Muratbay Nızanov Tańlamalı shıǵarmaları

qubla boladı. Áne, sonda men seni izlep tawıp alaman. Sol waqıtları sen kimge úylenseń de onnan tartıp alaman. Endi kelebeniń ushın joǵaltatuǵın aqmaq joq! Qorqıp kettiń ya?! Qorıqpay-aq ǵoy, meniki mázi árman-dá!

Sen tek meni keshir. Meni ginalay berme! Onısız da

ǵaybar kewlimniń qaytıp qalǵanı az emes. Seni ómirlikke súyip qalıwshı Gúlshiyra!».

Bul xat meniń kewlimde Gúlshiyraǵa degen jıllı sezim oyata almadı. Avtoklab janında sóylesip otırǵanlarımdı da esletpedi.

Írasın aytsam, Gúlshiyranıń meni jibitpekshi bolıp, túrli jaqtan aylandırıp ákelip aytqan gáplerine kewlim

isenbedi. «Men ǵaybarman» desin, «erkek sıpat nasharman» desin, bári bir de ol hayal edi. «Bir hayaldıń mákkarlıǵı qırq eshekke júk» degendey, búginligi ózin perishte etip

kórsetkisi kelgenligi de mákkarlıqtıń bir belgisi

edi. Onıń bul háreketi mende oǵan degen háweslik emes, kerisinshe, qanday da bir jaqtırmawshılıq sezimlerin oyata basladı. Onıń maǵan kewil berip úlgeretuǵın waqtı bolǵan joq edi. Múmkin, ol sol «súlingir jigit»ten ayrı-

lıp qalǵannan keyin óziniń orınsız ór kókirekligine ókinip júrgen bolıwı, sol sıqıllı, eń bolmasa soǵan takabbil jigitti ushıratıw niyetinde júrgen shıǵar.

Usınday bir máwritke men dus kelgenmen. Men álbette, onday «súlingir» emespen. Lekin, meniń menen de birge jasasa boladı. Bóribaydı táriplewinshe onnan júz mártebe abzalman. Basqasın parıqlap kórmese de sonı biledi, ol anıq. Lekin, ol bir nárseni bilmes edi. Maǵan «sen hayal janın túsinbeyseń» dep ginalaǵanınday, ol da erkek

júreginiń qanday bolatuǵının túsinbes edi. Ol hayalǵa qanday baha berse, erkekti de sol kózqarastan bahalar edi. Aqırı, biz balalıǵımızdan qanıq bolıp óskenbiz — qız

bala ólip ketse de jaqsı kórgenin bildirmeydi. Qız óz muhabbatın qansha sır tutqan sayın, jigit onıń jolında janıp-kúyedi. Janın pidá etedi. Ózi birinshi bolıp muhabbat aytqan nasharlardan erkekler basın alıp qashadı. Gúlshiyra mine usını bilmes edi. Sonıń ushın da, onıń

«men seni jaqsı kórdim... sen jaqsı kórmeseń de men jaqsı

121

kóre beremen» degen sózlerin júrek penen emes, kózim menen ǵana qabıl ettim.

Ol ne ushın maǵan bul xattı jazdı?! Ol dártli edi.

Ó ziniń hesh kimniń bet júzine qaramay sóyleytuǵın betke shabar minezine bola «ózim tańlaǵan jigitime tiyemen» degen úmitte jasap atır edi. Bul tilegi bolmadı. Anasınıń qásteligi, kópti kórgen dayı atasınıń, dayı apasınıń aqıllandırıwları onı sındırdı. Ol endi

áste-áste úy mashqalasına kónligedi. Házirshe ol taza perilik etip atır. Bóribaydıń bılamajır erkek bolıp shıqqanlıǵı oǵan ne islese de ıqtıyar berer edi. Tek bir ǵana nársege isenemen, ol qıyanet kóshesinen júrmeydi. Súymese de Bóribaydıń oshaq basın haramlamaydı.

Bilemen, onıń Nigardı kórerge kózi joq. Meni qapa qılıp almaw ushın oǵan tek til ushı ǵana ǵıybat sózler ayttı. Bolmasa, kókireginde oǵan degen ǵarǵıslar qatparqatpar bolıp atır.

