Балакан А. Буурл теегт

атрла харһсн күн— профессор Позднеев бәәҗ. Делкәд нсрнь туурсн гүн номтып чинр эн балһснд дааврта бәаи\. Алексей Матвеевич көвүг гимназьд орхднь дөң болад, энд ксрг-төрәп күцосн — Пстербурган орад йовҗ одв. Түүнә хөөн Хечинов тсндәс сар болһн мөңг авдг ОО.1В. Түрүн эшндән, тср мөңгиг кен илгәсинь медәд, хо­ ру йовулчкхар шиидвр авчкад, дәкәд тиим ик ач-тус кесн күүг өөлҗ-һундахдан харм төрәд, өрәл җил шахуд тср прәд бәәсн мөцгиг һарһл уга хоршулад, кемр Позд­ несв дәкәдӘәдрхнүр ирхлә, эврән һарарн бәрүлҗ түүнд өгхәр нег мөслв.,

Баатр гесән теҗәхин төлә сурһулин хөөн заһс эдбод кедг заводт көдләд, һал кермәс аца зөөҗ буулһад мөңг шиңгәдг болв. Тер хоорнд Хечиновд шин үүрмүд учрв: ЯнДһа-Мацгас — Майоров Бадм, Хошудас — Манҗнн Нагнун, Баһ Дөрвдәс—Джиринтеев Бадм, Эренценов Ваня эдн. Цааранднь бәәх дутман нәәҗнр одн болад, Февральск революции хөөнэн үүрмүдәрн дамҗулад, нутг-нутг болһнд кенә кен гидг сурһульта, медрлтә, олнд тоомсрта залус бәәхиг медв. Хальмг Базрт — Петкиев Церн, Бадашов Түрвә, Гайфутдинов Шагит, Яндһа-Мац- гт—Джалыков Хохал, Котвыков Пүрвә, Хадылов Сан- һҗ-һәрә, Баһ Дөрвдт — Чапчаев Арш, Эрктнд — Душан Үлмж, Ик Цоохрт — Манкиров Һалзн, Очиров Бокта, Баһ Цоохрт — Отхонов Хоҗа, Хошудт — Кекеев Эрд- ни-Ара, Корсикой Нәдвд эдн бәәхиг медәд теднә зәрмсләнь өөрхн таньлдв.

Әәдрхнд ирсн даруһан Баатр, Алексей Матвеевич түүг гимназьд орулхар көөлдҗ йовсн цагла, бас нег соньн күүнлә таньлдла. Хечинов профессориг күләһәд, Позднеевлә түрүн харһсн скамейкдән суула.

Алексей Матвеевич нааран ирхинь медсң бийнь, түүг хажуһарн давҗ одвза гиһәд, энд-тендәс аашсн әмтиг Баатр шүүрдҗ хәләнә. Генткн Хечиновин хәләц баһ нас­ та хазг офицерин хәләцлә зөрлцв. Хазг хувцта хальмг көвү узсн офицер алц болад хаалһасн хаҗиһәд, Баатрур өөрдәд, өөрнь суух зөвшәл сурв.

Тер хавтхасн портсигар һарһад, бүркәһинь ә һарһҗ секәд, Баран Хечиновур суңһад келв:

—Папирос автн.

—Би тәмк татдгов, — болҗ Баатр тагчг болв.

—Җигтә юмн, хальмгуд дунд хазг хувцта кү шпңкән

329

үзжәнәв, — гиҗ офицер ииәв. Та эн һазрин күн бишвт?

—Уга, бп тецгә хальмгв.

—Тпиклә, таньл болый, — гиһәд баһ наста хазг

офицер һараи өгв. — Аристов.

—Хечинов... Баатр.

—Мини нери — Мина-.. Мина Львович.

Тер таньлдсн күнь — һурви жил хооран Оренбург? хазг юнксрск училищ чиләһәд ирсн, Әәдрхнә 1-гч хазг полкд церглжэх, шникои хөрн зурһата офицер боли; һарв.

