G. Ibragimova Muhabbat qosigi

TUŃǴÍSH SEZIM

Gúljáhán palataǵa kirgen waqıtta, inisi Tórebektiń kátiniń bir mushında aq xalatlı vrach otırǵan eken. Gúljáhán bul vrach xalatındaǵı jas jigittiń inisiniń basınan sıypap, jumsaq dawıs penen sóylesip otırǵanın kórdi. Oǵan bul kórinis sonshelli tásir etkenlikten, júregi eljirep, ayaqları qaltırap keti. Tula boyınan qanday da bir jıllı sezim juwırıp ótti.

Gúljáhán vrach jigitke sálem berdi. Onıń dawısın esitken inisi «ájapa, keldiń be?» dep quwanıp sala berdi.

Vrach jigit Gúljáhánge burılıp qaradı.

–Haw, Tórebektiń ájapası, qalaysań? Biziń Tórebek degen azamat jigit eken. Ukoldan qorqpaydı. Quda qálese, tez arada shapqılap, futbol oynap ketedi.

–Al, ózińniń oqıwlarıń qalay? Tórebek ájapam aǵlashı dep maqtaydı ǵoy. Keleshekte kim bolıwdı árman eteseń?

–Ele ol tuwralı oylanıp kórmedim, – dep juwap berdi Gúljáhán ózin saldamanlı etip kórsetiw urınıp. – Ómirimiz bolsa, kóre berermiz.

–Yaq, ol bolmaydı. Adam degen ómiriniń hár minutında keshegi kúnin yadında saqlap, erteńgi kúnin joybarlastırıp jasawı kerek.

–Onday bolıp jasaw qıyın bolatuǵın shıǵar?

–Hesh waqıtta qıyınshılıqtan qorqpaw kerek. Eń baslısı, ózińniń keleshegińnen qorqpaw kerek. Máselen, meniń anam on tórt jasımda qaytıs bolıp qaldı. Otız segiz jasta edi. Sonda men tábiyattıń bunday ádilsizligine qarsı gúresiw ushın doktor bolıwdı sheshtim. Mına Tórebek futbolist bolaman deydi, bul futbolist bolmas-dá, biraq jaqsı muǵallim bolıwı múmkin.

Vrach kátte olardı uyıp tıńlap otırǵan Tórebektiń basınan sıypap, «tuwısqanlar sóylese beriń», dep palatadan shıǵıp ketti.

–Áliysher aǵa degen vrachımız-ǵo, – dedi inisi.

–Seniń bárha maqtay beretuǵın interna-vrachıń usı aǵay ma?

–Awa, Áliysher aǵa jaqsı adam. Bárha meni dostınday kórip sóylesedi. Gúljáhán bul inisine tuwısqan aǵasınday bolıp ǵamxorlıq etip atırǵan

insanǵa júdá ǵana minnetdar edi.

Usı waqıyadan soń Áliysher aǵanıń jıllı kózqarası Gúljáhánniń kóz aldında payda bola beretuǵın boldı. Endi ol Tórebektiń emes, óziniń basın sıypap, jumsaq dawısı menen álle nárselerdi aytıp atırǵanday bolıp kete beredi. Gúljáhán pútkil denesi qulaqqa aynalıp, onı tıńlaydı. Ol júdá bir qızıq nárselerdi aytadı. Gúljáhánniń esitsem dep júrgen nárseleri tuwralı, ómir tuwralı júdá áhmiyetli násiyatlardı aytıp atırǵan boladı.

Gúljáhán bıyıl on altı jasın toltırıp atır. Ol klasındaǵı qızlar menen óspirimlerdiń ashıq-mashıqlıǵına, bizler mektepti pitkerip turmıs quramız, deytuǵın oylarına onshelli isenbeydi. Onıń oyınsha, óziniń ómirlikke qol beretuǵın adamı ózinen góre jası jaǵınan da úlkenirek, saldamanlıraq bolıwı kerektey. Mine, Áliysher aǵa da ózinen altı-jeti jas úlken bolsa kerek. Qıyalına ol erteń qız bolıp boyın dúzese, Áliysher aǵasınıń qasında jarasıp ketetuǵınday...

