Kenesbay Raxmanov - Birinshi muhabbatim

shıqqan ba? Qoy, ótirik shıǵar? Múmkin emes! Biraq, bulardı alday almaydı ǵoy.

­ Ekewi de úyge keldi, - dedi olar meniń biynequyamdı ańǵarıp turǵanday. ­ Professordıń hayalı bala kótermegen qusaydı. On jıl qoslas bolıp bıltır ajırasıptı. Oqıwǵa kirerde biziń

qızǵa kóp járdemi tiyse kerek. Rasın aytıptı, awılda bir ulım

bar depti. Bahram oǵan júdá quwanıptı. Balasız adamǵa bala álleqanday ǵoy. Aralbaydı da alıp ketetuǵın shıǵar.

­Bizler onı bermeymiz!

­Bermeymizińe qaray ma, qaraǵım, bala aldı menen anaǵa tiyisli. Ananıń erkinde. Kewline jaqsılıq salsa, qaldırıp

keter.

­Kempir-ǵarrıǵa bir awız xat jazsa boladı ǵoy. Kelip,

pátiyasın alsa da boladı. Sonsha jıl kelini boldı, - dedim musılmanshılıq jolı menen ókpelegen bolıp.

­ Oqıwǵa óte almay qaytıp kelemen degen shıǵar? Ol qızdıń da kemisi joq ǵoy. Ájaǵań orısqa úylenip ketse de bildirmey shıdap otırǵan. Jılın kútti. Jaman jolǵa túsken joq. Tek, Aralbaydı tuwıp qoyǵanı bolmasa… usı jerinde ǵana ekewińiz de balalıq etip qoyǵansız. Bunı ózińe aytıp atırman, mına ballar túsinbeydi. Ana qız maǵan bárin ayttı. Seni ókpelemesin dedi.

Ózimnen úlkenge tiysem de, ózimnen kishige tiygenim ayıp boladı dedi.

Ishimnen órtenip tursam da, tútinimdi sırtqa shıǵarǵım kelmedi, ne deyin, úndeytuǵın, oǵan ókpeleytuǵın ornım joq. Bárin aytqan, al, meniń basqaǵa aytqanday betim joq. Balalıqtıń shálkem-shalıs qádemlerinen baslanǵan aldı pitew jol usı jerde tawsıldı. Jańa gúlley baslaǵan jaslıǵımnıń bostanın qıraw shaldı. Atın Akbar dedi me, demek, meniń de ómirimniń náwqıran dáwiri «allahıw-akbar» boldı.

Túnde uyqım keler emes, tolǵaǵı baslanǵan hayalday dóńbekship olay da, bılay da awnayman. Bayı sonsha jılǵa túrmege qamalıp ketken Tazaxan da toydan toyıp qaytqanday arqayın qorıldap uyqılap atır. Ákesi qamaqta jatırǵan balaları da qozılarday

bolıp tıp-tınısh uyqılap atır. Endi izlerimiz óship, soqpaǵımızdı shóp-shar basıp ketedi, zar-zar áylep muhabbat haqqında qosıqlar aytar ma edim. Qıyal qanatları taladı, men

ǵarrılıq maydanında sol qanatlardan qolım jazdırılıp túsip

qalaman. Ol úrkek qus kibi ushıp ketti, tawlardıń basınan ushtı,

shıǵarman. Adam qudaydıń bendesi, táǵdir bizdi qorshap turǵan sarkop, mudamı onıń tutqınlıǵında jasaymız. Bir esiginen

izleńler deydi. Gózzallıqtıń sırların da tábiyattan úyreniw kerek eken. Qáyteyin, aydıń da daǵı bar, mini joq adamdı tappaysań, istanat taǵadı, jaǵańdı kir shaladı. Ómirdiń bir jaǵı qarańǵı, jaqtılıqtı túnek jutıp bara beredi. Appaq

nárselerge aldı menen qara daq túsedi. Gúnadan pák perishte de qalmaǵan shıǵar. Bizde orınsız kúlseń de jılaǵan menen barabar ayıp. Jamanlardı sıylawdıń ózi de keshirilmes qılmıs. «Eshek sıypaǵandı bilmes, jaman sıylaǵandı bilmes» degen ǵoy. Abırjı turmıstıń atlan-shabında biygúna adamlar azayıp baratır. Tasjúrek bolsań da, miyirman bolsań da gúnalısań. Meyli, ol qız waqtında shalqıp kúlmegen edi, bazda almalar gúz waqtında da gúlleydi ǵoy.