Хечиновиг гимназьд орсна хөөн Баатр Мина хойр хая-хая харһдмн, типклэ Аристов эн көвүнәс теңгә хазгудын болн хальмг-хазгудын тускар мөлжҗ сурдмн. Нег дэкж, Мина эврэннь тускар келҗ өгв: тавдгч жил рсволюц болхд, түүг көдлмшчнр дөңнсн демонстрацд орв гиһәд, арвн хонгт түүрмд суулһад, дасжасн хазг пансио­ на классическ гимназяс көөҗ һарһҗ. Түүнә хөөн Арис­ тов Киев балһснур одад, университетд юридическ факультетд орҗ. Тендән студентнрин үүмәнд орлнад, дэкэд сурһулясн көөгдәд хәрү Әәдрхнүрн ирхләнь, хазг цгрга ахлачнц көвүг бүкл җилдән гетҗ шинҗләд, аш сүүлднь, түүг чикрҗ гиһәд, Оренбург тал сурһульд йовулсн бәәж.

Империалистическ дән эклхлә, Аристовиг фронтд авчксн, Хечинов зуг хальмг үүрмүдтәһән үлдв. Февральск революц болсна хөөн Мина генткн хәрү Әәдрхнүрн ирәд, ода гимназии дөрвдгч класст дасҗасн Баатриг эв­ рэннь нуувчин болн ил көдлмштән шунмһаһар орлцулв. Хечиноз дигтә иим өргмҗтә болн омгта бәәсн саамдан Делгрлә харһад, түүг басен Тюмень нойиг Губернаторск садын хамгин олн-әмтн хурдг һазрт цокҗ унһаһад, кезә нег цагт эврән нульмсан асхрулад суусн скамейкүр күүкиг дахулад авч ирв.

Эн скамейк, Баатрт кишгән халдасн скамейк. Энүнд Алексей Матвеевичлә харһла, энүнд Мина Львовичлә таньлдла.

—Дөрвн жил хооран би дигтә энүнд уульж суулав,

—гиж Баатр инәв.

—Бас дурнас көлтәйи? — болж Делгр, биплэһән уч-

рсн тоотыг нег станициннь көвүнәс төрүц нул уга кслж өгхәр шиидәд, бас инәмсклж сурв.

—Уга, сурһуляс көлтә.

—Буруһим тэвж хәәрл.. •

330

Делгрин атхсн һарас, ток цоксн кевтә, көвүнә Мах­ муд хал-хал чичрәд, цааранднь үг кслҗ чадлго, бахлуринь сүүдр дәврсн мет, тагчг болҗ одв. Күүкн бас, Баатрин өмн нуувчан делгхәр седсн седвәрән соляд, арһул-

арһул келв:

— Чамаг бурхн эврән наид дөц болтха гиһәд илгәж. Эдн кссгтән тагчг суув. Бүрә-бишкүрин айс, дәрк минь, тенд-эид күңкнәд бәәнә. Нүдән әрә һартл кесрсн улс хошадар сүүвдлдсн йовцхана, баг-багар хурад зогссн күүндҗәнә. Нсҗәдәр йовснь, мөңгн хама бәәнәч ги­ ен хәләцтә, энд-тсндән нүдәрн шүүрднә. Тедн дунд хавтхд ордгуднь, гермүд тондгуднь чигн йовх бәәдлтә. Эн әмтнә бәәдләр, һазр деер цусн асхрҗана, салдсмуд үк-

жәнә, орчлң дәәвлҗәнә гиҗ санҗ болшго. Дслгр боев, Баатр бас түүг дахв,

— «Московск» гостиниц энүнәс холий? — гиж күүкн

сурв.

—Тер бәәнә, — гиһәд, Хечинов хол биш үзгдҗәсн һурвн давхр герүр заав.