2

qulqında, ózin uslap tutıwlarında qanday da bir jasalmalılıq bar sıyaqlı. Aysulıwǵa ol házir bulardıń aldında ózin sıpayı hám biymámlel etip tutıp atırǵanday, biraq, haqıyqatında pútkilley basqa adam bolıp seziler edi. Qıyalına bul jigit dostın bir

ámellep qolǵa túsirip, maqsetine erisip, sońınan «men seni qayda kórip edim» dep ketetuǵın juqa jalatayǵa usaydı.

Ol dostınıń táǵdiyri onday bolıwın hasla qálemes edi.

Aysulıw menen Qarshıǵa bir awılda tuwılıp ósti. Bir mektepti tamamladı. Endi, mine, awılınan uzaqta, úlken qalalardıń birinde ekewi de ekinshi jılı bir kursta oqıp atır.

Aysulıw Qarshıǵanıń bul ótinishin orınlawdan bas tartqanı menen, Qarshıǵa ketpedi. Aysulıwǵa názer salmay, orınlıqta otırıp, óziniń qızıl reńge boyalǵan tırnaqların úyrenip otıra berdi.

Bir saparı Aysulıw Qarshıǵaǵa Sapar tuwralı óziniń gúmanın aytqanında, ol birden shapshıp ketti. – Sen ѳziń hesh kimdi jaqsı kórmegennen soń usılay aytıp atırsań! Házir seniń súyip-súyiletuǵın waqtıń. Jasıńnıń qay jerge barıp qalǵanın óziń nege hesh oylamaysań? Ómiriń zırlap ótip atır. Biraq ele hesh kimdi de súyip kórmediń. Hesh bolmasa juwapsız muhabbat bolǵan shıǵar, sende? Ya moyınlawǵa júreksinbeyseń be?

Aysulıw bolsa, ózin shah qızı sıyaqlı salmaqlı tutıp, Qarshıǵanıń qáhárli sózlerin aynalmalı jumsaq orınlıqta shayqatılıp otırıp tıńlar edi. Qaytıp ol bul temanı qozǵamadı.

Búgin baratuǵın jerinde júdá kewilli boların bilse de, óziniń kewil xoshlıǵı bolmaǵannan keyin, jaman keypiyatı menen basqalardıń bayramın buzǵısı kelmedi.

Kewlinde bir jıllılıq yaki ushqın bolmasa, masqarapazlıqtı kelistire de almaydı hám qálemeytuǵın da edi.

Bir waqları Aysulıw Qarshıǵa haqqında oyların umıtıp, mına pániy dúnyanıń ǵalmaǵalı esinen shıǵıp, óziniń úlken qız apasın, dúnyadan erte kóz jumǵan qız apasın yadına aldı – ájapasınıń mektepti pitkerer jılı edi, paxta otap júrgende, qarıqtıń ishinde sharshap, dem alıp otırǵanında jılan shaǵıp alıp qaytıs boldı. Ájapasınıń ómirin saqlap qalıwdıń hesh ilajı bolmadı – jılannıń záhári denesine jayılıp ótip úlgergen eken. Ájapası tek «sińlimdi saqlańlar» dep aytıp ǵana úlgerdi.

Ol waqları oyınnan basqa hesh qayǵısı joq Aysulıw segiz jasar edi. Qız apası qaytıs bolǵannan keyin xojalıqta onıń ornı úńireyip qaldı.

Úydegi barlıq mashqala ájapasınıń moynında edi. Iyninde iynaǵashı, japqa suwǵa da baratır. Úydiń ishiniń tazalıǵı, kir-qońı sirá moynında. Mekteptegi oqıwı, awırıw anasınıń ornına atızdaǵı jumıslardan da qalmaydı.

Qızınıń ólimine ózlerin gúnakar sanap, ákesi de, anası da júrek-bawırı ezilip, jeti jıl dawamında aza tuttı.

Esin bilgeli Aysulıwdıń kórgeni anasınıń ústindegi aza kóylegi menen kózjası edi.

Aysulıwdı dala jumıslarınan azat etse de, onnan hesh nárseni ayamasa da, úydegi matam, jeti jıl dawamında radio ya televizor qoymay, yaki qattıraq kúlmey, barlıq waqtıxoshlıqtan juda bolǵanlıǵı onıń janına batar edi.

