Muratbay Nızanov Tańlamalı shıǵarmaları

— Yaq. Kerek! Bárqulla, ómirim boyı kerek! Sen kerekseń! Seniń úlbiregen ǵumsha lábleriń kerek.

Onı qumarlanıp súydim. Onıń olay-bulay bultır-

ǵanına qaramay, erkime baǵındırdım. Men bul tatlı demlerdiń qansha dawam etkenin bilmeymen.

wllen waqıtları ol entigip, kókiregimnen keri iyterip jibergen waqıtta ózime keldim. Ol salmadan sekirip ótip, qaraman tárepke mańlayın berip, teris qarap turdı. Oǵan ózin basıp alǵansha kesent bermedim.

Waqıt ótip baratır. Tatlı sezimlerden keyin ne haqqında sóylespekshi ekenligim de esimnen shıqtı. Onıń menen iyinge iyin qosıp, onıń názik sawsaqlarınan hazarsız tutıp turǵanlarımnıń ózi hesh kimge nesip etpeytuǵın, tánha maǵan ǵana tán baxıt shıǵar.

—Bizlerdiń bul júrisimizden hesh qanday nátiyje shıqpaydı, — dedi ol állenemirde muńlı.

Men de arǵı jaǵaǵa óttim.

—he, nege? — dedim onıń jańaǵı pikirine.

Ol bas shayqadı:

—Nátiyje shıqpaydı. Seniki mázi tánqumarlıq. Meniki bolsa jasıma ılayıq kózsizlik.

—Muhabbatımız-she?

—Men sol muhabbat degenniń ne nárse ekenin bilmey-

men. Ol bir kitabıy, hawayı sózge usaydı, názerimde.

—Men dálillep bereyin be? Ol kózlerime tigildi.

—Qáytip?

Ol meniń jáne qushaqlap alıwımnan gúdiklenip, bir qádem shegindi.

—Seniń palatańnıń aldınan kúnine neshe márte óte-

men?

—Bilmeymen.

—Men-ám bilmeymen. Sen sanaysań ba?

—Yaq.

—Men de sanamayman.

—Sen perdeni kóterip kúnine neshe márte kóz tigeseń?

—Men mázi qaraytuǵın shıǵarman, — dedi uyalıp.

101

—Yaq, mázi emes. Mázi qaraw ushın aynadan, baǵ betke qarawıńnıń ózi de jetip atır. Demek, ekewimizdiń bul ıntıqlıǵımız — muhabbat.

Nigar tómen qaradı.

—Ushırasqan waqtımızda gáp sózge kelmesten...

—Aytpań!..

—Seniń júziń aydıń jaqtısına qarap turǵanda júziń-

niń qáytip qızarǵanın anıq kórer edim. Qara, betleriń

ısıp ketti! — dedim barmaqlarım menen júzin sıypalap. Ol meniń barmaqlarımdı júzinen ısırıp qoydı.

—Bizlerdiń táǵdirimiz qawıshpay ma dep qorqaman,

—dedi ol jáne bayaǵı keyipke túsip. — Erteń sen óz awı-

lıńa keteseń, men óz awılıma. Keyin bir-birimiz benen kórise almaymız.

—Men izlep baraman.

—Ájaǵamnan tayaq jep qaytajaqsań ba?

—Ájaǵań ne, kúyew balasın sabay ma?

Nigar mırs etip kúldi.

—Sen birotala ıraslap jiberdiń-ǵo.

—Sen-she, rolde oynap atırmız dep júr me ediń?

—Yaǵaw, rolde oynap qalıwdan qorqaman.

Ol únsiz ayaq ushına telmirdi. Kewlinde ǵulǵıla bar edi onıń. Bul ǵulǵıla kúni erteńgi ayralıq. Ol meni ayralıqqa qıymaytuǵının da, biraq, oǵan ilaj ete almaytuǵının da sezip, ishley tolǵanar edi. Ol bunıń ilajın taba almay qıylanar edi.

—Sen ájaǵamdı bilmeyseń, — dedi állenemirde jáne bayaǵı gápke oralıp. — Onıń minezi jaman. Onnan hátte anam da tartınadı. «Ne qılayın dep ediń usınday shúyke baslardı tuwa berip» deydi geyde bizlerdi kórsetip.

—Qız tuwısqanlarıń kóp pe?