— Не, би йовнав, — болад Делгр Баатрин заасн үз-

гүр һарв.

—Буру эс гихләчн — күргчкнәв.

— Эврән сурхдан чамас эмәвүв, — гиҗ күүкн арһул

келв.

— Чи нанас бичә ичҗ-эмә, би чамаг кезәдчн өөлжһундахн угав.

Гостиницин һаза ирхлә, ик шил терз һатц бас бүрәбүшкүр эңсәд бәәнә. Ресторанд хот ууҗ суух улсин умснь халсн, теднә шууган чолун гериг чичрүлсн болҗ ме-

дгднә.

— Орад хот уухмн болвза? — гиҗ Делгр келв. — Үнән келхлә, би эндр нам үдин хот эдләд угав.

Баатр күн болҗ иим үнтә ресторанд орҗ үзәд уга, дәкәд түүнә хавтхнь хоосн, тегәд, мууһан болн тагутартган медүлшгон төлә, өргмҗтәһәр келв:

— Би маңһдуртан ирнәв, тер цагт чи бидн хойр дурта хот уудг гертчн одхмн!

— Тииклә намаг өр цәәтл харһнтха гиҗәнчи, — бо­ лад Делгр, инән бәәҗ, эс медгчәр, көвүнә альхнд бичкн ридикюлясн һарһсн илгн түңгрцгән атхулад, һараснь эврән көтләд ресторан тал орв.

Эн цагас авн Баатрт талдан бәәдл-җирһл эклв. Өдртнь сурһуль, асхнднь Делгрлә харһлһн, тер хоорпд Мина

331

Л1ВОПИЧ1.11 даалһврар гимиазьд дасдг көвүдиг больше- „нкудип митинг болх Александровск садур, Губернатор-

ск садур дахулж. одх кергтә болпа.

Делгр Әәдрхиә Марпинск гимназьд орхар, Хаана селәнд бәәсн Стоюнннә гпмназяс иаасдан сурулсн. тер «эзн күүкд күп цааспнь плгәхпн орчд, эцкднь күүкнти Әәдрхн орад зулҗ одна гиһәд хайгинь өгч. Түүг сонссн Арсинов, түрүләд гимназии директор гергнә бичгиг итклго, Каледина даалһврар Петроград орсн Улановд суцһуг цокад, негинь йилһ гиж. сурв. Бадмас «үнн» гисн хәрү авчкад, Акиш, Корольков Александр Яковлевичин адунас тохм салһж. авсн, зесрд һалзн, дөрвн шиирнь булг һурвн мөр тарантаст татад, нарн һарх үзг хәләж,

довтлв...

Губсрнаторск садт болен митингт эццн чирәтә, нүдндән Баатрла әдл козлдурта, шиңгн үсән барун талаи аюлҗ самлсн, бүтү захта бор кпилгән, күүкд күүнә хувцн мет, зүн талакшан товчлсн, нәрхн өндр, һуч күрәд уга наста күн үг келв. Эн митингт Баатр Делгриг бас

цань уг.аһар му келәд, терүнә «дәәг диилвр бәртлән кехмн» гисн шиидвриг гемшаһәд, тер правительств олн-әм- тнә өмнәс ямаран хаҗһр йовдлмуд һарһҗахиг илдкәд, ташр деернь, тер цаг зуурин йосиг дөңнҗәх меньшевикүдин, эсермүдин урвач үүлдвриг бас делгҗ хайв.

— Кен келҗәхинь медҗәнчи? — гиҗ Баатр, ик омгтаһар үр күүкнәсн сурв.

—Кемби?

—Трусов.

—Чи таньдвчи?