4

Balalıq waqtınan kúlmesxanlıqqa úyrenip qalǵan ol, ele de solay bir qálipte otırar, kózlerinde muń, erinlerin qımtıp, dizelerin bir-birine qosıp, qurı hawadan bir nárseni izlegendey boslıqqa tigilip únsiz otırar edi. Tınıshlıqqa da, jalǵızlıqqa da kóngen Aysulıwdıń tınıq, úndemes, jumbaq minezine hámme uyrenisken.

Ózgeniń qayǵısına sherik, muńlas bolǵanı menen, basqanıń kewlin túsinip oǵan aqıl qosqanı menen, ózi haqqında tis jarmas edi. Óziniń ishki sarayına basqanıń qızıqsınǵanın da qálemes edi. Ózin túsinetuǵın, muńına muńlas, jırına jırlas bola alatuǵınday jigittiń bul dúnyada bar ekenligine kózi jetpes edi.

Ózin túsinetuǵın adam menen jasawdı ol da kútedi, biraq, bul ármanına jetpeytuǵın shıǵarman dep qáwiplener edi. Al, dúnyadan taq ótpew ushın ǵana ózin túsinbeytuǵın adam menen birge jasawǵa Aysulıw qayıl emes.

Qız apasınıń jeti jıllıq matamı onıń qız bolıp jetilisip atırǵan waqtı boldı. Aysulıw ózine de, ózgege de kewli tolmay qız boldı. Úyinde bolsa hárdayım juzi solǵın ákesi menen jekke qalıwǵa júregi dawamas edi. Óziniń qanday da bir tosattan aytılǵan sózi ákesin qapa etip qoyama dep qorqatuǵın edi. Ákesiniń juzindegi kúlkini kóriw ushın, júzine kúlki uyalaw ushın, Aysulıw Allataalanıń bar talabına qayıl edi. Usı taqlettegi ómir onıń minez-qulqın qáliplestirdi – Aysulıw hesh kimge isenbey, hesh kimnen hesh nárse kútpey, ózi menen ózi sırlasıp hám aqıllasıp jasawǵa úyrendi.

Kóyleklerdiń túrleri de, lipaslardaǵı ózgerisler de, qatar-qurbılardıń otırısturıslarındaǵı jańalıqlar da onı qızıqtıra bermes edi. Keskin ózgerislerdi hesh jaqtırmaydı. Aysulıwdıń oyınsha adamnıń ómirinde hesh qanday keskin ózgerisler bolmawı kerek, ómir Aysulıwdıń ózine úyrenshikli bir qálipte ótiwi kerek.

Muhabbat degen sezim Aysulıw ushın pútkilley biytanıs edi. Al, bir kórgennen súyip qalıw degenniń ózi oǵan jumbaq. Onıń qıyalına dúnyada minsiz hesh nárse joq. Búgin jaqsı tárepinen kóringen adamnıń erteń basqa tárepi ashılıp qalıwı múmkin... Áne, usınday oylardan soń Aysulıw qattı qapa bolıp ketedi.

Qarshıǵanıń quwanıshına birge qosılıp quwanǵısı keledi. Biraq qanday da bir ishki sezim onı gúmanlandıra beredi. Qarshıǵa bolsa: «Sapar meniń ármanımnıń orınlanǵanı. Ol men ómir boyı kútken jigit. Men onıń menen baxıtlı bolaman. Ol – meniń baxıt qusım», dep bir ájayıp ertek haqqında aytıp atırǵanday tasıp sóyler edi.

Qarshıǵa balalıǵınan júdá ashıq minezli, xoshkewilli qız edi. Universitettiń birinshi kursınıń ózinde-aq kóplegen jigitlerge unap úlgerdi.

Biraq, Sapardı ushıratqan kúnnen baslap, ózin qoyarǵa jer tappay qaldı. Kózi kór, qulaǵı gereń.

Sapardan basqa hámme onıń kózi aldınan kúldey ushıp joq bolıp ketti.

– Men onnan júdá qorqaman. Júdá qorqaman. Ózimnen de qorqaman. Sebebi onı qattı jaqsı kóremen. Onı súyetuǵınlıǵım sonshelli, meniń óz erkime kúshim jetpey qaladı, dep qorqaman. Onıń tileklerine qarsı keliwge kúshim jetpeydi, – der edi Qarshıǵa.