—Ájaǵam anamnıń tuńǵıshı. Onnan keyingi ájapam

úyli-jaylı bolıp ketti. Onnan keyin men tuwılǵanman. izimde eki sińlim bar.

—Men ájaǵańa unap qalsam-she?

—Múmkin emes. Ol, kúyew bala, jezde degenlerdi álle

kimdey kóredi. Jezdem qıdırıp kelse sálemlesedi de shı-

ǵıp ketedi. Sonıń ushın ol da kele bermeydi.

102

—Kórerseń, men ájaǵańa unap qalaman. Ol Jiyenǵaliy menen jora ma?

—Awa.

—Onda men seniń ájaǵańa jaqınlasıw ushın Jiyen-

ǵaliy menen qıymas dos bolıp alaman. Emlewxanadan shıqqannan keyin «emlewxanada jatqan, armiyada bolǵan menen birdey qádirdan boladı» dep úyine qıdırıp bara beremen. Bahanada ájaǵańdı da kóremen, seni de.

Nigar sál jumsarayın dedi. Meniń kewlin alıp sóylegenime me, yamasa, haqıyqattan da ájaǵasına unap qalıwıma isendi me, iynin kóterip, ókpesi tolıp turǵan demdi shıǵardı da, maǵan bir naz qaras qıldı.

—izlep barǵanda meni taba almasań ne qılasań? — dedi

kúlip.

—Onda awılıńnan ketpeymen. Hár úyde gezek penen bir qonatuǵın talap tawıp alaman.

—Mal baǵasań ba? — dep sılq-sılq kúldi ol.

—Baǵaman. Seniń mallarıńdı baǵaman.

Onı jáne bawırıma tarttım. Láblerimdi láblerine jaqınlattım. Ol ortaǵa barmaǵın tuttı.

—Qoyıń, uyat boladı.

—Kimnen?

—Ay sıǵalap tur. Sıbırlanıp shıqqan Nigardıń sońǵı sózi awzında qaldı.

—Ánekey, anda turıptı! — Bul Gúlshiyranıń dawısı edi. Nigar qushaǵımnan búlqınıp shıǵıp ketti.

Gúlshiyranıń qasında doktor Raxima Fatxullina hám sanitarka hayal bar edi.

—Berman keliń! — dedi doktor atızlıqta turıp, — Uyatsızlar seniń!

Men birinshi bolıp tómen tústim hám Nigarǵa qolımdı sozdım. Gúlshiyra ızǵarlı qıshqırdı.

— Ózi túsedi, muta emes!

Biz bende bolǵan dushpan áskerlerindey úshewiniń qorshawında doktordıń kabinetine keldik.

— Sen biytappısań? — dedi Raxima maǵan zil menen.

Úndemedim. Biytap emes adam keselxanada jata ma? Bul orınsız sawalına ashıwım keldi.

— Qáyeriń awıradı?

103

Ol meni poliklinikadan jollama menen jibergenin umıtqan bolsa kerek. Sebebi, onnan beri aradan bir ay ótti. Talay nawqaslar aldına barǵan shıǵar.

—Bótekem, — dedim hákislenbey.

—Bir bótekeńdi alıp taslaymız! — Ol sonday isenim

menen ayttı, men alańlap gá doktorǵa, gá Gúlshiyraǵa názer saldım. Gúlshiyra doktordan beter kápir tonın kiyip

alǵan edi. Demek, meniń keselim boyınsha Qutlımurat aǵa ekewi oylasqan bolsa kerek, meniń bótekemniń keseli ótlesken shıǵar, degen qorqınıshlı oy keldi.

—Nege? — dep húreylenip qaytarıp soradım.

—Sonda juwasıp qalasań! — dedi doktor zil menen.

Kewlim ornına túseyin dedi. Sol waqıttıń ózinde de basıma bir qıyal keldi: Muhabbattıń bótekege de qatnası bar eken-dá!

—Sen qız, mektepte oqıysań ba?

Nigar tómen qaradı.

—Bul jigit tis qaqqan, jası bar, mektep pitkermey

turıp biyabıray bolıp qalıwdan qorıqpaysań ba?

Nigarda ún joq.

—Háy, Ǵárip! — dedi ol meni kesetip. — Jas qızǵa jaqınlıq etkeniń ushın qamalıp ketetuǵınıńdı bileseń be?