Хечинов эс соңссн кевтә, Делгрин сурврт хәрү өгсн уга. Дәкәд, скамейк деер зогсчкад, барун һаран хүрүләд халунар үг келҗәсн Трусовиг өздң бәәдлтә кесг улс татҗ у^һахар уралан шурһхла, көдлмшчнр, урчнр, сто' лярмуд, токарьмуд тедниг хәрү көөһәд, һар-һаран бәрлдәд, хойр-һурвн эрәд күцәд, дурта күүһән харсв. Баатр бас, Делгриг үлдәчкәд, тер улсла негдәд нудрман атхлдад, эрст тохрад зогсв. Күүкн терүнд төрүц өөлҗ-һунд- сн уга— Делгрт түДү дүңгәһәр тер Трусовин келсп тоот

төм болн чик үгмүд, тер үгмүднн утх таасгдв.

Асхнднь Баатр Делгр хойр «эврәннь скамейк» дее< рән ик удан суув.

332

__ Александр Евдокимович — большевик, — гиж. Хе-

чннов цәәлһв.

—' Большевик? — болж Дел гр али, болв. — Ьи тедипчн. күн-муусла эдл, зута, зуг амт алх-булхин төлә, Әрәсәг немшнрт хулдхар бәәх улс гиҗ сапдг билэв.

- - Тегәд ямаран бээж? — Баатр модна сүүдр тусжасн бийнь, үр күүкнәннь нүднг ширтж хәләв, зуг нүдноннь хэлоц чигп, чнрәннь бээдл чпгн үзж чаден уга.

_ Минпһәр болхла, йнрпн улсла эдл. Зуг...

.....Зуг юмб? — Делгрнг зогсж одхла, түүнә чирәһинь сүүдрт сәәиәр эс үздг болвчн, седклинь медхәр шахж

СҮрв.

__ Зуг наадк улсас чик ухата, олна сә хәәлоч оолж

медгдв.

Хсчннов күүкнә һариг чацһар атхад, халунар келв. __ Александр Евдокимович арвн зурһатаһасн авн ре­

волюции хаалһд орҗ, кесг дәкҗ түүрмд сууж! Кедү дәкҗ герпнь .негҗсинь, сурлһ өгсинь тоолхла, чи ман хонрин һарин хурһд күршго!

_ _Баатр, чи тегәд большевик болвзач?

__ Хөрн негтәв, болв большевик бишив. Тср ик һунд-

лта.

— Чини келәр болхла, удлго чи чигн большевик оолх бәәдлтәч, —гиҗ Делгр гейүртәһәр келәд, өвдкүртәһәр сурв. — Кемр большевик болхла, чамаг бас туүрмд суулһхий?

—Хаана йосн хольврҗ одла! Ода талдаи цаг...

—Тер талдан цагинчн тускар одак күн йнр мууһар келвшлмн, хаана йоснас деер бнш, нам, чидхнь, әмтнд

күч үзүллһәрн давҗ тусх бәәдлтәһәр келв.

— Чи юн гиҗ санҗанач?

—Би урднь тиим үгмүд соңсад уга, умшад уга биләв. Ухалх кёргтә. Миниһәр болхла, түүнә кслснд худл уга, баячуд, зәәсңгүд, нойдуд урдк ксвтәи әмт зарад, теднә күч-көлс эдлжәхнь, шим-шүүс уужахпь, әмтиг, мал кевтә, үклин нааһас йбвулҗахнь мел чпк.

Баатр бийпь чигн яһжахан медл уга, согтсн мет, генткн Делгриг теврәд, урласпь, халхаснь, хамраснь, маинаһаснь, нүднәсиь үмсв. Күүкн түүг хәрү түлксн уга, гемшәсн чнгн уга, зуг босад хол бпш бәэсн гостпницүр йовв.

— Делгр, хәәртә иным, буруһим Үәвж хәәрл? — бо-

333

Л7К Хсчннов. дслкә дсср хамгин пк хаҗһр, һутрта йовдл

һарһсн ксвтә, бийән гсмшәв.