Sapar júdá shıraylı jigit edi.

Qarshıǵa óziniń bólmesine ketti.

Aysulıw sol otırǵan ornında músindey qatıp qalǵan yańlı.

5

Aldında bolsa bunnan eki saatlar shaması burın úyinen kelgen xat jatır. Ele ashıp kórmedi. Anasınıń tanıs qoljazbası.

«Oqı, oqı. Xattı ashıp oqıp kórseń-o!» deydi ishki dawıs. Qolı bolsa xattı ashıwǵa barmadı.

Kewilxoshlıǵınıń mánisi joq waqta xattı ashıp oqısa, appaq júzin ashshı saǵınısh kóz jasları juwarı turǵan gáp.

Al, házir bolsa kózjas tókkisi kelip turǵan joq. Óziniń hálsizligin ózi jek kórip otır.

Aq konvertte xat sol bir qálpinde jatır. Tanıs qoltańba. Anasınıń qoltańbası. Kókirekte uyalaǵan qar, duman hesh tarqar emes. Hár qıylı mánissiz oylar,

kókirekti zil basar edi.

Ornınan turıp bólmeniń ishin tártiplestirgen boldı. Bólmeniń aynasın ashıp taslaǵısı keldi. Biraq, sırttan qalanıń úlken kóshesinen ótip atırǵan mashinalardıń shawqımı janına tiyip ketken edi. Sırtqı dálizge shıǵıp, bólmesin qulpırıp, Qarshıǵanıń bólmesine qaray júrdi.

Esikti kóp waqıt hám qattı-qattı qaqtı. Ishten magnitofonnıń baqırıp turǵan dawısı qattı esitildi.

Bir waqları kózleri qızarıp, qabaqları isip ketken Qarshıǵa esikti ashtı.

–Sen ne, bir óziń esikti ishten ilip, jılap atırsań ba? Bay-boy, onsha ne?

Jigittiń sońıma edi?

–Qudaydan tappaǵır, mine, bir hápteden kóp boldı. Joq bolıp ketti. Telefonnan xabarlassam, «waqtım joq», deydi, – dep jılamsıradı Qarshıǵa.

–Ózińdi qolǵa al. Nege sonshelli ózińdi ayaqastı etip xorlaysań?!

–Qáytkende ózime qaytara alaman?.. Ne islesem, bárha onı qasımda kóretuǵın bolaman?.. Burınǵıday ekewimiz qaytadan qol uslasıp júrer kúnler bar ma eken?..

Aysulıw onı qushaqlap, kózjasların sıpırdı.

–Júr. Sapar menen ózim erkekshe sóylesemen. Men seni hesh kimge xorlatıp qoymayman. Oyı ne ekenin anıqlap alamız. Biraq, usınnan, onıń jalatayshılıq maqsette júrgenin sezsek, sen kózińe bir tamshı jas almawǵa wáde bereseń.

Qarshıǵa tez kiyimlerin ózgertiwge asıqtı.

1982

JASLÍQTÍŃ BIR AQSHAMÍ

– Aypara, sen Sáliymanıń tuwılǵan kúnine baratuǵın bolsań, tezirek qozǵal! Doslarınıń tıpırshılap, shıdamsızlanǵanına qaramastan, olardıń sorawlarına

Aypara juwap bergen joq. Otırǵan ornınan tırp etpedi, qozǵalǵan da joq.

Sol kúni menen otırǵan qálpinde bir noqatqa únsiz baǵıw menen boldı. Bólmege biri kirip, biri shıǵıp atırǵan qızlar da, olardıń bolajaq tuwılǵan kúnge kórip atırǵan tayarlıǵı da Ayparanı qızıqtırıp atırǵan joq. Izi kórinbeytuǵın, uzınnan-uzaq shubatılǵan óz oyları menen bánt. Bar bilgeni ishinde, tım-tırıs.

6

–Aypara, kóp oylana berme, Murat ele keledi. Seni alıp ketiwge keledi. Tur, qızlar menen birge qıdırıp qaytayıq, – dep jalındım men.

Ol únsiz, bir noqatqa qadalǵan eki qarashıqtı jaltıratıp maǵan burıldı. Onıń muńlı kózqarasına shıdamay, men tómen qaradım.