Endi báhár lázzetin sezer me ekenmen? Saǵınǵan tilla sazlar sıńsılap jılasadı ǵoy endi. Sen qaytıp keler me ekenseń, muhabbatım? Tańlarım selteńsiz, shala jansarday atatuǵın shıǵar, erteńim bolar ma eken, ertlewsiz attay qańtarılıp tura berer me ekenmen, sen qaytıp keler me ekenseń, muhabbatım? Meyli, ayralıqtıń qaralı jolı tawsılsın, endi baslanıp

atırǵan, dáslepki qádemlerim taslanıp atırǵan jaslıǵımnıń maydanın kim menen gezemen, juldızlardıń aspandaǵı sayranın

muhabbatım. Ele otlarımız jaǵılmadı, oqlarımız nıshanasına atılmadı, soqpaǵımız mánziline ráwana bolmadı. Qaytıp kel… zeynińe tiymeymen, mázi bir qız ǵoy dep súymeymen, basqaǵa basımdı iymeymen, sen maǵan qaytıp kel, muhabbat. Esitip tursań ba, sensiz meniń jarqıraǵan ómirim bolmaydı, sensiz men basqa hayal menen qarq bolar ma ekenmen, sensiz shadlıǵı azayıp, kókiregime shimpildegen dárt toladı. Sensiz meniń jollarımdı

gáplerime hesh kim túsinbeydi. Sensiz…

Azanda erte turdım. Basım meń-zeń, kózlerim qızarıp isip ketse kerek.

­Ǵarrıńdı uwayımlap durıslap uyqılay almadıń ba, quda bala? - dedi Tazaxan jeńgey álleqashan turıp, azanǵı shaydıń tátárriginde júr eken. ­ Men de jumısqa erte barmasam bolmaydı. Shıqqan gaziytlerdi sáskeden qaldırmay aparıp bermeseń, keńselerdegi iytshirkinler ústińnen arız etedi. Bilmeymen, gaziyt oqıwdan basqa talabı joq pa?

­Dosekeńdi kórip turasız ba? Mennen sálem aytıń, - dedim xoshlasıp atırıp.

­Kóriw qayda? Biysharanı iyt ólgen jerge áketti ǵoy. Quday bilsin, ol jaqtıń suwıǵı qanday ekenin. Al, qaraǵım, taǵı bir aytayın, biziń biykeshke ókpeleme, mıń aytqanda da aǵańdiki

ǵoy. Saǵan da buyırǵanı bar shıǵar. «Teń-teńi menen, tezek qabı menen» degen ǵoy. Házirshe bilmegensip júre ber. Aytıp súyinshi soraǵan menen paydası joq. Al, quda-qudaǵaylarǵa sálem ayt.

«Kúyew júz jıllıq, quda mıń jıllıq» deytuǵın edi, qáytemiz, bendeniń aytqanı bolıp atır ma? Retin tawıp ǵarrıńnan xabar alaman. Kelseń, úyge kele ber…

Dalaǵa shıqtım. Azanǵı ayaz keshegiden de beter óshesip tur eken. Arqa tárepke qaratpaydı. Qıl jalaǵan pákidey, tiygen jerin jonıp ketejaq. Ústimdegi kiyimlerdiń shilterdey jıllılıǵı joq bolıp qaldı. Adamlardıń kópshiligi poshalaǵan

eshkidey sekirisip, órtekedey shapqılasıp baratır. Men de uyattı qoyıp juwırıwǵa qaradım. Qalanıń ishinde hár jerde biyik jaylar bar ǵoy, ebindey ıq boladı. Al, qula dúzdegi suwıqtıń qanday ekenin qudaydıń ózi biledi.