«Московск» гостипицпн үүднд прхлә, Дслгр, шамин гсрләс чигн, өөгүрнь нааран-цааран новҗах улсас чигн ичж-эмәл уга, Баатриг урласнь үмсчкәд, герүр гүүһәд орж одв-

Хечпнов тср сө унтсн уга. Ижлин көвәһүр прәд, модн тагт дссрәс көлән унжулчкад, тенд, энд хәәк.рсн һаЛ кермсин, Болдин бурм талас доңһдсн. паровозмудын, кссг прпстнә эргмд нпргжәх утспн ду, шууга, хәрглһ соцсхш: өрчнь дала-нала болад, зүркнь негт бульглҗ догдлад, псгт номһрҗ талваһад. таралцгнн орнд туссн мст, өргмжтә, байрта, омгта боәно.

Дслгр, Дслгр, Дслгр... Аду өскәч байна күүкн харчудын бәәдл-жирһл хуваиж, большевик Трусовпн кслсиг таасж, түүнә боли талдан улсин хәәкрсн «Цуг йосиг Советмүдт!» гисн лозунгиг таасва... — Тегәд тер ман хойрпи хаалһ псгдхмн болхий?.. Байн хазгин күүкн... Тохмнь харалта угатя хазгин көвүн.. • эдн хамдаи җнрһхми болхпй?..

Баатр баһ насндан басл ик зовлц, түрү, һуталһ, наад бәрлһ үзсн төләдән, бәәдл-ж.ирһлин ца-паадкпнь нәрнәр ухална, дурнд авлгдув гиж толһаһан үзг-чиг угаһар геехәр седжәхш.

Сөөнп дуусн зовкан эс харһулсн бийнь, Хсчинов нөөрпь күрсн, махмуднь зовсн, цогциь сүлдрлсн бәәдл уга. Чпдхнь, тср урдк-урдкаен сегән-серглц, чаңһ-чиирг. жи- вр-далвагта.

Гимназнстнр бәәдг герт эс хонсндан Баатр кенәсчн әәжәхш, түүнд ода... сар, нарн, цолвң бәәнә... дурн, нньг, Дслгр бәәнә.. Көвүн, гимназь талан одхасн урд Дслгри г бас нсг үзхәр, Ижлпн көвәһәс шивә тал өөдләд, тавн салата чонжпн өөр күрәд, зүн һартан эргәд, Мрсковск уульнцар йовхла, түүнә зүркнь г.енткп кпрд гиһәд. хара зөцдән хорсад, өрчиннь махн татгдсн бо­ лад, ишкдлннь чацһаж. өгв. Гостиницүр өөрдх дутман. түүнә үүмәнь немәд, урмднь негт уралан шурһад, нсгт

доран унтрад генүлв.

Хойрдгч давхрт һарч ирәд, Делгрин бәәсв хоран үүдпг арһул цокхла, түрүләд күн хәрү өгси уга. Эп хораһур Баатр кесг дәкж ирсн, -дөрв дәкж. үүдинь цокх болж күүкнлә үгплә, юңгад гихлә, Делгр, тал-талдан таньдго үлс ирлдәд, түүг дахулж хот уухар, иэвж серг-

334

хәр, тсатрт одхар, эс гиж һал кермәр новхар үрдг чигн. Тегәд тним улсас хөөһхин төлә, күүкн бәәсн хораһас I хая-хая һарна, Баатриг ирхиг күсл ксҗ күләнә

Хечпнов үүдиг улм чацһар ДНРВ Д»»<>к цокв. I снткн үүдн сскгдәд, цань нүцкн күүкд күп үзгдәд. пааран >р-

гәд, ууртаһар келв:

— Жоржик, бп чамаг бпйпм бичә эрт ссрүл гн<н

бәәнәлмн.