Usı waqqa deyin tım-tırıs otırǵan Aypara óz monologın basladı.

–Náreste…Bóbek. Kishkene ǵana qızılshaqa bóbek. Tek bir-eki ay...

Qıynalatuǵınım eki ay ǵana emes pe? Tuwılǵanına úsh ay tolǵanında ol kúletuǵın boladı... Meniń menen xabarlasatuǵın boladı. Soń eńbekleydi, keyin ala tompańlap, ayaǵın ǵaz-ǵaz basıp júretuǵın boladı.

Ul bolsa inim kórip, qız bolsa sińlim dep izime ertip júretuǵın bolaman. Qız bola qoysa, dostım boladı, sırlasım boladı.

Tek bir-eki ay ǵoy qıynalatuǵınım, bir-eki ay... Soń úsh aylıq waqtında kúletuǵın boladı. Bir-eki ay...

–Aypara, qıynala berme. Júr, qızlar menen birge qıdırıp qaytayıq.

–Yaq, dostım, óziń bara ber. Men barmayman. Tuwılǵan kúndi toylayman dep júrip mınaw ǵoy halım. Saw basıma sawda satıp aldım. Meni kútip hálekke qalmay-aq qoy. Qızlardan da qalma, mensiz-aq kete beriń.

–Olay bolsa, men de barmayman. Seniń menen birge qalaman.

–Meni óz jónime jalǵız qoy. Maǵan bir ózim qalǵanım maqul.

Aypara maǵan juwap berip bolıwdan jáne monolog baslandı...

«Úyime barıp anama xabar beremen de, tez qaytıp aylanıp kelemen, dep edi…Xabarsız barsaq, jalǵız ulınıń jubaylasıp kelgenin kórgen anam biysharanıń júregi quwanǵanınan qaq ayırılıp ketedi, dep edi… Endi bolsa, mine, pıshaq keskendey xabar-atar joq. Anamnıń izlegeni, qálegeni sendey kelin, dey bergenlerine men kózsiz gúbelek isenip qalıppan...»

Ayparanıń kózi maǵan tusip ketti.

–Dostım, sen qalay oylaysań? Meniń nárestemdi ata-anam jek kóriwi múmkin be? Ol náreste ǵoy. Gúnasız, perishte, pákize ǵana bóbek. Kishkene ǵana bóbek. Ata-anam da bir-eki ay qıynalar. «Eldiń awzın jappaǵa elli qarı bóz kerek». Mısh-mıshlarǵa da kónliger. Nárestemniń jazıǵı joqlıǵın túsiner.

Bir-eki aydan soń ol kúletuǵın boladı... Soń eńbekleydi... Keyin ala tompańlap juretuǵın boladı... Ata-anam da bawırlarına basıp, jaqsı kórip qaladı…

Ayparanıń ózi menen ózi sóylesiwlerine kewli bos meniń júregim ezilip, júzimdi ashshı kózjaslar juwıp atır.

Aypara bolsa jılamaydı. Eki kózi, eki tostaǵanday shamshıraǵı únsiz bir noqatqa tigiledi.

–Aypara, usılay otıra berseń, seni jin urıp keter. Júr, taza hawaǵa shıǵıp, shamallap keleyik, – degen ótinishim de orınlanbadı.

Ekewimiz eki orınlıqta tım-tırıs, óz oylarımız benen bánt bolıp otırmız. Bir waqları bólmeniń esigi pát penen ashılıp, ishke jıldırımday bolıp atılıp,

asıǵıp-albırap, Murat kirip keldi.

–Aypara, janım, bol, tez jıynal! Anam kútip qaldı. Tezirek anama jeteyik! Usı samolet degennen kúydim men. Keshigiwden-keshigiw... Meni saǵan tabıstırmay qıynadı. Awılǵa qaray qaytıwǵa ekewimizge de bilet aldım. Tezirek jıynalayıq. Tez-tez bol, samoletten kesh qalamız.

7

Eki Ǵáribiw-Sánem ózleriniń mashqalaları menen bánt bolıp atırǵan payıtta, men jılıslap bólmeden shıǵıp kettim.

Olar ómir atlı sawdanıń mashqalaların, bul jolda ushırasatuǵın ne bir oylıbálentli jaǵdaylardıń júklerin birge kóteriw ushın juplasıp, jańa ómirge qádem qoyǵan edi.

