталондық құралдың қандай екі шарттары бар?
- •43.Абсолюттік ауытқудың шамасы қандай болуы керек?
- •44.Дәлдік класын білудің маңыздылығы неде?
- •45.Ығыстыру қандай мақсатта қолданылады?
- •46.Прибор көрсеткішінің рұқсат етілген салыстырмалы ауытқуы екі мүшелі өрнекпен нормаланатын жағдай үшін дәлдік класы қалай белгіленеді?
- •47.Бөлшек санмен белгіленген дәлдік класы туралы ақпаратты қалай қолданған жөн?
- •48) Амплитудалық модуляция коэффициенті дегеніміз не? Оны қалай өлшеуге болады?
- •50.Сенімделетін құралдың көрсеткішінің абсолюттік ауытқуы деген не?
- •51) Сенімделетін құралдың көрсеткішінің салыстырмалы ауытқуы деген не?
- •54.Мемлекеттік метрологиялық қадағалау. Метрологиялық ережелер мен нормалардың бұзылғандығы үшін жауапкершілік.
- •55.Өлшеу қателігі? Абсолютті қателік? Салыстырмалы қателік?
- •56.Өлшеу қателіктерінің қалыптасу тәсіліне қарай қалай бөлінеді?
- •57.Өлшеу қателіктерінің көріну тәсіліне қарай қалай бөлінеді?
- •58. Метрологияның қоғамдағы рөлі.
- •59.Си Халықаралық бірліктер жүйесі.
- •60.Өлшеудің тұтастығын қамтамасыз етуге қатысты нормативтік құжаттарға талдау жасау.
24.Өлшеу құралдарын сенімдеу. Сенімдеу әдістері.
Сенімдеу мемлекеттік метрологиялық қызмет ретінде жүзеге асады.
Өлшеу құралдарын сенімдеу өлшеу құралдарын орнатылған техникалық талаптармен сәйкес анықтау және бекіту мақсатында жүргізілген әрекеттердің жиынтығы.
Сенімдеу нәтижесі бойынша өлшеу құралдарды таниды немесе қолдануға жарамды болады немесе бракқа кетеді.
Қолдану жарамдылығын сенімдеу аралық интервалдарында ғана мойындайды, яғни сенімдеу – сенімдеу бойынша талап етілген нормативті құжаттардың талабына сәйкес орнатылған жағдайда өлшеу құралдарына оның метрологиялық және техникалық талаптарының сәйкестігін бекітеді.
Түзетусіз қолдану үшін арналған өлшеу құралдарын сенімдеу кезде олардың метрологиялық сипаттамасы орнатылған шектен шығып кетпеуін, жіберетін мәннен асып кетпеуін анықтайды.
Ескертумен түзетулерге арналған өлшеу құралдарын сенімдеу кезде олардың көрсеткішіне міндетті түрде қателіктердің мәнін анықтау қажет.
Сенімдеу процесінің жұмысы көп, және де сенімдеу кезде қолданылатын эталондардың қателігін ескеру қажет.
Сенімдеу эталондардан бірлік мөлшерін жұмысшы өлшеу құралдарына беру процестерінің қатары болып табылады. Эталондармен байланыс өлшеу тұтастығының қажеттілік шарты б.т.
Сенімдеу әдістерінің келесі түрлері бар:
а) тікелей сәйкестендіру;
б) салыстыру (компарирование);
в) эталондық шама бойынша сенімдеу;
г) өлшеумен жаңғыртылған шамаларды сенімделетін өлшеу құралдарымен өлшеу.
Күрделі өлшеу құралдары кешенді және элементтер бойынша сенімдеу болып бөлінеді.
Салыстыру (компаратор) аспаптарын қолданусыз ұзындықтың штрихтық өлшемдерін, сыйымдылық өлшемдерін, термометрлерді эталондардың көрсеткіші мен сенімделетін өлшеу құралдарын тек тікелей сәйкестендіру жолымен сенімдеу мүмкін.