Баатр алң болад, хәрү цухрад, хора эндүрсн болжанав гиһәд хәләхлә — Дслгрпн бәәсн номер мәп. Кнвүн улм алцтрад, гостиницд көдлдг күүкд кү хаәж олад

сурхлань, тернь хәрү өгв:

— Асхн энүнд нег күн ирҗ хопла. Тер күүкиг ирхнг басл удан күләв. Дәкәд тср күн сәәхн күүкиг эву.-' һурвн мөр татсн тарантаст суулһж авад, нарн һарал уга

бәәтл гүүлгәд йовҗ одв.

Хечинов., эн зәңг келсн медәтә күүкд күүнд ханлт өргчкәд. адһмтаһар хәрү гүүһәд һархларн, зуурнь бәә-

сн нк буһшта цецгәг унһан алдв.

«Төмр. •. Эрк биш тер андн ирәд Делгриг хулхалж авсн.болх... Түүг олҗ авад... алх кергтә!..»

Тиигхд Губернаторск садт болен йовдлын хәөн Тюменә тускар Делгр чигн нег амн үг келсн уга билә. Баатр чигн түүнә тускар сурсн уга билә. Ода балһсна үульнцар, полицейское зулҗ йовх мет, адһмта гүүж йовх көвүн һашудҗ санна: «Тникд юн болсиг. юунае көлтә Төмр Делгриг һутасиг би дарунь яһад эс йилһен болхув, негнднь эс һарһсн болхув?.. Эднә хоорнд ямаран залһлдан бәәсмб?. • Пиитрт, Хаана селәнд, эзнә хамгин әвртә гимназьд дасҗасн Делгр, тенд дасжася сурһулян хайчкад, юңгад нааран ирсмб?..» Баатрт генткн хамгин өвдкүртә болн басмҗта тоолвр орҗирв: Тюмень Төмр тенд кадетск корпус төгсәсн бәәнәлмн...

Эх, Баатр, Баатр... харалта тохмин салтр... байн хазгин куүкн бийдән дурлх гиһәд нәәлдг — 'һәргтә домбр, тунг, мунхг... Нег нанла харһад, нег түүнлэ харһад бәәж. •. түүнә мектәһинь хәләһнч?.. Хәрнь, сүүлпн цагин эргцд дегд нанд ээлтсн болад бәәлә. «Зул —унтр- хиннь өмн падрдг...» Уга, байн хазгин күүкнә хаалһ талдан, угатя хазгин көвүнә хаалһ оңдан...»

Гүрм — һанцарн йовхш.

Хечнновнг гимназии үүдәр орҗ прхлә, дядьк-сурһач, шишлң түүг күләҗәсн кевтә, сүүһәснь шүүрч атхад, ди-

335

рсктории кабиистүр чпрәд орв. Баатрла хамдлн сурпуль дасжах үүрмүднь, шивр-ишвр шимлдәд, тедүкиәс хәллл-

дәд, ард үлдцхәв.

Директории кабииетд урядник сууиа. лсчниовин к.тассив ах бани бас бәәнә. Эдн һурвули селгәдәр, кирсләд хажах мет. сурврмуд өгв, болв көвүн, амндак ус ба.аһси ксвтә, тагчг, исгчн үг кслхш. Түүнә уханд һаицхн Дслгр: наараи гүүж аашхдан түүг байна күүкнд, урвачд, буру ухатад тоолдг, гемшәдг болвчн, ода эи учрси гүрмин сүүрд терүнәс, Делгрәс, хамгин үнтә, өөрхн, һанцхн иәәлт, нарн, җпрһл угаг күцц медв.

Гимназии директор Хечинов Баатриг, болыиевикудлә залһлдата болснас иштәһәр, гимназяснь кэогджәх заквр умшвУчасткин урядник Хечинов Баатриг, одна бәәдлд әәмшгтә төләднь, Әәдрхн балһснас хөрн дөрвн часин хоорнд көөгджәх, дәкәд Әәдрхнә губернә һазрт чигн бәәх зөв уга гисн цаас умшж, өгв. Зуг һанихи түүнә класспн ах багш, толһаһан зәәлҗ, харм төрж, һаслдгаһар келв:

— Эх, Баатр, Баатр, генн тол!һа,-.. Хамгин билгтә сурһульчасн салхд нанд гиигн болһҗанчи^..