1982

DOSTÍMA XAT

«Seni hesh qashan hesh bir jigitke de qıymaytuǵın edim, Zıyada!

Áh, átteń, eger ózim jigit bolǵanımda bar ma, seni bendeniń izi túspegen bir atawǵa ǵana alıp qashıp keter edim. Ózim ǵana urlap keter edim.

Qanday qız ediń sen!

Mektepte on jıl birge oqıdıq. Kirttayıńnan baslap qız bolǵanǵa deyingi

ómirińniń bári kóz aldımda.

Sen gózzallardıń gózzalı, aqıllılardıń aqıllısı ediń. Seni táriyplewge hár qanday teńewler de ázzilik etedi. Shıraylı hám súykimli ediń. Qızlar bárha shashların qalay túydeklew, denesine qanday kiyim jarasatuǵınlıǵı haqqında seniń menen keńeser edi. Seniń aytqanlarıń qonımlı hám isenimli bolatuǵın edi. Hámmemiz derlik seniń menen oylasıp, seniń pikirińe júginer edik. Sen ushın kúnshillik, qızǵanısh, kóre almaw sıyaqlı sezimler pútkilley jat nárse edi. Sen óziń sıyaqlı hámme nárseniń de súykimli bolıwın qáler ediń.

Chexovtıń «Adam barlıq tárepinen de ándamlı bolıwı kerek: kewli de, kiyimi de, basqa tárepleri de» degen sózleri sen ushın aytılǵanday qız ediń, dostım Zıyada!

Zıyadanı shımbaylı bir jigit alıp qashıptı, degen xabardı men uzaqta, elden jıraqta júrip esittim. «Kim eken ol? Saǵan ılayıq pa? Baxıtlı bol!» – dep sıbırlandım ishimnen.

Sońınan sen tuwralı maǵan jetken hár qıylı qolaysız gáplerge eki qulaǵımdı alaqanlarım menen qawsırıp, esitpewge háreket eter edim. Gereń bolıp qalıwǵa tayın edim.

Segiz aylıq balań menen úyińe qaytıp kelip otırǵanıńda óziń maǵan jarılmadıń da, jılamadıń da. Biraq, úyińde, jeńgeniń qoltıǵında mına táǵdiyrdiń mańlayıńa jazǵanına kónip hám tózip jasawıń kerek ekenligin túsingen ediń!

Jasıńnan jeńgeniń qolında jaltaq bolıp óskeniń saǵan eńseńdi kótertpedi. Jeńgeńdi tıńlasam, bárine de óziń ayıplıǵa usaysań. Joqarı bilim haqqındaǵı

qattı qaǵaz deyseń be, sımbat penen shıraydan sóyleyseń be, hesh qaysısınan jurday bolmasań da, ózińniń huqıqıń haqqında kúyewińniń aldında awız ashalmaydı ekenseń!

«Men ondaylarǵa tabanımdı jalatıp, shulıǵımdı juwdırıp qoyar edim», – mine, jeńgeńniń seniń turmısıńnan shıǵarǵan juwmaǵı usı edi.

«Hámme seniń menen mendey bolǵanda, bul qalaǵa dárwazamannıń ne keregi bar?» – degen gáp qalǵan eken ata-babadan. Biraq, bul hikmet jaqsı adamlar haqqında aytılǵan, menińshe mına gáp seniń jeńgeń haqqında bolsa kerek:

8

«Qasqırlardıń arasında jasaǵannan soń, qasqır bolıp arpalıspasań bolmaydı». Hámme seniń jeńgeńdey pátli bola bergende qayda!

Kúyewiń áke-shesheniń tuńǵısh ulı bolıp, erke ósken, ata-anası hesh waqıtta sózin qaytarıp kórmegen, hátteki kempir-ǵarrınıń balası dep eneń atın da aytpaydı eken.