Gúlshiyra haqıyqatında da nahaq edi. Men oǵan sóz salmaǵanman. Íńǵay da bildirmegenmen. Onıń da maǵan kózi ushıp turǵan joq. Ol tek ǵarrı qız bolıp otırıp

qalıwdan qorqar, ásirese anası hám jaqın juwıqları ortaǵa alıp, Bóribayǵa uzatıwınan qáweterde edi. «Júr» desem, sol waqta izime erip ketiwge tayar edi ol. Lekin, waqıya ol kútkendey bolmadı. Ózin táshwishke salıp júrgen sol qáweter ırasqa dóndi. Sonnan ishqısta edi ol. Xatta bolsa da ótmishin eslep debdiwin shıǵarǵısı keldi. Mennen basqa onıń isenip sol gáplerdi aytqanday hesh kimi joq edi. Ol bar gápti maǵan ayttı. Ishin bosattı. Lekin,

sol dártli eslewleri de jol ortasında qaldı. Men onı júrekten qabıl ete almadım. Meni kóbirek onnan esitken suwıq xabar — Áset aǵanıń ólimi lárzege saldı.

Áset aǵa, meniń názerimde órmekshiniń awına túsip qalǵan biyazar jánlikke usap ketti. Sajida biziń jaq-

tıń qáwli-qaǵıydalarına boysınbaytuǵın qanday da bir shet elli nasharǵa uqsar edi. Olardıń qáwimindegi ırım-sırımlardı emlewxanada hesh kimniń bilmewi shańaraǵınıń bul jerde tek waqıtsha, amanat jasap atırǵanın ańlatıp turdı. Áset aǵanıń házilkeshligi ǵana onıń óz kewline dalda bolar, ishki debdiwin az ba, kóp pe jeńillet-

122

kendey bolar edi. Onıń ómir jolı, eger Gulya hámmege aytıp bergen bolmasa Áset aǵanıń ózine, Gulyaǵa, ájaǵasına hám maǵan ǵana ayan edi. Endi bul sırlar hesh kimge de qızıq emes. Sajida táǵdirge tán berdi. Sındı. Bir kún

kelip Gúlshiyra da sınadı. Ol házirden baslap-aq sınıp atır. Aradan bir-eki jıl ótip, meni de, sol súlingir jigitti de umıtatuǵınını taqıyıq!

Degen menen, Gúlshiyranıń bul xatı meniń kewlime qoz-

ǵaw saldı. Nigar menen ushırasıwǵa bolǵan ıntıqlıǵımdı qozdırdı. Jańa túsken kelinshek bola tura xat jazıwǵa waqıt tapqanda, erkek basım menen men Nigardı kóriwdiń ilajın taba almaǵanıma qısınıp kettim. Hesh kim kórip turmasa da, hújdanım aldında uyaldım. Endi bir mezgil de kútip otırıwǵa taqatım qalmadı.

Erteńine Nigardıń awılına qaray jol aldım. Ájaǵası qosha mıltıǵın oqlap otırsa da, men onıń halınan xabar alaman! Kóremen! Diydarlasaman!

15

Jiyenǵaliydiń awılına aralasqanımda ele kúnniń qızılı bataǵoymaǵan, jollarda óristen qaytqan mallardıń shań-tozańı basılıp úlgermegen payıt edi. Jaydaq eshekke ayaǵın salbıratıp minip alǵan balalar oyaqtan buyaqqa,

buyaqtan oyaqqa shabısadı. Olar padadan kelmey qalǵan malların túwellep júr me, yaki qızıqqa shabıs pa, onıń menen

hesh kimniń isi joq.

Keshki awıl kórinisi sezgenge óz aldına bir dúnya. Erte báhárde tuwılǵan qozı-ılaqlar óristen qaytqan qoyeshkilerdiń súrdewin sezip, qora ishinde mańırap, órdenıqqa juwırısadı. Soń qayaqtandur sańlaq tawıp, birewi atlıǵıp shıǵadı. Keyin qalǵanları. Buzawlar gúwenlerin julqılap, jińishke dawısları menen sozıldırıp móńi-

reydi. Ana sıyırlar padadan bólinip shıǵıp, qoraǵa qaray ókireń qaǵıp juwıradı. Qoy qoralardıń átirapında qoy-eshkilerdiń tuyaǵınan hawaǵa kóterilgen girtler batıp baratırǵan quyashtıń júzin perdeleydi.

Awıl adamları usınday keshki payıtta óz táshwishleri menen bánt boladı. Olar mal-hálin jayǵastırıp bolmay

123

ishke kirmeydi. Hayallar qazanınıń astın ásterek qoyadı, yamasa, bir zamanǵa birotala óshirip taslaydı. Bundayda awılǵa kim aralasıp atır, hesh kim elestirmeydi. Men de usınday elespesiz bir waqıtta awılǵa kirip keldim.