Хечинов муульта дорваһан үүрәд, бәәсн гимназии герәсн һарад, хамаран одхан эврән одачн йилһл уга, бүдрн-түгчәд балһсна уульнцар йовв.

Асхн, минь асхн Делгртә хоюрнсуусн «эврәинь скамсйкдән» ирәд, дорваһасн цаас һарһад, хойр бнчг бичв. Негинь Петроград тал профессор Позднеевд би­ чи: «Дәкж нанд мөцг бичә илгәт.н, тана күргси ач-ту- ситн кезәдчн мартш угав», — гиж зәңглв. Наадк бн!- гинь хавтхлад, «эврәннь скамепкләһән», мөргжәх мет толһаһан һурв гскж, мсндләд салв. Московск уульн­ цар дорд үзгүр йовад, рсальн училищ бәәсн герүр нрв.

Баатрпн өөрхн үр көвүд Майоров, Джирпнтсед Эрснценов эдно бәәдл-жирһлд чигн эн өдрмүдт ик \үврлт һарв.

деернь, эн багшин килмжэс Бадмин кслкэрдгнь уурв - тернь түрүи пансионд орхдан дегд әәчкснәс көдтә нас зуур учрсн эрмдг бәәҗ. Февральск революции \вви, урдиь хальмгудыг рсальн училищд авдго базеи болх-

336

ла. ода авдг болв. Тегэд Майоров Соболсвин толһалдг рсальн учплищд орсн, дөрвдгч класст дасжана.

Баатр Бадмур прәд, хавтхдан бәәсн бичгән һарһж өгәд, өрчдән бәәсн өвдкүрән эн үүртән медүлшгон те­ ла, күчор инәмсклҗ сурв:

— Эн бичгпг Мина Львовпчд күргҗ өг. Арһта болх-

ла. эндр-маңһдур өгч үз.

— Сән. эрк бнш өгнәв, — болҗ Бадм халунар кслв. — Баатр, чи дорваһан үүрәд хамаран йовҗахмч?

—Хәрҗәнәв.

—Гсртксчн дуудҗану?

—Уга. — гнҗ Хечинов келчкәд, мусг инәв, — Хәә-

рта \үрм, ода чамас юуһннь нуухв, намаг гимназяс көәчкв.

—Яһад?

—Дораһар гетәд бәәсн бәәҗ. Участкин урядник иш-

ксн ишкдл болһним эндр умшҗ өгв. Күмн алц болхмн, нам үүрмүд хоорндан күүндсн күүндвр күртл темдгтә.

— Тадн дунд урвач бәәсн болҗана!— гиҗ Майоров халунар келв.

— Гегәд таднд уга гиҗ санҗанчи? — болад Баатр, үр көвүндән һаран суңһад, чаңһар нудрминь атхв. — Сагл, Бадм. Үүрмүдтән бас кел. Гетәчнр делгү дала.

— Хама йоввчн нег-негән мартхмн биш,—гиҗ Бадм" дәкнәс нег мөслсн дууһар келв. — Мана товч: «Цуг йосиг Советмүдт!»

Хечинов дөрвн җил хооран Хальмг теегиг деед захаснь дорд зах күртлнь кемҗәлсн болхла, ода гер хаалһаы дорд захаснь — Хальмг Базрас авн эклх болв.