­Bir-eki ay jatıp kóredi ǵarrıń, - dedi keshegi emlewshi shıpaker jigit. ­ Analizleri ayta qalǵanday emes. Biraq, ǵarrıńa aytpay-aq qoy. Bizde «úmitsiz shaytan» degen naqıl bar, orıslarda «úmit eń izinen óledi» desedi. Úmit eteyik, qosshım, ǵarrıńa xabarlas ta qayta ber. Sanitarkalar qarap turadı ǵoy…

­Raxmet, aǵa, táwir bolıp ketse…

­Qánekey! Biziń de tilegimiz sol.

…Úyge salım suwǵa ketkendey úskinim quyılıp, súmireyip keldim. Apam meniń ápsherimdi kórip qorqıp ketti.

­Amanlıq pa, balam, bet-álpetiń qaralay óship qalıptı ǵoy?

­Amanlıq-aw, apa, tońıp kettim. Aralbay uyqılap atır ma?

­Awa, házir jattı.

­Aǵamdı jatqarıp qayttım. Hár waq xabar alıp tura beriń dedi doktorı…

Hár bazar sayın aǵamnıń halınan xabar alıp turman. Qıstıń da ortası awıp baratır. Mekteptegi oqıwǵa da siyrek qatnasaman, muǵallimler jaǵdayımdı bilgen soń nege qaldıń dep tergestire

bermeydi. Keleshekte usı oqıwdan awzıma as salatuǵınıma onsha isenbeymen. Sabaqlarǵa tiyip-qashıp qatnasqan soń jolda hákkelek atıp baratqanday bir gáp-tá. Olay deyin desem, bir saat sabaq qaldırmay qatnap júrgen geybir joralarımnıń ayaq alısı

da menikinen qarq emes.

qaldı. Hesh nárse egilmey shańǵıtıp, shóp-sharlar kógerip ketken qıytaqlarına qarap qıylanadı. Kim egedi onı? Áyne egistiń waqtı. Men kelistire almayman, hámme óz gumırashılıǵı menen bánt. Egis túwe, júzimlerdi ashıwdıń ózi úlken jumıs eken, aǵamnıń dıńǵırlawı menen bir balalardı shaqırıp kelip, zorǵa tikeytip shıqtıq.

Shıpakerdiń «apańa ayt, ǵarrısına jaqsı qarasın, hesh bolmasa maydıń ishine shekem qarasın» degen gápi yadımnan shıqpaydı. Aqırsında apama aytıp tındım.

­Sezip júrmen, balam. Qudanıń qılǵanına qayıl bolamızdá. Ákeńniń ózi de sezip júr, - dedi apam, biz qashshannan berli bul qaralı kúnge ishimizden ózimizdi-ózimiz tayarlap kiyatırmız. Tek, Aralbaydıń párwayı pánseri, ol atası menen qasında birge oynap, saqalınan tartadı. Biraq, sózine sóz qosılmadı, sol

bayaǵı «ájep» degeni degen, ádette bala «apa», «ata» degen sózlerdi aldı menen úyrenetuǵın edi.

­Duqtırlar bunı da jazatuǵın shıǵar-aw, balam, - deydi apam.

­Bir qolıńnıń sawasında kórsetip qaytarsań-dá.