Jol boyı Nigar haqqında tatlı sezimler qushaǵında keldim. Onıń kitap dúkándaǵı portretke usaǵısı kelip sarı ala shayı kóylek kiyip, bir burım shashın shep iynine taslap qoyıwı, iynim iynine tiyip ketken waqıtta denesiniń qaltırawı, bári-bári sonday lázzetli, lekin, abaysızda joǵaltıp alǵan altınnıń sınıǵınan da qımbatlı hám ókinishli edi. Ásirese, onıń Raxima doktordıń aldında shıday almay jılap jibergen kelbeti kóz aldımda qatıp qaldı. Eger kimdur meniń ashıqlıq kózim menen qaraǵanda onıń jılaǵanınıń ózi qanday sulıw ekenligin, betiniń almasınan sorǵalap kiyatırǵan kóz jaslardıń ele jerge jetip úlgermegen báhárgi jamǵır tamshılarınday móldirligin júrekten sezingen bolar edi. Lekin, ol jerde basqa kózler bar edi. Ǵázep penen tigiler edi ol kózler.

Nigar dálizge shıqqannan keyin birden ózin qolǵa aldı. Jılamadı. Izine burılıp ta qaramadı. Men onı izinen

atın aytıp shaqıra almadım. Batılım jetpedi. Onı usı halǵa túsirip bolıp, qalay jubatardıń ilajın bilmey qalǵan edim sonda.

Onnan beri aradan bir aydan aslam waqıt ótti. Men saǵınısh otında janıp atırman. Kúyrep atırman, janıp bolǵan qolamtaday. Bálkim, ol da meni saǵınǵan shıǵar. Meni keshirgendur. Shın ashıq yarına giná taqpaydı.

Usı oylar menen keler ekenmen, házir ol iyin aǵashına eki shelek suw ildirip, názerin ayaq ushına qadap, «Bozjap»tıń ırashına kóterilip turǵanı kóz aldımda elesledi.

Ústindegi qızıl kóylegi keshki quyashtıń saǵımı menen shoqtay janadı. Jaǵaǵa kóterilip turıp ol, izine tawlanıp

bir qaraydı. Qaraydı da, birden maǵan kózi túsedi.

—Haw, sen be? — dep dawısın shıǵarıp aytqanın bilmey qaladı. Soń birew esitip qoymadı ma eken dep ján-jaǵına alańlaydı.

—Awa, men, — deymen oǵan talpınıp. — Kórdiń be, men keldim. Seni izlep keldim!

124

— wsterek, birew esitip qalar, — dep ol jolǵa — awıl betine qáweterli názer taslaydı.

Soń ol tiline hesh nárse túspey kúle beredi. Hawazın shıǵarmaydı. Únsiz kúledi. Men de aytarǵa sóz taba almayman. Kelemen degenshe «Nigardı kórsem, óydeymen, Nigardı kórsem búydeymen» dep kelgenim menen házir lalman. Onı tek bawırıma basqım keledi. Lekin, bul jer onıń awılı. wtirap ele jaqtı. Qánekey, kúnge baylanǵan arqan bolıp, onı eki qollap tartıp, jiyekke batırıp jibereǵoysam.

Men oǵan qaptallasaman.

—Anabirewler kórinedi. Uyattı, izirek júr, — deydi ol.

—Bolmasa, tómennen júreyik.

—Tómende jol joq ǵoy.

—Men ózim aldıńda jol ashıp júremen.

—Dúkkish bolasań ba? — dep sıńq-sıńq kúledi Nigar.

—Dúkkish bolaman! Ekewmizdiń aldımızda turǵan hár

qanday tosıqlardı sıpırıp taslaytuǵın dúkkish bolaman.

Lekin, bul shiyrin qıyallar awılǵa aralasıwım me- nen-aq meni tárk etti. Házir kesh, qızlardıń suwǵa baratuǵın máháli emes. Awılda keshke qaray qızlardı suwǵa jibermeydi. Bunday waqıtta suwda suw peri shomılıp júredi. Periler kelgen adamǵa salqının saladı degen

ápsanawiy ırım bar. Bunıń ıras-ótirigin hesh kim anıq bilmese de, negedur qorqadı. «Saqlıqta xorlıq joq» dep suwdıń jaǵasına jolatpaydı qızların. Lekin, Nigarǵa hesh bir peri salqının sala almas edi. Onıń gózzallıǵınan aybınıp, kórinbewge tırısar edi qayta. Tereńge súńgir edi periler. Átteń, Nigarǵa hámme meniń kózim menen qaramaydı-dá! Bul awıldaǵılarǵa ol kimisine qız, kimisine qarındas. Hesh kim oǵan ashıqlıq názeri menen tigilmeydi. Sonıń ushın da, men onıń óz awılında bolǵanına quwanaman. Jat kózlerden awlaqta boladı ol.