Shımbayda kempir-ǵarrıńızdıń qolında turǵanıńızda kúyewińniń qıdırıspaǵı gújip, áke menen shesheni de, basqa tuwǵan-tuwısqandı da, seni de jora menen joldasqa awmastırıp, dúzde qonıp qalıwdı kóbeytedi. Kesh bolsa boldı, zım-ǵayıp joq bolıp ketedi, hesh waqıtta dástúrxandı dógereklep, úy-ishi menen birge awqatlanbaydı eken. Jarılqap kele ketse, tún jarpında, yaki bolmasa qoraz shaqırıp atırǵan waqları esikti qaǵadı, bolmasa kelmeydi de. Dáslepki kúnleri izlestirgen ekenseń, soń: «meni joralarıma kúlki qılıp izimnen nege izlep bara bereseń?» dep dákki bergennen keyin izlewdi de qoyǵansań. Kúnde keshte jalǵız ózińniń muńayıp otırǵanıńdı kórip, kempir menen ǵarrı ishinen kúyiner edi, biraq, óz barmaǵın ózleri kese almay, ilajı joq edi. Bir kúni olar:

– Kelin, bunıń-ǵo qıdırıspaǵı kóbeyip ketti. Balamızdı óziń Nókiske alıp ketip kór. Jay bolsa, dáslep kireyde turarsız. Soń reti bolsa kórermiz-dá, járdem berip turarmız. Óziń aldın alıp, bir ilajın islemeseń, bizlerdiń qolımızdan hesh nárse kelmeydi. Bul jerdegidey kúnde qıdıratuǵın úydi Nókisten taba qoyar deyseń be...

Mine, kempir-ǵarrınıń usı gápleri menen Nókiske de kóship keldińiz. Biraq, sonda da hápteniń hár altınshı kúni Shımbayǵa ketetuǵın edińiz. «Ómirim Nókis penen Shımbaydıń ortasında ótip atır», – dep bir kúni nalıp ediń, jazdıń ıssısında, óziń ekiqabat, ayı-kúniń jaqınlap qalǵan eken, seni avtovokzalda ushıratqanımda.

Nókistiń bir shetinen ekinshi shetine eki avtobus penen jumısqa qatnaytuǵın ediń. «Dógeregińniń bári mektep, nege ózgertip almaysań?» – degenlerge: «Úyrenisken jerim, ári qalanıń ishindegi mekteplerde islewge júregim dawamaydı, biziń mektep qaladan sırtta jaylasqan bolǵanlıqtan jabanlıq jerdegidey – oqıwshılar da, muǵallimler de bári ápiwayı, sıpayı ǵana xalıq», – dep juwap beretuǵın ediń.

Jaqında azıq-awqat dúkanında bir ayǵa beriletuǵın mólsherli zatlar berilip atırǵanında, indoneziya shayı beriletuǵın bolıp, jılan sıyaqlı dizilgen uzın gezektiń izine men de kelip turǵanımda, kózim saǵan túsip ketti. Seni kórmegeli kóp waqıtlar bolıp ketip edi, Zıyada!

Biraz ózgeripseń. Sırtıńnan súysinip kóp waq kózimdi almay saǵan qarap turdım. Seniń de maǵan kóziń túsip, uzaqtan kúlimsirep, maǵan qolıńdaǵı eki-úsh vizitka qaǵazıńdı kórsettiń. Bul «aldıma gezekke turıwǵa shaqıra almayman» degendegiń shıǵar, dep túsindim. Seniń gezegiń jaqınlasıp qalǵan eken. Qońsıqobalarıńnıń «biziń shaydı da qosa ala qayt» degen ótinishine bola, báriniń de qaǵazların jıynap qaytqanıńdı túsindim. Sonda meniń yadıma bir waqları kúyinip aytqanlarıń túsip ketti.

Bir kúni azanda kúyewiń sennen burın jumısqa erterek shıǵıp ketip, aljasıp seniń giltińdi de qaltasına salıp ketip qalǵanlıǵın, endi, sen mektepke jumısqa keteyin deseń, úyińdi qulpırıwǵa hesh jerden giltińdi taba almaǵanıńdı, qońsıqobalarıńnıń hámmesinen derlik balań Elmurat mektepten qaytıp kelgeninshe bireki saat úyińizge qarap turıwın ótinish etkenińde, olardıń barlıǵı dáslep «awa, úyde

9

bolamız», – dep bolıp, seniń ótinishińdi esitkennen soń, «yaq, bir jerge barıwımız kerek edi», – dep juwap bergenlerin qapa bolıp aytıp berip ediń. «Men bolsam bárqulla qońsılardıń bir mútáj jumısları shıǵıp qalsa, balaların alıp qala beretuǵın edim, endi, men de hesh qaysısınıń da balaların alıp qalmaspan», – dep juwap bergen ediń sonda.