Apama ele Nazlıbiykeniń tashkentli bir professorǵa tiyip ketkenin tis jarmadım. Sońǵı gezleri apam onı tiline baspaytuǵın boldı, izine jaman gáp-sóz ertpey aqlıǵın qaldırıp ketkenine quwanıp júrgendey seziledi maǵan. Ózinen úlken qatın awzınıń sarısı ketpegen balamnıń basın aylandırıp tiyip alsa, el-xalıqtan uyatın aytsa dep qáwipsingen

de shıǵar. Ya meniń yadıma túsirmew ushın onıń atın aytqısı kelmey me, qáydem. Apam túrli báleni biledi, biraq, ishinde jılan ólip atırsa da sırtına shıǵarmaydı. Tazaxan jeńgesiniń

gápine qaraǵanda, qay waq bolsa da kelip, balasın áketedimish.

Áne, bizler ushın eń awır giryan usı. Apamnıń aldanıshına, kóziniń qarashıǵına aylanǵan, ishine jutıp jibereyin dese kózi

qıymaytuǵın Aralbayın shırqıratıp áketip qalsa, bul biziń shańaraq ushın ornı tolmas matam.

… May ayınıń ısıta baslaǵan kúnleriniń birinde, kishi pesin waqtında aǵam birden buzılıstı, demi qısıla basladı.

atır. Betime kózimnen ıp-ıssı jas parlap zıtıp baratır.

­Sonsha jıl qoslas boldıq… Qattı-qayırım ketken jerlerimdi keshir… Bendeshilik… Bári ózińe qalıp baratır. Balańdı… aqlıqlarıńdı xor qılma… Balam.., - dep maǵan urshıqtıń sabınday jińishkerip qalǵan bilegin sozıp edi, qolı

qaptalına qulap tústi. Iyeginiń astındaǵı óńeshi qıymıldadı da awzınan «puf» etip sońǵı demi shıqtı.

­Qıynamań, qoya qoyıńlar, bellerińdi buwıńlar, - dedi

ótip, sońǵı demi tawsılǵan jerde quladı. …Aylar ótti.

Bizler onınshı klass bolǵan soń ele paxtaǵa quwǵan joq, bir jaǵınan paxtalar da durıslap ashılmay atır. «Besqonaq»tıń ekinshi kúni baslanatuǵın aqsham júdá suwıq boldı. Ele jazdaǵı juqa kiyimleri menen júrgenlerge «tıshqan tesigi mıń teńge» bolıp, bas panalaytuǵın orınǵa shaptı. Jaylardıń ishi de muz. Túni menen qalǵan-qutqan otınlardı jaǵıp shıqtıq. Burınǵı jayımız gónergen soń taza imaratqa ­ Nazlıbiykeden qalǵan

suwıqtıń túndegi tawı qaytıptı. Hawa ashıq. Túske taman táwiraq jılıtıp ketetuǵın túri bar. Apam úydegi qıbır-sıbırın pitkergennen keyin awıldaǵı kempirler menen bir sadaqaǵa barıp qaytatuǵının ayttı. Qońsı awılda Biybisara degen kempir qaytıs bolıp edi, búgin túske sonıń qırqın tarqatadı eken. Apam awıldan tısqarıda bolǵan merekelerge «kóz tiyip qaladı» dep Aralbaydı aparmaydı. Qońsılardıń balalarına qosıp ketedi, meniń úyde barımda maǵan tapsıradı. Bilmeymen, ózi sóyley almaytuǵın balanıń nesine kóz tiyetuǵının.

«Kirpitiken balasın jumsaǵım dep súyedi, ǵarǵa palapanın appaǵım dep súyedi» degen usı shıǵar? Apam Araldan tasalanıp sadaqasına ketti. Kózine tússe, jılap izinen qalmaydı.

Jaydıń ıǵında áynek bettegi quyashlamada balamız benen

(quday keshirsin, «balam» dep birinshi aytıwım, onda da ózimshe

atır. Bult dónip kelmekte, ol endi demniń arasında kúlip turǵan quyashtı qara perdesi menen jasıradı.