Meniń úyden shıqqandaǵı bar úmitim — Jiyenǵaliyde. Jiyenǵaliy menen júdá qıymas dos bolıp úlgermesek te kimsesiz qalǵannan jaqsı. Qalay degende de bir ay bir kostryulden as ishtik. Birge áńgimelestik, házillestik, shaxmat oynadıq. Qala berdi, ol Nigar menen aramızdaǵı pinhamı ushırasıwlarımızdan xabarı bar. Endi tek onıń járdemine súyeniwim kerek. Basqa jolı joq. Tuwrıdan-

125

tuwrı Nigardıń esigin qaǵıp bara almayman. Oǵan bahanam joq. «Qudayı qonaq» degenlerdiń de zamanı ótip ketken.

Meniń keshletip kirip keliwim dasturxan basındaǵılardı hayran qaldırǵanday boldı. Olar qanday da bir alıs aǵayin-tuwǵanlarınan xabar keltirgen adamǵa usattı ma, bir-birine únsiz, sorawlı názerde tigilisti.

— Haw, Mámbetnazarmısań? — dedi bir waqta Jiyenǵaliy ornınan turıp. Shay quyıp otırǵan kelinshegi Shınar qosılıp tikeydi.

Jiyenǵaliy meni ózinen joqarıǵa, anasınıń qaptalına otırıwǵa mirát etti.

—Apa, bul Mámbetnazar degen joram, keshegide emlewxanada birge jattıq, jetinshi awıldan, muǵallim, — dep

bir zamanda sawdıratıp aytıp tasladı anasına.

—Jetinshi awıl bolǵanda... Qosımnıń awılı ma?

—Solay shıǵar, Qosım degen ótken deydi...

—Sen bilmeyseń, kórmegenseń. Bizlerdiń ózimiz jańa

túsken kelinshek edik ol jılları... «Qosım kiyatır» degende jılaǵan bala qoyatuǵın edi. Kelin, ózlerińniń jayıńa tósek sala-ǵo, arqayın sóylesip otırsın.

Shınar sháynekti kempiriniń aldına jaqın qoyıp, shıǵıp ketti.

—Men házir, — dep izinshe Jiyenǵaliy de ornınan turdı. — Oǵan deyin apamnan ertek tıńlap otıra tur.

—Áne, men basımnan ótkenin aytsam, bular ertek dey-

di. Sizlerdiń awıllar Odárnik kolxoz dep atı shıǵıp edi bayaǵıda. Hámme awıldıń qatın-qalashların jıynap, paxtaǵa aparatuǵın edi, «Odárnik kolxozdı orınlatamız» dep. Qollarımız qırıq jarıq bolıp, qardı qaǵıp, ǵorek teretuǵın edik. Onı túni menen pechtiń basında keptirip, paxta shıǵaramız. Oy, ballarım-áy, ne zamanlar ótti-ǵo...

wkeń bar ma?

—Yaq. Erterekte qaytıs bolıp ketti.

—He, paqır-áy... Biziń kisimiz-ám jatıp-jatıp alpıs

úsh jasında o dúnyalıq boldı. Erkek adam degen alpısta qartaymaydı-ǵo. — Anań bar ma?

—Bar.

—Táwir eken. Qolıńda shıǵar anań?

126

—Men onıń qolındaman, — dedim kúlip. — Ele úy bolmadım.

—Bolarsań, balam. Jassań-ǵo. Biz mına Jiyenǵaliydi

ákesi kelin kórip ketsin dep on toǵız jasında úylendirdik. Bunnan aldıńǵılarınıń bári qız boldı. Kisimizdiń minezi sheplew edi. «Qızdı úybetińe barıp tuw» dep meni eki qabat waqtımda tórkinime quwıp jiberdi. Sonnan bunıń atınıń Jiyenǵaliy bolıp júrgeni. Kelin menen áytewir nárseniń ústinde talasıp-tartısıp júretuǵın edi ádepki kúnleri. Bala-ǵo!