—Men jaqınlıq etpedim.

—Eger jaqınlıq etseń...

—Bilemen.

—Qamalıp ketiwge qayılsań ba sonda?!

—Qayılman!

—Oh, surbet! Sen qız, bul jigit on bes jılǵa qamalıp

ketse kúter me ediń?

—Kútemen! — dedi ol qáddin tiklep. Kózleri ǵázepten janıp turar edi.

—Boldı, bular menen artıq sóylesiwdiń keregi joq,

—dedi doktor. — Azanda mektepke qońıraw et, direktorı,

jensovetı birge kelsin. Anań bar ma?

Nigar qas qaqpay qarawın dawam etti de, biraq juwap qaytarmadı.

—Anasın da shaqırıń. Mekteptiń telefonı bar ma?

—Kartasında bar, — dedi Gúlshiyra.

104

— Boldı, onda. Bul jigitti medekspertizadan keyin organǵa tapsıramız.

Onıń bul aybat shegiwlerinen men seskenbedim. Lekin,

Nigar... turıp-turıp jılap jiberdi.

—Onday etpeń, apajan! Bul jigit maǵan barmaǵın da tiygizgen joq!

—i-i-im! Náresteni tapqan ekenseń! — dedi Gúlshiyra

murnın jıyırıp.

—Doktor apa. Men ózim ketemen! Sizlerge gáp keltirmeymen!

—Ornıńızǵa barıń!

Gúlshiyra Nigardıń qoltıǵınan uslap kúsh penen koridorǵa shıǵardı. Men áste izinen adımladım. Koridorǵa shıqqannan keyin Nigar birden jılawdan toqtadı. Eki qolları menen kóziniń jasın sıpırıp, palatasına kirip

ketti.

Gúlshiyra izine qayrıldı. Qayrıla berip maǵan kózi tústi de, qalsha toqtap qaldı. Meniń kózlerim onıń júzine

ǵázep penen tigiler edi. Ol buǵan shıdam bere almay, birden julqınıp postqa qaray ketti.

Sol kúni tań júdá uzaq sozıldı. Men tań atqansha óz oylarım menen alısıp jattım. Hesh qanday masqarashılıq-

tan qorqpadım. Tek ǵana, tek ǵana Nigarǵa rehimim keldi. Jáp jas, aq qaǵazday girbińsiz kewline ǵulǵıla salǵanım,

onıń menen de turmay, betine shirkew bolǵanım meni qıynar edi. Bul doktor ózi aytqan ilajlardı sózsiz islewi múmkin edi. Sonda ol awılında qalay bas kóterip júredi?! Bul shermendelikke sebepker bolǵan men-she?

Yaq! Men onı alıp qashıp ketemen! Usı búgin táńirdiń tańı atsın — alıp ketemen onı! Hesh kimniń dawısı jetpeytuǵın jaqlarǵa alıp ketemen. Anama da bir awız bildirmeymen. Kerek bolsa, húkimetten de jasırınıp júremen. Neke jasına jetpegenshe hesh kimge kórsetpeymen Nigardı! Men onı tóbeme kóterip saqlayman! Alaqanıma salıp álpeshleymen! Maǵan dúnyanıń basqa hesh qanday lázzetleri kerek emes. Janımdı birinshi muhabbatım jolına tigemen.

Hár qanday táshwishti de tań aldındaǵı uyqı jeńer eken. Kózlerime baqan tiregendey bolıp jatsam da, kózim

105

ilinip ketipti. Shorshıp oyandım. Qarasam, átirapqa jaqtı túsipti. Lekin, palatadaǵılar ele qannan qápersiz.

Urman-purman kiyindim. Tumbochkadaǵı zatlarıma da qaramadım. Bári bir men endi úyge barmayman-ǵo.

Silkinip palatadan shıqtım da, altınshı palatanıń esigi aldına bardım. Átirap jım-jırt. Palatada jaqtı

joq. Hesh kimniń qıymıldısı, yaki basqa háreketi sezilmeydi. «Eger hámme uyqılap atırǵan bolsa, Nigardı qolıma kóterip alıp shıǵıp ketsem... Yaq, birew bolmasa birew sezse, meniki basqınshılıq penen barabar. Jaqsısı, oyatıp, izime ertip ketemen». Sońǵı oyǵa toqtadım. Áste esikti ashtım. Tórde jatırǵan bir úlken apay jótkirinip qoydı.