Kútpegende úydiń qasına bir taksi mashinası kelip, shúyk etip toqtadı. Burınları onsha mashina kórmegen Aral qolın shoshaytıp, júregi tars ayırılıp quwanǵanday boldı. Taksiden bir nashar tústi. Shashları uwdar-duwdar, qolında sumkası bar,

ústindegi kiyimleri de bul jaqtaǵılarǵa uqsamaydı. Júrisi, tulǵası tanıstay. Ol maǵan jaqınlay berdi. Aral onı jatırǵaǵanday kem-kem meniń qoltıǵıma tıǵılıp atır. Qarasam!..

Onıń bunday sıqılın kórgenshe, nege ǵana aǵıp túspediń, kózlerim…

­ Aral! Aralım! Aralbayım! - dep qıshqırdı ol…

Onıń bul sózlerin esitkenshe, nege ǵana ger bolıp qalmadıń, qulaqlarım…

Ol kele sala Aralǵa bas saldı. Aral jan halatta qıshqırıp, maǵan, meniń qushaǵıma tıǵılıp, ıshqırıp jılamaqta. Men onıń kókireginen iyterdim. Qattı iytersem kerek, ya mennen bunday qarsılıqtı kútpese kerek, sheginsheklep ketti. Men oǵan anıqlap qaradım. Bul jaqtaǵı qos burımlı qap-qara shashları sarǵayıp ketken be, qızarıp ketken be? Lábleri qan jalaǵan iyttiń awzınday. Kózleriniń dógerekleri bayınan tayaq jegen qatındikindey kók-kómbek, betlerine de boyaw jaqqan ba, awıldıń shańı menen ala-bajaq bolıp ketipti, barmaqlarınıń tırnaqları búrkittiń pánjesindey. Jek kórip kettim.

­ Balama keldim! - dedi ol entigip. ­ Aralbay, Aralım, men mamańman ǵoy. Seni áketemen. Usı awıldıń shańǵıtın jutqanıń jeter. Seni jánnet mákan jayǵa áketemen. Anaw, ústińdegi shobıtlardı shesh! Ílaqtır! Men saǵan sulıw kiyimler alıp keldim, balam…

Ol sumkasınan jańa kiyimler shıǵara basladı. Endi Araldıń ańsarı awıp, anasınan kóre kiyilerge telmirip qaray basladı.

­Balanı bermeymen! - dedim.

­Nege bermeyseń? Ne haqıń bar?

­Ol meniń de balam…

­Solay ma? Qáne, kimge ayttıń? Júrek etip kimge ayta aldıń, lámser! Natıq! Óz balańa iyelik ete almaysań sen! Bul balanı xor qılasań sen!

­Apam kelsin, bala sonıki…

­Apańnıń tırnaqtay da úlesi joq balada. Bul bala ele meniń

qarnımda júrgende jek kóretuǵın edi ol kempir, - dedi

Nazlıbiyke qızıp sóylep. Shınında ol rasın aytıp atır edi, ol

haq edi. Kempir tuwılǵanda da bul balanıń júzine názer salǵan emes. El-jurtqa masqara bolǵannan Araldıń ólip qalǵanı abzal edi kempir ushın sonda. Qápelimde Aral taza kiyimlerin kiydi, basqa balaǵa aylanıp ketkendey, mennen uzaqlasıp baratırǵanday, Nazdıń tárepine ótip ketkendey boldı.

­Keshir meni, Sham… men de anaman ǵoy, meni túsin.., - dep jılap jiberdi Naz. Meniń kózlerime de jas keldi. ­ Seni saǵınǵan waǵımda Aral kewlime málhám boladı. Usınıń kelbetine

qarap seni esleymen, ómirimizdiń az ǵana ráhát, lázzetbaǵısh kúnlerin yadlap júremen. Aral tolıp-tasıp, er azamat jigit bolǵanda qaytıp keledi. Sen birinshi muhabbatıńdı tawıp alasań. Kettik pe, Aral?

­Ájep! - dedi Aral.

­Meniń menen qala ber, Aral, - dedim.

­Ájep! - dedi ol gá maǵan, gá Nazlıbiykege qarap. Ústine jańa