Kempirdiń gáp qaltasınıń awzı endi ashılıp kiyatır edi, usı waqıtları Shınar kelip meni, bólek ójirede jayılǵan dasturxanǵa shaqırıp ketti.

Dasturxan sıylı qonaqlarǵa atalǵanday keń jayılǵan eken. Ortada eki shiyshe «kolenval» da bar. Jazıwları kolenvalǵa usatıp jazılǵan araqlardı sol jılları usılay ataytuǵın edi.

Dasturxan basında Jiyenǵaliy ekewmiz jekke qaldıq. Annan-mınnan gáp qozǵap otırǵan boldıq. Lekin, gúrrińimiz uzaqqa sozılmadı.

— Endi jora, ırasın ayt, — dedi bir máhál Jiyenǵaliy máselege kóship. — Qonaq asıń qazanda qaynap atır. Túyetawıq soydım. Kelisińniń mánisin bilsem bola ma? Sirá

de meni saǵınıp kelmegen shıǵarsań?

— Nege? Saǵınıp keldim, — dedim kúlip.

—Qoysa, kórip-bilip turıp jumbaq aytıspayıq. Nigar menen keshqurınları ushırasıp júrgenińdi bilemen.

Írasında da, «hám dayımdı kóreyin, hám tayımdı úyreteyin» dep keldiń be? Solay ma?

—Eger solay bolsa...?

—Solay bolsa, niyetiń tilińe shıqpasın. Ishińde qal-

sın. Bul awıl degen, aqırı. Qızdıń ar-namısın oyla, tek

ózińdi emes. Bul kelisiń eldi bassınıw boladı. Táńirdiń tańı atsa, dım bilmegendey bolıp qayta ber.

—«isengenim innaǵitayna, ol-ám kálkawsar boldı» degen eken bayaǵıda birew. Men saǵan arqa súyep kelsem,

ábden kelistirip tasladıń-ǵo.

—Ne qılıwım kerek? Nigar menen seni ushırastırıp,

«jeńgeshilik» eteyin be?

127

—Óziń isleme, hayalıń járdem bersin.

—Yaq, ol-ám járdem bere almaydı.

—Bunshama aqırzaman qıldıń. Biz feodal zamanda

jasap atırǵanımız joq-ǵo.

Ol úndemey qaldı. Írasın aytsam, buyaǵına qanday usınıs beriwdi ózim de bilmedim. Shaylar kesede suwıdı. Dasturxanǵa qol uzatpadıq.

— Onda qanday másláhát bereseń? — dedim biraz oylanıp. — Nigar seniń ruwlas qarındasıń emes. Olay bolǵanda

bul máselede saǵan awız ashpaǵan bolar edim. Seniń «túyeń kópirden ótken», tájiriybeń bar. Maǵan jol-joba kórset. Aldıma keselep baqan tuta berme.

Jiyenǵaliy únsiz qaldı.

— Seniń tarısıń bes-altı ay emes pe? — dedi soń.

— Maydıń aqırına mektep tarqaydı. Nigar attestat aladı.

Nókiske oqıwǵa baradı. Arjaǵına háreket ete bermeyseń be? «Qırqına shıdaǵan qırq birine shıdaydı», bes-altı

ay kút.

—Bes-altı jıl kútiwge de tayarman. Tek oǵan bir márte tillessem boldı. Wádeni bir jerge qoysam, qayaqqa xat jazıw keregin aytsam...

—Qaydam... — dep iynin qıstı. — Onı qalay kórsetemiz

saǵan? Mınadan isheseń be?

—Yaq. Maǵan bir ilajın kórip bermegenshe ishpeymen.

—ilajı bolmasa-she?

—Onda qonaq asımdı-ám jemeymen. Qaytaman.

—Seniki qıp-qızıl zorlıq-áy, — dedi kúlip. — Hám

urı, hám ústem! Hayal saǵan kerek pe ózi, ya maǵan?

—Maǵan kerek.

—Saǵan kerek bolsa óziń jolın ayt. Tek jeńgeshilikten

basqa.

—Aytsam isleyseń be?

—Háreket qılaman.

—Háreketiń kerek emes, «isleymen» dep ayt.

—Oy-bu, alatuǵın awırıwday, izime túsip aldıń-ǵo. Al,

isleymen.

—Onda Nigardıń ájaǵasın úyge shaqır.

—Newe-e?! — dep ol shorshıp ketti.

128

— Joram qıdırıp kelip edi, birge gúrrińlesip otır

de.