Сенімдеудің бұл әдісі дәлдігі аз өлшеу құралдарына қолданады.
Сенімдеу принципі – тек бір шаманы ғана эталонмен және сенімделетін өлшеу құраладарымен бірмезгілде өлшеу. Бұл жерде ең маңыздысы нақты тек бір ғана шама өлшену керек.
Салыстыру аспаптардың көмегімен шамаларды сенімдеу компарарлық құрылғылардың көмегімен шамаларды эталондармен сәйкестендіру.
Компаратор - біртекті шамалардың өлшемін сәйкестендіруге арналған салыстыру құралы.
Сенімдеудің дәлдігі салыстыру аспаптарының метрологиялық сипаттамасына байланысты:
Әртүрлі разрядтағы эталондардың салмағы (гір тасын сенімдеу кезінде);
Тұрақты және айнымалы тоқтардың көпірлері (кедергі, индуктивтілік, сыйымдылық өлшемдерін сәйкестендіру кезінде);
Потенциометр (кедергі, қалыпты элемент ЭҚК өлшемдерін сәйкестендіру кезінде) және т.б.
Салыстыру аспаптардың метрологиялық сипаттамаларының бірі – олардың сезгіштігі.
Компаратор соншалықты сезгіш болуы қажет, яғни оның көмегімен эталондық өлшемдердің қателік мәндерінен асып кетпейтіндей өлшенетін шаманың өзгерісін табу қажет.
кем ауытқымауын талап етеді.
Екіншіден, салыстыру аспаптарының конструкция элементтері орнықты болуы қажет (Мысалы, таразылардың иықтарының теңесуі орнықты болуы қажет).
Иықтарын теңестіру мүмкін емес, сондықтан да иықтарының теңсіздігін болдырмайтын әртүрлі өлшеу әдістері (Менделеев, Борда әдістері) қолданылады.
Эталондық өлшем бойынша өлшеу құралдарын сенімдеу эталондық өлшеммен жаңғыртылатын шамаларды сенімделетін өлшеу құралдарымен өлшеу болып табылады. (эталондық гір тасының көмегімен циферблатты таразыларды сенімдеу).
Жоғарыда аталған барлық әдістер кешенді болып табылады, яғни өлшеу құралдары барлық құрама бөлімдерімен толық кешенді түрде сенімделеді. Бұл жағдайда сенімдеу дәлдігі еш күмән тудырмайды.
Кейбір жағдайларда сенімдеу элементтер бойынша жүргізіледі.
Элементтер бойынша сенімдеу әр бөлшектерінің қателіктері бойынша өлшеу құралдарының қателіктерін анықтау болып табылады.
Сенімдеудің мұндай әдісі өлшеу құралдары әр бөлшектерінің өзара әсерлесу заңдылығы нақты белгілі болса және оның көрсеткішіне сырттан әсер болмаған жағдайда мүмкін болады.
Кешенді әдістің жұмысы қиын болса немесе эталондық өлшемдерді таңдау күрделі болса, элементтер бойынша сенімдеуге сүйенеді.
Көп жағдайда элементтер бойынша сенімдеуді кешенді сенімдеумен үйлестіріп жүргізеді (манометрді жүк поршенді эталондармен сәйкестендіруден басқа, жүк поршенді манометрлерді сенімдеген кезде жүктердің массасын бөлек анықтайды).
Салыстырудың өлшеу аспаптары (компараторлар) эталондық өлшемсіз бөлек өлшеуге жарамсыз б.т. Бірақ олар өлшеу құралдары ретінде қарастырылады және сенімдеуге жатады. Компараторларды сенімдеу кезде оларды қолданғанда әртүрлі жағдайларда өлшеудің нәтижесіне енгізе алатын қателіктер бағаланады. Салыстыру аспаптарын сенімдеу элементтер бойынша жиі іске асады.