Дөрвн Жилин хоо'рнд хальмгуд урдк-урдкасн угарҗ, нег үлү — Харухс нутг. Урднь ишкә гермүдтә бәәсн улс, ода икнкнь җолм өндәлһҗ, зәрмснь нам, толһап өмн ташу һазрт нүк малтад, ораһинь керсң, бардмчар бүркәд, нохас кевтә, тер һазр гертән мөлклдәд орцхана-

Әмтнә хату-мөтү бәәдл, уга-яду түрлһ үзэд, Баатрин эврәннь зүркни зөвүрнь, түүгәр болхла, шин күртсн тоадуд тоолгдв. Күн даарад, царцад, тому күртхлә, халун цә ууһад, нигт нооста девләр хучад, орндан кевтәд сәэнәр көлрхлә — тому эдгж одна. Тер мет, көвүнә зүркнд учрсн дурни шав, цагнь ирхлә, бүрлдәд, йосндан эдгҗ одх. Зуг эн түрҗәх, зүдҗәх, үкҗәх хальмг келн-эмтиг кеа харсҗ авхмб, кен тохм тасрхаснь гетлгхмб?.. Цаг зуурин правительств?.. Хоорндан йос булалдад каарчах

♦337

хальмгин сәәчүд?.. Уга; уга. уга„. Мана кслн-әмтнд залһх уле —һанцхн большевнкүд! Баатр ода тедииг мрхн меднә. тсгәд чпгн больтпевикүдт нәәлжәиә.

Хсчинов, хол хаалһд һосиапнь ул тасрад уясн. көл нүикәр Ик Буурл станицәр орж. ирв.

11.

Экнь Баатриг үзәд, маштг шавр гср дотрнь сар-нарн мандлсн мет байрлв, түүг хама суулһхан, юуһар тоохид мсдж. эс чадад сахньв.

Цугтаһаснь икәр байрлснь — Эрнҗән, цуттаһйснд икәр хордснь — Ланцин. Алювинов тиигхд, стачичн ата­ ман бәәхдән, эн «Одакин» салтрт цааранднь йовж <урһуль дасхднь, өвкләнь, эцкләнь өшәто бәәсн учрар.

болхар, парвляна цуг чледүдиг, Городовиковас наадксинь герүрн дуудҗ тооһад, сансн санаһан күцәпә. Зуг алтн шорад даргдна гидг — берк бәәҗ-

ЭрНҖӘН СТаНИЦИН бОЛН ӨӨр ШИДрИН КүүтрмүДНН 35Д-

гсиг: Ланциниг олн-әмтн атаманаснь яһҗ көөҗ һарһсиг; түүнә орчд дүүһинь — Балдниг суулһсиг; Балдна зд, эн хавр Дакугиновиг шиидсиг — цугтынь-цугтынь йплһәд, илдкәд келҗ өгв. Хойр үр кедү дүңгәһәр седкләрв күүндсн бийнь, Баатр Эрнж,әнд зүркнәннь зөвүриг медүлсн уга.

Хечиновд көдлмш хәәх кергтә болв. Станичн атамаад одхла, гимназь төгсәсн герч цаасн уга, тегәд Әәдрхнд болен тоотыг цәәлһәд келҗ өгх кергтә.. Көвүн түүнәннь тускар' негчн күүнд медүлх санан уга. Ода яһдм һәд, арһан бархларн, Баатр пошт орадһарв.

Баахн хазг көвүг үзчкәд, Лобиков өмнәснъ тосад бо­

ев.

— Михаил Александрович, мендвт, — пик Хечгноз келәд, поштьш ахлачин суңһсн һариг чацһар атхв.

— Баатр... — Лобиков, хазг көвүнә эцкнн вер лү'- гәҗ авхар, өндр чагчм мацнаһан иләд инәхлә, келв:

— Шуд Баатр гитн.

—• Баатр Бембинович, сурһулян төгсәһэд нрвт? лҗ Михаил Александрович, көвүнә эцкнн нернг

дан байсж, җөөлнәр инәв.

Хечинов түүнә сурврт хәрү өгхии орчд, арһул. ьер дала улс бәәх мет, келв:

338