—Gúrrińlesip ǵarq bolarsań júdá! «Bir gápiń kemlik etedi, eki gápiń zıyat». Ózimniń «baqqan awırıwım» ol!

—Men kewlin alıwǵa háreket etemen.

—Qáytip háreket eteseń? «Men seniń qarındasıńdı

jaqsı kórip qaldım. Jawshı jiberejaqpan» deyseń be?.

Qarındasına bay tabılǵanına quwanıp qaladı dep oylaysań ba?

—Bir ilajın tabarman.

—Sonda da ayt, bilip otırayın?

—Mınaǵan qalay, «kolenval»ǵa?

—Oǵan ıqlası jaman emes.

—Onda boldı. Bir-eki shiyshe divannıń astına jumalaǵannan keyin ol ábden ashıladı. Biz saqlanıp otıramız.

Onıń kewline bul sumlıq kelmeydi. Ekewimizdi almagezek qushaqlap, betlerimizden súye baslaydı. «Jora, házir qonaǵıńdı alıp úyge júreseń» dep mirát saladı.

Biz qıymaslıq etken bolıp zorǵa baramız. Áne, sonda men Nigardı kóriw baxtına miyasar bolaman. Onıń menen diydarlasaman. Ózlerimiz emes, kózlerimiz sóylesedi. Ol meniń ózin izlep kelgenimdi sezedi. Maǵan búginshe bunnan artıq baxıttıń keregi joq.

—Ne degen menen baslawısh klass muǵallimiseń-dá! Bir nárseni umıtıp atırsań. — Bayjan birinshi klass emes, mektepti pitkergen.

—Kim?

—Bayjan — Nigardıń ájaǵası.

Jiyenǵaliy ızǵarlı kúldi.

— Óytip ústimnen kúlme. Sen muhabbattıń qádir-qımba- tın bilmeyseń. Erte úylengenseń. Saǵan Shınardı ákeshesheń ápergen.

—Qashshan apam dasturxandı jayıp saldı ma, — dep kúlgen awzın jıyıp aldı. Soń «Biysenǵaliy» dep baǵanaǵı dasturxan basındaǵı inisin shaqırdı.

—Bayjandı shaqırıp kel.

—Ne dep aytayın?

— Úyge qonaq kelip edi, birge otırıp awqat jesin dep atır de... Yaq, óydeme, «Ájaǵam shaqırıp atır» de, boldı.

Burınnan sońǵa qonaq keldi dep shaqırǵan emespen, isenbey qaladı.

Biysenbay ketti.

— Írasın aytsam, Mámbetnazar, Nigar menen Bayjan bir áke, bir shesheden tuwdı degendey emes. Nigar sonday názik tábiyatlı qız, awıldaǵı qızlardıń aǵlası. Al, Bayjan... Ol otırǵan jer tóbelessiz tarqamaydı. Nabada niyetińdi sezip qalıp, awzı-basıńdı alqaraqan etip jiberse mennen kórme. Men tek onıń menen atı joraman. Kóp jaqınlasa bermeymen.

Bayjan kóp kúttirmey keldi.

—O-o dasturxan shikarnıy-ǵo, — dedi kewillenip. — Bunıń bári maǵan ba?

—Qonaǵımız-ám bar, — dedi Jiyenǵaliy meni kórse-

tip.

Bayjan sol waqta barıp maǵan dıqqat awdardı hám bir zamatta júzindegi quwanıshtan nıshan qalmadı. Biz birbirimizdi tanıǵan edik.

***

Onınshını pitirgen jılı institutqa tapsırdım. Tap-

sırdı degen at meniki demeseń, hámme jumıstı ózimnen úlken ájaǵam pitirdi. Ásirese, notariusten hújjetti tastıyıqlaw júdá úlken kúsh eken. Úsh kúnge deyin náwbeti jetpey qaytıp kele berdi. Tórtinshi kúni tań atpay oyattı:

— Tur, qapını ilip qal.

Saatqa qarasam jańa tórt bolıp atır eken. Sol kúni tústiń aldında pitkerip kelip, meni qabıllaw komissiyasına ertip ketti. Ol jerde hújjetti ózim tapsırıp,

qol qoyıwım kerek eken.

— Endi buyaqqa júr, — dedi ol taǵı aldıma túsip. Kelgeli beri ájaǵam menen bolıp atırǵan korpustıń ekinshi qabatına kóterildik. Sırtına «Komendant» dep jazılǵan bólmede jası eliwlerden ótken, shegir kózli bir sarı kisi

otır eken.

130