—Keshirersiz apa, Nigardı oyatıp jiberesiz be?

—Kim dediń?

—Nigar.

—Wá-áy, qaraǵım-aw, kesh qaldıń-ǵo, — dedi ol meni

mısqıllaǵanday hawazda. –Ol qız baǵana, tań qarańǵısınan turıp awılına qaytıp ketti.

14

Kún shıqpay úyge kirip kelgenimde apam ádettegidey, jay namazınıń aldına átóshkirdi kese taslap tań namazın

oqıp atırǵan eken. Ol meniń kútilmegen kelisime albırap, betime — jaltaq-jaltaq qaradı da, namazın buzıp aldı ma, jeńil jótkirinip, soń erni jıbırlap izin dawam etti.

—Amanlıq pa, balam? — dedi ol men tumbochkaǵa sháynekkesalarımdı jayǵastırıp bolaman degenshe jay namazın jıynastırıp.

—Amanlıq, — dedim meyilsoqlaw.

—Ya... duqtırlarıń menen málellesip qaldıń ba?

—Yaǵaw...

—Azan menen...

—Ne, men ómir boyı emlewxanada qalıwım kerek pe

edi? — Kewlime qıl sıymay turǵanlıqtan awzıma kelgenin aytıp salıppan. Apam «túp-túp» dep jaǵasına túpirdi.

— O ne degeniń, shıraǵım?! Qudayım, balniysası tússin!

106

— Keshe keshte ruqsat berip edi. Qarasam, kún batayın dep tur, — dedim qattıraq sóylep jibergenime qısınıp.

—Soń qonıp qalıp, azanda erte shıqtım.

—He-e, áytewir izi paraxatshılıq bolsa bolar. Shay

qoyıp jibereyin. Kisheń, túni menen balası awırıp, kesh jatıp edi. Uyqılasın dep oyatpadım.

—Shay ishpeymen, apa. Erik baǵ betten aylanayın.

—Aylana-ǵo, aylana-ǵo... Oǵan deyin kelin de turar.

Men úydiń batısındaǵı atamnan qalǵan erik baǵ tamanǵa kettim. Hár sapar kewlim qulazıǵanda usı baǵqa kelsem, ózimdi sergek sezip, sál kewlim kóterilgendey bolar edi.

Baǵ — sırttan qaraǵan kózge onsha baǵqa da usamaydı. Sırtında háremi joq. Júz jıllıq shınarlarday juwa-

nıp ketken eriklerdiń házir segiz túbi ǵana qalǵan. Biraq, oǵada úlken, hár bir túbi kishigirim bir háwlige sıymaydı. Balalıǵımda bul erik baǵ arǵı «Sırım partaw»ǵa deyin tutasıp ketetuǵın edi. Báhárgi izey suwdıń kesiri me, yaki ózleri qartayıp quwradı ma, hár jılı siyreksip, otızlaǵan erikten usı segiz túbi ǵana qalǵan.

Jazda eriktiń astı ráhát. Men onıń sayasında kórpeshemdi tósep jiberip, sabaq oqır edim. Mektep dáwirinde de, soń institutta oqıp júrip jazǵı dem alısqa kelgenim-

de de. Qalıń urıqlıqqa tóselgen kórpeshe jup-jumsaq divanday, deneńe jaǵımlı tiyedi. Kitaptan sharshaǵan waqıtları shalqama jatıp kógildir aspanǵa tigilemen.

Sonda samal menen áste terbelip turǵan erik shaqaları arasınan kún nurı kózime túsip qaytıp, jıpılıqlap oynar edi.

Házir bolsa gúz — gúzligin etken eken. Erik japıraqları siyreksip qalıptı. Tómendegi jap-jasıl urıqlar-

dıń da ushları sarǵayıp, ústine shaqasınan úzilip túsken sap-sarı japıraqlar tóselip, jıynalmaǵan úydiń áywanınday ıbırsıp atır edi. Bir sóz benen aytqanda, erik baǵı da meniń kewlimdey qulazıp qalǵan eken.