Biraq, Zıyada, men seniń ol waqıyanı álle qashan-aq umıtıp ketkenińdi bilemen. Sebebi, sen dıq saqlaw degendi bilmeytuǵın keń nashar ediń. Qońsılarıńa ashıwıńdı umıtqanıń sol emes pe, hámmesine tiyisli shayların arqalap júrgeniń. Mınaw alǵaw-dalǵaw, daǵdarıs waqları sen sıyaqlı bendeniń barlıǵın barmaq búgip sanasań, on barmaq kóplik etse kerek!

Kúyewiń meniń menen urıwlas bolıp shıqtı. Ol da maǵan «qarındasım, kel, tórle», – dep sıy kórsetetuǵın bolǵanlıqtan, onıń menen de ashıq sóylesetuǵın edim.

Bir kúni balalardı baǵshadan alıp kiyatırsam, esigińniń aldında kúyewiń tur eken. Apaq-shapaq bolıp sálemlesip atır.

–Paxtadan kelsem úy ilik eken. Zıyada menen jańa telefonda sóylestim, ájapasınıń úyinde eken. Balalar da sol jaqta eken. Kelip qalatuǵın da waqtı bolıp qaldı, – dep atır.

Yadıńda ma, Zıyada, sen meniń menen kóp sırlasatuǵın ediń. Ózińnen úlken eki ájaǵań kóp waqlarǵa deyin úylenbey júrdi. Turmıstıń mashqalasınan qashatuǵın olar, sonıń menen máseleni sheshetuǵınday, kóp ishetuǵın edi. Júristurısları, túrleri de ájeptáwir bolıp ketti. Sonda sen aytatuǵın ediń: «Ne bir jigitler izime tústi. Biraq, olar meni izlep kelgen waqları, ájaǵamlar esiktiń aldındaǵı salmada batpaqqa bılǵanıp jatırǵanlarınıń ústinen shıǵıp, qaytıp maǵan xabarlaspay ketetuǵın edi. Sońınan nabada ushırasıp qalsam, uzaqtan meniń menen iyek qaǵıp sálemlesiw menen ǵana sheklenetuǵın edi. Bul olardıń «bále-qadadan awlaq bolayıq» degeni ekenin túsinip, tek ishimnen kúyinip qala beretuǵın edim. Men olarǵa «bes barmaq birdey emes, aǵalarım sonday bolıp shıqtı, ilajım ne, meni qanı buzıq shańaraqtıń qızı eken dep qorqpań, men turmıs qursam, bular menen qatnasıqtı úziwge tayarman», dep ayta almadım. Sóytip ishimnen qan jutıp júrgenimde mına kúyewim báseki menen alıp qashıp ketti. Básekige ilingenimdi sońınan óziniń awzınan esittim. Ilajım qansha, jolımız názik, nasharmız. Kónip qala berdim, waqtı-waqtı arım kelip ózimnen-ózim ızadan buwlıǵıp qalaman.

Ásirese, dáslepki kúnleri qattı qıynaldım. Pútkilley jat adam. Úyrenisiw ańsat bolmadı. Tek burınları onı sırtınan kórgenlerim bolmasa, ol meni hesh bir qızıqtırǵan da emes edi.

Táǵdiyrimniń bunday soqpaqları palǵa tússe de isenbes edim. Allaǵa mıń qátle shúkir, házir ońısıǵımız onsha jaman emes. Menińshe, bul kúnde tórt jaǵı qubla adam joq shıǵar, qalay da. Eplemey kúnimiz bar, biraq, kúyewim shurtminezlew, áytewir tiri bendege tirishilik kerek, dep júrmiz», – degen ediń, dostım Zıyada!

–Kele qoymadı-aw. Jayawlap kelgende de jetetuǵın waqtı bolıp qaldı, – dep tıpırshılaydı kúyewiń.

–Házir paxtanıń waqtında qalada kóliktiń jaǵdayı ózińe belgili ǵoy, balalar menen jolda júriw de ańsat emes, – dep tınıshlandırǵan boldım onı.

10