Jol boyı kewlime tınıshlıq bermegen oylar meni bul jerde de tárk etpedi. Qıyalımda tek ǵana túndegi waqıya. Onı oylarımnan quwıp salıp, lázzetli ushırasıwlardı eslegim keledi. Lekin, bul shiyrin qıyallar uzaqqa barmaydı. Kóz aldımda qabaǵınan qar jawǵan Gúlshiyra menen

107

«ǵapılda jınayatshılardı qolǵa alǵan» Raximanıń márdana turısları eslesleydi. Sonda uyat hám qorqınıshtan bir qısım bolıp turǵan Nigardı esleymen. Esleymen de ishishimnen ózimdi jek kórip ketemen. Dástanlarda, basqa ádebiy shıǵarmalarda jigitler óz súygeni ushın jannan keshiwge deyin baradı. Al, men bolsam, qaydaǵı bir qatınlardıń (Qatın degenim ushın Gúlshiyra keshirsin)

shárbayalıǵına bash bere almadım. Oǵan meni ń tuyıq minezim qarsı kele almadı. Bir keshe ǵana emes, usı minezim balalıǵımda da, student payıtımda da talay pánt bergen. «Nege baǵana oydep aytpadım? Ol óydegende men nege búydemedim» dep «jaw ketken soń» ózimdi-ózim ishley jemirer edim. «Awır bolǵansha awırıw bol» degen ata-baba. Sol naqıl maǵan qarap, qullası, men qusaǵanlarǵa qarata aytılǵan.

Doktorlar maǵan hesh nárse qıla almaytuǵının biler edi. Olar meni dáslebinde sud penen qorqıtpaqshı boldı. Meniń qızǵa qol tiygizbegenimdi ishley sezinip, ele bunday qısqıǵa túsip kórmegen, ábisereń Nigardan ósh almaǵa qaradı olar. Nigardı qız namısın tógiw apatı menen qorqıttı. Bayǵus qız mektepte gáp bolıwdan, anasınan dákki jewden, bárinen de beter «shúyke bas» lardı jek kóretuǵın qatal minezli ájaǵasınan qorqıp

jılap jiberdi. Men bolsa úndemedim. Onı jubatpadım. Ruwxlandırıwshı sóz de aytpadım. Qıyalımda bunnan buyaǵına ne islew kerek degen oy menen bánt edim. Tań atqansha bul oylardıń sheshimin tapqanday boldım. Lekin, endi kesh edi. «Poezd ketip bolıptı». Men eshalonnan kesh qalıppan. Perronda qalǵan jalǵız jolawshı edim men endi.

Kúnler kewilsiz óte basladı. Óz úyime ózim sıymay atırǵandayman. Kúnnen kúnge jalańashlanıp atırǵan tábiyat, kútpegende kógildir aspandı qaplap alǵan qoyıw bult, ızǵırıq, jaǵımsız samallar onnan sayın meniń úskinimdi quyıldıradı. Názerimde, kem-kem tómen shógip, kishireyip baratırǵandayman. Apamnıń bar dıqqatı mende. Ol úlken úmit penen meniń qası-qabaǵımdı baǵadı. Men ashılıspaǵannan keyin bayaǵı «duktır kelin» haqqında da,

dárwaza awzında kórgen, ózi uzatqanda bunnan da jas bolǵan

«ana qızı» haqqında da gáp qozǵay almaydı. Bata almaydı,

108

bayǵus. Ana degenniń bunshelli tábizge baǵatuǵının qáyterseń.

Bir kúni ol kóz astınan qarap-qarap qoyıp, arshasın ashtı. Biraq, ishinen hesh nárse almadı. Sonda dım ayap kettim anamdı. Onıń ne jazıǵı bar? «Hesh nárseniń basına bas jip taǵa almaǵan ózińnen kór» dedim ózime-ózim.

—Apa, «gómmeń»di aqtarıp atırsań ba? — dedim kúlip.

—Neǵılǵan gómme, shıraǵım, toyǵa dep jıyǵan shıt-shı-

bırlarım-ǵo. «Ólimligime buyırmasa edi» dep qorqaman.

—Kim ayttı seni óledi dep...

—Ólmey mıń jasayman ba?

—Qáne, sarpaylardı kóreyik, — dep qasına jaqınladım. Anamdı bunshelli úmitsizlik jaǵısına aparıp qoyǵanım qattı batıp ketti.

Apam janlanıp qoya berdi.

—Mına makentoj qudaǵa, — dedi ol hámme tawardıń ústinde turǵan kúl reń plashtı shıǵarıp.

—Qudań joq ǵoy...

—He-e? — dep apam shorshıp tústi. — Ólip qalǵan ba?

—Mısalı, dep atırman-dá... Eger joq bolsa, ólip qal-

ǵan bolsa...

—Ólse de qudanıń payı boladı... Atasın riza etpey turıp, perzentin alsań, ol quda tamırlıq uzaqqa barmaydı.

—Anasına ne bereseń?

—Mına jersi palto qalay? Ya házirginiń hayalları

kiymey me? Lama degen úrpek jaǵalı paltonı alıwǵa qúdiretimiz jetpeydi. Bul da jaǵalı kiyim-ǵo.

— Qáydem, apa. Onı «ana qızıń» menen oylasıp kórmeseń. Men tawar jónin túsinbeymen, — dedim de áste ornımnan turdım. Apamnıń qolı arshaǵa suǵılıw menen qaldı. Otıra bersem hámme tawarlardı aqtarajaq. Men tawar kóriwge, «jaqsı tawar eken» dep marapatlawǵa erinbedim. Lekin, anamnıń kewli dep sarpaylarǵa qızıǵıwshılıq kórsetken sayın, onıń qıyalına búgin-erteń kelin

alıp keletuǵınday bolıp túyiler edi. Usı juwapkershilikten qorqıp, sırtqa shıqqansha asıqtım.

Kún sanap men baxıtlı kúnlerdiń tezirek keliwin kúter edim. Lekin, sol kúni túspegir ótpes edi. Máwsim «shómish keppes» qıs kúnine jaqınlasıp kiyatırsa da, men ushın

109

uzaq. Kún keshigip batadı, tań asıqpay atadı. Hár bir atqan tańnan jańalıq kútemen. Ol qanday jańalıq, qay tarawdan, qay joldan kelip jetedi, buyaǵı maǵan jumbaq.

Hár kúni azanda mektepke jetkenshe asıǵaman. «Búgin sózsiz bir jańa xabar esitemen» dep úmit etemen ishimde. Sabaq waqtında esik tıqıldaydı. Keyin áste ashılıp, náwbetshi muǵallim ımlap sırtqa shaqıradı.

—Sizdi sırtta bir qız sorap tur.

—Qanday qız? — deymen haplıǵıp.

—Bilmeymen. Sulıwshıqtan kelgen bir jas qız.

Birden qıyalımda Nigar payda boladı. Ózi kelgen! Qız halına uyat-iybeni jıynastırıp qoyıp, ózi kelgen!

Mektepte bul qıyallarım hár kúni pushqa shıǵadı. Úyge asıǵaman.

—Balam, mına bir xattı baǵana pochta bala berip ketti,

—dep apam bosaǵanıń awzınan kútip aladı.

Kitaplarımdı anama uslataman da, urman-purman xattı ashaman. Sup-sulıw qol tańba menen jazılǵan xat. Qızdıń qol tańbası! Shep tárepke sál jambaslatıp jazılǵan qol tańba! Qızlar sonday etip jazadı. Izindegi Nigardıń atın kóriw ushın xattıń búklemin jazdıraman. Usı waqıtları ishinen bir súwret jerge túsip ketedi. Men eńkeyemen degenshe apam onı jerden shań juqtırmay aladı. Nigardıń

súwreti! Negedur kúlmey túsken! Qalay kúledi ol?! Demek, mektepten ya ájaǵasınan gáp esitken. Onı maǵan súwret arqalı bildirmekshi bolǵan. Meni ginalap turar edi bul súwret!

Qánekey, sol súwret bar bolǵanda! Ízalı xat bolsa da eki eli xat bolǵanda?! Onı qaytadan bawırımda kórgendey quwanıshqa bólener edim. Tilekke qarsı, bulardıń bári meniń qıyalım, bulardıń bári meniń aldamshı ármanlarım edi.

Bul kewil keshirmelerim meniń minez-qulqıma da ásteáste óte basladı. Ashıwshaq bolıp baratırǵandayman. Ele sabaq ózlestiriwge kónlikpegen baslawısh klass oqıwshılarınıń sawallarına ústirtin, qısqa juwap berip qoya salatuǵın boldım. Geyde olardıń qurttay tártipsizligin keshirmey, baqırıp taslayman. Olar da maǵan burınǵıday erkinsip sawal bere almas, temanı túsinse de, túsinbese

110